1D Brugklas - Grammatica

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

GRAMMATICA

Mevrouw Duinhouwer

Plattegrond - lokaal 013

Pieter	Hidde
Thijs	Sijmen
Isabella	Linn
Elijah	Lente

Anne	Lieke
Joep	Floris
Liam	Timur
Xavi	Silven

Amy	Isra
Kate	Tooske
Jada	Delana
Charlotte	Jools

Thien-Ton	Maxim
Finn	Rafaël

Plattegrond 1D (vanaf 3 okt.)

STARTOPDRACHT

Schrijf op in je schrift:

1.  Noteer twee situaties waarin je een komma gebruikt.
2. Schrijf de zin over in je schrift. Zet de juiste leestekens en hoofdletters op de juiste plek: 

wat een mooie zonnige dag om met vrienden naar het park te gaan maar oh nee ik ben mijn boek vergeten wat nu

3.  Bedenk een korte zin en schrijf deze op twee manieren: één keer in formeel taalgebruik en één keer in informeel taalgebruik.

"Wat een mooie, zonnige dag om met vrienden naar het park te gaan! Maar oh nee, ik ben mijn boek vergeten. Wat nu?"

HUISWERK

Lees de leertekst op bladzijde 60 van je lesboek Talent 1A

Maak opdracht 7 en 8 

Nakijken

Belangrijke functies in een zin of zinnen:

Persoonsvorm

Onderwerp

Zinnen verdelen in zinsdelen

Gezegde (werkwoordelijk en naamwoordelijk)

Lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

Wat weet je nog over de persoonsvorm en het onderwerp?

Noteer in je schrift

Noteer de zinnen in je schrift

ZINSDEELPROEF

Stappenplan zinsdelen (zinsdeelproef):

- Onderstreep de PV.

- Zet zinsdeelstrepen voor en achter de PV. 

- Kijk welke woorden je samen voor de PV kunt zetten. 

- Zet de zinsdeelstrepen op de juiste plaats. 

- Eindig de zin met twee zinsdeelstrepen.

ZINSDELEN

Voorbeelden:

| Klas 1D | heeft | een druk programma | vandaag.|

     

| Vandaag | heeft | klas 1D | een druk programma.||

 

| Een druk programma | heeft | klas 1D | vandaag.||

 

Noteer in je schrift

Verdeel de zin in zinsdelen: 

Pieter en Simone  gaan vandaag naar de stad.

De werknemer heeft gisteren hard gewerkt.

Het meisje met de blonde haren is aan het lachen.

Wat valt je op aan het taalgebruik
van de GVR?

DUO-opdracht

1. Lees het verhaaltje van de GVR
2. Maak daarna opdracht 1 t/m 3. Noteer de antwoorden in je schrift

Oefenen

• Lezen en leren leertekst blz. 47 en 48 
• Instapopdracht blz. 46, opdracht 8+9

• Maak de instaptoets Redekundig ontleden in Learnbeat

Als je de opdrachten tijdens de les niet af krijgt, maak je deze thuis verder af...dus huiswerk ;-) 

Grammatica

Zin in zinsdelen verdelen

Persoonsvorm

Onderwerp

Werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde

Lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Bijwoordelijke bepaling

VORIGE LES

PERSOONSVORM

1. In een andere tijd zetten (tegenwoordige of verleden tijd)

2. Enkelvoud naar meervoud zetten of andersom

3. De zin vragend maken (enkelvoudige zinnen!)

Het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.

ONDERWERP

Hoe verdeel je een zin in zinsdelen?

1. Je zoekt eerst de persoonsvorm (pv). Maak de zin vragend, dan komt dit werkwoord
    vooraan in de zin te staan. Of zet de zin in een andere tijd. De persoonsvorm verandert.

2. Zet er een streep vóór en achter.

3. Je kijkt of er andere werkwoorden in de zin staan. Als die er zijn, zet je er ook een
    streep vóór en achter.

    Belangrijk: Alle werkwoorden samen vormen het werkwoordelijk gezegde (WG)

4. Alle woorden die al vóór de pv staan, vormen één zinsdeel.

5. Je gaat de overgebleven woorden vóór de pv proberen te zetten. Dat doe je met zoveel
    mogelijk woorden en de zin moet blijven kloppen.

Vorige les

Uitleg zinsopbouw

Een zin bestaat standaard uit twee basisdelen.

- een deel dat zegt wat de handeling is (= werkwoordelijk gezegde)

- een deel dat zegt wie de handeling uitvoert (= onderwerp)

   vb: Fieke tekent. 

Deze zin kun je uitbreiden door er zinsdelen aan toe te voegen. Die geven extra informatie over bijvoorbeeld: wat, wie aan wie , met wie, wanneer, waar, waarmee, waardoor?

* Fieke / tekent / graag / paarden.

* Fieke / tekent / een paard / met een potlood.

* Fieke / heeft / gisteren / voor haar oma / een paard / getekend / met een potlood.

Werkwoordelijk gezegde

Het werkwoordelijk gezegde bestaat uit het werkwoord of werkwoorden en eventuele andere woorden die daarbij horen.

LET OP!

• Scheidbare  werkwoorden: mijn oma belt me elke avond op. Belt en op horen bij het werkwoordelijk gezegde

• Een verplicht wederkerend werkwoord hoort bij het werkwoordelijk gezegde. De leerling heeft zich vergist.
• De woorden 'te' of 'aan' horen bij het werkwoordelijk gezegde. Mijn moeder zit te zeuren. Mijn moeder is weer aan het zeuren.
• Een vaste uitdrukking met een werkwoord (werkwoordelijke uitdrukking). Ik ga uit mijn dak! 

Pak pen en papier. 

Schrijf alle werkwoorden op die je hoort!

Welke werkwoorden heb je genoteerd?

OPDRACHT

• Learnbeat: instaptoets Grammatica maken. 

       Einde van de les inleveren!

Klaar? Learnbeat -> Grammatica -> C. Werkwoordelijk gezegde

Extra oefenen: Versterk jezelf (Talent online)

Lijdend voorwerp

STARTOPDRACHT

Pak je schrift en maak de startopdracht voor jezelf en in stilte. Noteer het lijdend voorwerp van elke zin. Herken je een meewerkend voorwerp in één van de zinnen? Noteer deze dan ook in je schrift.

Opdracht:

1. Hij schilderde een prachtig schilderij.
2. De leraar gaf de leerlingen huiswerk.
3. Mijn moeder bakte een heerlijke taart.
4. De timmerman repareerde het kapotte raam.
5. Hij vertelde me een geheim.
6. De leraar gaf de studenten een les.

Lijdend voorwerp

Wederkerende werkwoorden hebben in het Nederlands ‘zich’ ervoor staan, bijvoorbeeld: ‘zich vergissen’.

Bij verplicht wederkerende werkwoorden hoort het voornaamwoord bij het werkwoordelijk gezegde

Toevallig wederkerend werkwoord

Er zijn ook werkwoorden die wederkerend gebruikt kunnen worden, zoals verwonden. 

• Ik verwondde me aan de groenteschaaf. (wederkerend)
• Ik verwondde mijn broertje met de grasmaaier. (niet-wederkerend) 

• Ik was me elke dag.
• Ik was de ramen elke dag.

Als ze niet altijd wederkerend zijn, noem je ze toevallig wederkerend en het is het lijdend voorwerp

Voorbeeld wederkerend ww

Ik vergis me wel eens.

Je kunt een ander niet vergissen, alleen jezelf. Daarom noem je dit een verplicht wederkerend werkwoord. 

Bij het werkwoord hoort een wederkerend voornaamwoord (me) dus hoort zich bij het werkwoordelijk gezegde

Vorige les

• Learnbeat: instaptoets Grammatica maken. 

       Einde van de les inleveren!

Bekijk de resultaten van je instaptoets. Waar moet je nog aan werken?

OPDRACHT

Oefen in Learnbeat (als je minder dan een 8 had op je oefentoets)

B. Zinnen verdelen in zinsdelen

C. Werkwoordelijk gezegde 

D. Onderwerp en persoonsvorm

Extra oefenen: Versterk jezelf (Talent online)

Hoger dan een 8 op de oefentoets:

C. Werkwoordelijk gezegde oefenen

E. Wederkerende werkwoorden: werkwoordelijk gezegde of lijdend voorwerp

F. Lijdend voorwerp

G. Lijdend voorwerp (extra)

Valentie

Uitleg valentie

Het (belangrijkste) werkwoord in de zin geeft aan wat je noodzakelijk nodig hebt om een grammaticaal goede én complete zin te krijgen.

Sommige werkwoorden hebben alleen een onderwerp nodig. Andere werkwoorden alleen een onderwerp én lijdend voorwerp etc.

Uitleg valentie

Het valentiepatroon ziet er als volgt uit:

Iemand - persoonsvorm/gezegde -  iets - iemand.

Ook wel de zinsdelen: onderwerp - persoonsvorm/gezegde - lijdend voorwerp - meewerkend voorwerp.

Je zou hier nog een bijwoordelijke bepaling aan toe kunnen voegen. Dit zinsdeel is meestal niet noodzakelijk nodig om een goede zin te krijgen. Dat zinsdeel kan je toevoegen aan een zin en geeft extra informatie.

Het werkwoord bepaalt

Taalkunde: valentie 

• Een werkwoord omschrijft een handeling: wat iemand doet of wat er gebeurt
• Een werkwoord heeft altijd een onderwerp (iemand die iets doet) nodig

Een zelfstandig werkwoord is de "regisseur" van een zin en deelt de "rollen" uit

rol : Onderwerp - deze rol deelt het werkwoord altijd uit

rol:  Lijdend voorwerp - wie of wat?

rol: Meewerkend voorwerp - aan wie of voor wie?

Bijwoordelijke bepaling - geeft antwoord op vragen als hoe? waar? wanneer? waarom? waarheen? etc.

VOORBEELD

FIETSEN

Iemand fietst

De jongen fietst (op een fiets, op

een fatbike, op een driewieler) 

Lijdend voorwerp begint NOOIT met een voorzetsel

ETEN

Iemand eet iets

Het meisje eet een ijsje (=lijdend voorwerp)

Werkwoord = geven

Je geeft  aan iemand iets.

Ik |geef |mijn vriend | een kado.

 o   pv        mv                   lv

TWEETAL - COACH

RONDE 1 EN 2

Bij Tweetal-coach werk je samen met een klasgenoot. Jullie vormen een tweetal, waarbij je om de beurt de rol van Coach of Oplosser aanneemt. 

De Oplosser vertelt stap voor stap hoe je de zin ontleed en de zinsdelen benoemt en denkt hardop na.

De Coach luistert goed en geeft een compliment of tips als dat nodig is.

Als de Oplosser VIJF zinnen heeft ontleed, kijken jullie de zinnen na en draaien de rollen om.

KIJK MET ME MEE:

De juf | gaf | de leerling | een sticker.

  o            pv         mv                    lv

Mijn vader stuurde mij een bericht.

Verdeel de zin in zinsdelen door verticale strepen te zetten. 

Benoem daarna alle zinsdelen:

Persoonsvorm (PV) – Onderwerp (O) – Werkwoordelijk gezegde (WG) – Lijdend voorwerp (LV)

Meewerkend voorwerp (MV)

Uitleg valentie

Het (belangrijkste) werkwoord in de zin geeft aan wat je noodzakelijk nodig hebt om een grammaticaal goede én complete zin te krijgen. Sommige werkwoorden hebben alleen een onderwerp nodig. Andere werkwoorden alleen een onderwerp én lijdend voorwerp. 

1-plaatsige werkwoorden

Deze werkwoorden hebben een voorkeur voor één rol: degene die handelt. 

Woorden als blaffen, glimmen en groeien gebruik je het liefst alleen met een onderwerp. 

De hond blaft irritant

De parel glimt niet zo hard

De plant groeit 

Uitleg valentie

2-plaatsige werkwoorden

Deze werkwoorden delen twee rollen uit: degene die handelt en degene die de handeling ondergaat. 

Denk aan woorden als slaan, beklimmen, verwachten. 

Ik sla hem helemaal niet

Hij beklimt een boom

Zij verwacht een baby. 

De dikgedrukte zinsdelen ondergaan de handeling van het onderwerp en zijn dus lijdend voorwerp.

Uitleg valentie

3-plaatsige werkwoorden

Deze werkwoorden delen twee rollen uit: degene die handelt, degene die de handeling ondergaat of ontvangt (lijdend voorwerp)  EN aan of voor iemand (meewerkend voorwerp)

Hij gaf zijn vriend een cadeau. (onderwerp geeft aan iemand iets)

Ze vertelde haar zus een grappige mop. (onderwerp vertelt aan iemand iets)

De ober bracht de gasten hun bestellingen. (onderwerp brengt aan iemand iets)

Het onderwerp: Dit is degene die de handeling verricht.

Het lijdend voorwerp: Dit is wat de actie ondergaat of ontvangt.

Het meewerkend voorwerp: Dit is de persoon of zaak aan wie de handeling wordt gedaan.

Bijwoordelijke bepaling

Geeft antwoord op de volgende vragen:

waar, wanneer, waarom, waarmee, waardoor, hoe en hoeveel.

Alle vragen behalve wie of wat!

Bijwoordelijke bepalingen zijn woorden of zinsdelen die meer informatie geven over hoe, waar, wanneer, of waarom iets gebeurt in een zin. 

Bijvoorbeeld: "Hij rent snel," waarbij "snel" de bijwoordelijke bepaling is die ons vertelt hoe hij rent.

Bijwoordelijke bepaling

We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. Alles wat je overhoudt na het benoemen, noem je bwb.

Bijwoordelijke bepaling

Soms helpen de vragen niet. Bepalingen blijven dan vanzelf over. Ook opvulwoordjes zijn bepalingen:

Niet

Ook

Wel

Misschien

Dadelijk

Straks

Wanneer

Hoe

Foto-spel

• Bekijk de foto
• Schrijf een zin in je schrift met het werkwoord die bij de foto staat, verdeel de zin in zinsdelen en benoem de zinsdelen
• Je zin bevat het onderwerp, persoonsvorm en andere zinsdelen. 

President Trump/ loopt /op het gras.

        onderwerp        pv        bijwoord.                                                                            bepaling

Lopen

Besluipen

Aaien

Lezen

Geven

OPDRACHT

Opdracht 1

• Groepjes van 3: sorteren is leren. Sorteer de kaartjes met je groepje.

Sorteer de kaarten, maak een zin met het kaartje en ontleed de zin. Benoem alle zinsdelen, dus

Het meisje / pakt / de bal /  af.

      O                   PV        LV           WG

                            WG

zin	1 plaatsig	2 plaatsig	3 plaatsig
onderwerp pakt iets af Het meisje / pakt de bal / af.

We bespreken de zinnen klassikaal. 

Elk groepje vertelt welke zin ze hebben gemaakt en benoemen de zinsdelen

OPDRACHT

Opdracht 1

• Groepjes van 4: sorteren is leren. Sorteer de kaartjes met je groepje.

Opdracht 2 - in duo's

• Maak opdracht 1 en 2 van het opdrachtenblad en noteer de antwoorden op het blad. Je mag in duo's werken en zachtjes overleggen.
• Daarna bespreken we het klassikaal

Werkwoord

1 plaatsig

2 plaatsig

OPDRACHT

• Maak opdracht 1 en 2 van het opdrachtenblad en noteer de antwoorden op het blad. Je mag in duo's werken en zachtjes overleggen.
• Daarna bespreken we het klassikaal

VOORBEELD

FIETSEN

Iemand fietst

De jongen fietst

ETEN

Iemand eet iets

Het meisje eet een ijsje

Het werkwoord bepaalt

Taalkunde: valentie 

• Een werkwoord omschrijft een handeling: wat iemand doet of wat er gebeurt
• Een werkwoord heeft altijd een onderwerp (iemand die iets doet) nodig

Een zelfstandig werkwoord is de "regisseur" van een zin en deelt de "rollen" uit

rol : Onderwerp - deze rol deelt het werkwoord altijd uit

rol:  Lijdend voorwerp - wie of wat?

rol: Meewerkend voorwerp - aan wie of voor wie?

Vorige les

Voorbeeldzin: 

De leraar / gaf / de studenten / een les.

Werkwoord GEVEN: het onderwerp / geeft / aan iemand / iets.

BIJWOORDELIJKE BEPALING

Bijwoordelijke bepaling

Geeft antwoord op de volgende vragen:

waar, wanneer, waarom, waarmee, waardoor, hoe en hoeveel.

Alle vragen behalve wie of wat!

Bijwoordelijke bepalingen zijn woorden of zinsdelen die meer informatie geven over hoe, waar, wanneer, of waarom iets gebeurt in een zin. 

Bijvoorbeeld: "Hij rent snel," waarbij "snel" de bijwoordelijke bepaling is die ons vertelt hoe hij rent.

Bijwoordelijke bepaling

We noemen de bijwoordelijke bepaling ook wel de ‘prullenbak’. Alles wat je overhoudt na het benoemen, noem je bwb.

Bijwoordelijke bepaling

Soms helpen de vragen niet. Bepalingen blijven dan vanzelf over. Ook opvulwoordjes zijn bepalingen:

Niet

Ook

Wel

Misschien

Dadelijk

Straks

Wanneer

Hoe

Voorbeeld

 Zin: Hij  |heeft |aan Sanne | voor haar verjaardag| een mooi cadeau | gegeven.

 

pv: heeft

(zinsdelen maken)
wwg: heeft gegeven
ow: hij
lv: een mooi cadeau
mw: Sanne
bwb: voor haar verjaardag

Het onderwerp vindt je met de vraag:

wie/wat + gezegde? (wie heeft gegeven?)

Het lijdend voorwerp vindt je met de vraag: wie/wat + pv + ow + rest van gezegde? (wat heeft hij gegeven?)

Het meewerkend voorwerp vindt je met de vraag: aan/voor wie + pv + ow + lv + rest van gezegde? (aan wie heeft hij een cadeau gegeven?)

Deze bijwoordelijke bepaling geeft antwoord op de vraag: waarom?

TWEETAL - COACH

RONDE 3 EN 4

Bij Tweetal-coach werk je samen met een klasgenoot. Jullie vormen een tweetal, waarbij je om de beurt de rol van Coach of Oplosser aanneemt. 

De Oplosser vertelt stap voor stap hoe je de zin ontleed en de zinsdelen benoemt en denkt hardop na.

De Coach luistert goed en geeft een compliment of tips als dat nodig is.

Als de Oplosser VIJF zinnen heeft ontleed, kijken jullie de zinnen na en draaien de rollen om.

KIJK MET ME MEE:

De monteur | repareert | de motor van de auto | in de garage.

    o                         pv/wwg             lv                                         bwb

De lerares legt geduldig de nieuwe rekenles uit aan de leerlingen.

Verdeel de zin in zinsdelen door verticale strepen te zetten. Benoem daarna alle zinsdelen:

Persoonsvorm (PV) – Onderwerp (O) – Werkwoordelijk gezegde (WG) – Lijdend voorwerp (LV)

Meewerkend voorwerp (MV)

BENOEM OOK DE BIJWOORDELIJKE BEPALING

OEFENTOETS

Maak de oefentoets zelfstandig en in stilte

Klaar? Oefen in Learnbeat en Talent Versterk jezelf

Deze zinsdelen vind ik lastig

Persoonsvorm

Onderwerp

Lijdend voorwerp

Meewerkend voorwerp

Werkwoordelijk gezegde

Zinnen verdelen in zinsdelen

Bijwoordelijke bepaling

NAKIJKEN OEFENTOETS

Oefentoets bespreken (klassikaal)

Herhalen zinnen verdelen in zinsdelen en bijwoordelijke bepaling

Werkwoordspelling

DUO-OPDRACHT

Je leest eerst de theorie, daarna maak je opdracht 1, 2 en 3

Wat is je leerdoel

Oefen in Learnbeat en Talent Versterk jezelf

HUISWERK

Bestudeer de theorie over het meewerkend voorwerp - bladzijde xx

Opgave 

Opgave

Bestudeer de theorie over bijwoordelijke bepaling - bladzijde xx

Let op: alleen de bijwoordelijke bepaling

Vul de exit-ticket in! De volgende les herhalen we alle zinsdelen. Welke vind je nog lastig? 

STARTOPDRACHT

Pak je schrift en maak de startopdracht voor jezelf en in stilte. 

Je hebt de theorie bestudeerd van de bijwoordelijke bepaling. 

1. Schrijf op wat een bijwoordelijke bepaling is.

2. Schrijf drie zinnen op met een bijwoordelijke bepaling. 

Naamwoordelijk gezegde

Wat doet ze?

Wat is ze?

Gillen

Bang

Meisje

Bibberen

Alert

wegrennen

werkwoordelijk gezegde <-> naamwoordelijk gezegde

In het Nederlands heb je twee soorten zinnen. 

Zinnen waarin iemand iets doet = werkwoordelijk gezegde

Zinnen waarin iemand iets is = naamwoordelijk gezegde

Koppelwerkwoorden

Koppelwerkwoorden ‘koppelen’ het onderwerp aan een toestand, functie, hoedanigheid of eigenschap. Het gaat er bij koppelwerkwoorden dus altijd om dat het onderwerp iets ís. 

De koppelwerkwoorden zijn: 

zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken en voorkomen.

Voorbeeld:

Zij is voorzitter => naamwoordelijk gezegde

is = koppelwerkwoord (werkwoordelijk deel)

voorzitter = naamwoordelijk deel 

WG                                 NG

- DOE-zin

- Actie/handeling

- het OW DOET iets

- alleen maar werkwoorden 

- er kan een LV in staan 

- ZIJN-zin

- een vorm van zijn (KWW)

- Het OW IS iets

- bestaat uit werkwoorden 
   én naamwoorden (ZN of BN
   --> eigenschap/kenmerk
         van het OW) 

- bevat nooit een LV

mama doet slapen

papa doet lopen

hondje doet blaffen

zusje doet springen

ikke doet eten

opa is lief

hondje is stout

banaan is geel

kiwi is lekker

zusje is moe

Even testen! Doen of zijn?
Mijn zusje schreeuwt hard.

1. doen
2. zijn

Even testen! Doen of zijn?
Mijn broer blijkt een slimmerd te zijn.

1. doen
2. zijn

Even testen! Doen of zijn?
Mijn vader is leraar geworden.

1. doen
2. zijn

Ik ken het verschil tussen een WG en een NG.

😒🙁😐🙂😃

OPDRACHT

Learnbeat:

Herhaling

• Persoonsvorm = belangrijkste werkwoord (vraagproef, getalsproef, tijdsproef)
• Zinsdelen: verplaatsingsproef (welk woord of welke woordgroep kan voor de pv.

• Werkwoordelijk gezegde = alle werkwoorden uit de zin.

• Onderwerp = wie/wat + gezegde?

• Lijdend voorwerp = wat/wie + gezegde + onderwerp?
• Meewerkend voorwerp geeft aan voor / aan wie iets bestemd is. Aan (voor) wie/wat + gezegde + onderwerp + lijdend voorwerp

Lijdend voorwerp

LET OP!! Een lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel

Als een wederkerend voornaamwoord bij het werkwoord hoort. is het onderdeel van het werkwoordelijk gezegde! Je spreekt dan van een verplicht wederkerend voornaamwoord.

Voorbeeld: Ik vergis me elke dag in de datum.

Is het een 'toevallig" wederkerend voornaamwoord, dan is het een lijdend voorwerp.

Voorbeeld: Hij wast zich elke dag. Hij wast de ramen elke dag.

Estafette

Maak groepjes en verdeel de volgende rollen:

- Schrijver : noteert de antwoorden die het groepje bedacht heeft

- Controleur : controleert de antwoorden en checkt de antwoorden bij mij

- Tijdbewaker : houdt de tijd in de gaten 

- Voorzitter : zorgt ervoor dat iedereen met de opdracht bezig is en blijft

• Jullie krijgen per groepje een opdrachtblad met zinnen. 
• Jullie krijgen 25 minuten de tijd. 
• Bedenk een leuke naam voor jullie team, schrijf deze op het opdrachtblad
• Het team dat alle opdrachten goed heeft en deze bij mij gecontroleerd heeft, is de winnaar!

Nog een opdracht

4 groepen

4 A3 vellen

4 pennen

Schrijf zoveel mogelijk op wat je weet over zinsdelen. 

Bedenk 2 zinnen en ontleed deze en benoem alle zinsdelen. 

De beste en meest complete wint.