7.1 De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Pak je boek en werkboek

 lezen /opdrachten maken

par 7.1 

1 t/m 5

KA: Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

7.1 De Verlichting

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je uitleggen:

• Hoe rationeel en opimistisch waren de ideeën van verlichte denkers en hoe deze werden toegepast. 
• Hoe dachten verlichte denkers over godsdienst. 
• Hoe dachten verlichte denkers over sociale verhoudingen. 
• Hoe dachten verlichte denkers over politiek. 
• Hoe dachten verlichte denkers over economie.

De wetenschappelijke revolutie uit de 17e eeuw werd gevolg door een algemene revolutie in het denken, de verlichting. Rationalisme en kennis zouden de wereld beter maken. 

 De verlichting raakte in de mode bij mensen in de hele westerse wereld. Men wisselde ideeën uit in genootschappen: verenigingen. 

 Parijs werd het belangrijkste centrum. Om de mensheid vooruit te helpen werd kennis uit de hele wereld toegankelijk gemaakt in een encyclopedie van 28 delen (1751-1772). 

Kritiek op godsdienstige intolerantie was een belangrijk onderdeel van de verlichting. 

 Voltaire bestreed godsdienstige bekrompenheid fel. Hij was geen atheïst: iemand die niet in een god gelooft.  

Hij was wel een deïst: iemand die aanneemt dat God de wereld ooit heeft gemaakt, maar zich er niet meer mee bemoeit.  

In de 18e eeuw hadden adel en geestelijkheid allerlei voorrechten. Voltaire vond dit wel best, volgens hem kon slechts tien procent van de bevolking zelf nadenken. De anderen konden zich beter laten leiden door hun adellijke heer of de kerk met hun gezag: overwicht en macht. 

 Volgens Rousseau zijn alle mensen van nature gelijk. Verschillen die niet op prestaties gebaseerd waren moesten verdwijnen. 

Sommigen vonden zelfs dat mannen en vrouwen gelijke rechten moesten hebben. 

John Locke stelde dat koningen en regeringen hun soevereiniteit van de burgers hebben ontvangen, niet van God. Het was in een rechtsstaat de taak van de overheid om de mensenrechten te beschermen.  

 Rousseau noemde de volkssoevereiniteit ‘de algemene wil’. 

 Montesquieu wilde corruptie en onderdrukking voorkomen. Hij verafschuwde het ‘despotisme’ van de Franse koningen. 

Montesquieu formuleerde als rationalist en optimist de driemachtenleer: (trias politica) theorie van Montesquieu over staatsvorm met drie gescheiden machten.  

 De gescheiden machten zouden elkaar in evenwicht houden: 

 wetgevende macht: deel van de overheid dat wetten maakt 

 rechterlijke macht: deel van de overheid dat rechtspreekt 

 uitvoerende macht: deel van de overheid dat wetten uitvoert, de regering 

Volgens Adam Smith streven mensen hun eigen voordeel na. De wet van vraag en aanbod brengt steeds meer welvaart voor iedereen. 

 

De overheid moest volgens Smith zorgen voor eerlijke spelregels, maar zich niet bemoeien met de economie. Zijn devies was: laissez-faire, mensen vrijlaten in hun handelen. 

Begrippen uit deze les:

verlichting: beweging van mensen die het gebruik van het verstand wilden bevorderen

rationalisme: toepassing van het verstand (de rede)

westers: uit het Westen (West-Europa en gebieden met een oorspron-kelijke West-Europese cultuur, zoals Noord-Amerika)

encyclopedie: boek met informatie over een groot aantal onderwerpen

atheïst: iemand die niet in een god gelooft. 

deïst: iemand die aanneemt dat God de wereld ooit heeft gemaakt, maar zich er niet meer mee bemoeit. 

gezag: overwicht en macht.

Begrippen uit deze les:

mensenrechten: rechten van alle mensen

rechtsstaat: staat waarin iedereen zich aan de wet moet houden

volkssoevereiniteit: het idee dat het volk de hoogste macht heeft

corruptie: omkoping

driemachtenleer: (trias politica) theorie van Montesquieu over staatsvorm met drie gescheiden machten.

wetgevende macht: deel van de overheid dat wetten maakt

rechterlijke macht: deel van de overheid dat rechtspreekt

uitvoerende macht: deel van de overheid dat wetten uitvoert, de regering

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Stel 1 vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.