KV les 3: Verslag van het alledaagse

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

7.2 Verslag van het alledaagse

Afbeelding: Joseph Wright of Derby

Een experiment op een vogel met een luchtpomp (1768)

National Gallery in Londen

De afbeelding laat een empirisch experiment zien, een voorbeeld voor het empirisme dat leidend was tijdens de Verlichting.

Afbeelding: Joseph Wright of Derby

Een experiment op een vogel met een luchtpomp (1768)

National Gallery in Londen 

De afbeelding laat een empirisch experiment zien, een voorbeeld voor het empirisme dat leidend was tijdens de Verlichting.

De historische en culturele context

Groeiende steden

Miljoenen arbeiders trekken van het platteland naar de stad om in fabrieken te werken. Huisvesting en arbeidsomstandigheden zijn ronduit slecht.

Wetenschappers kunnen wereld steeds 'objectiever' verklaren

De evolutie, de menselijke geest en zelfs de geschiedenis van de kunsten blijken analytisch benadert te kunnen worden. 

Nieuwe technologieën en materialen

In een rap tempo worden steeds meer materialen en technieken beschikbaar. Zo wordt in 1822 de fotografie uitgevonden. Met deze nieuwe materialen en technieken wordt ook door kunstenaars veel geëxperimenteerd.

Groeiend imperialisme

De jacht op grondstoffen (nodig voor de nieuwe massaproductie) draagt bij aan de groei van het westerse imperialisme. Vanaf 1850 is bijna de hele wereld verdeeld onder Europese landen. 

Wereldtentoonstellingen en volkenkundige musea

De nieuwe bevindingen van de moderne wereld moeten natuurlijk getoond worden aan een publiek. Mede hierdoor ontstaan de wereldtentoonstellingen en de volkenkundige musea. 

De reactie van de kunstwereld

Fotografie als kunst

In de tweede helft van de negentiende eeuw wordt fotografie steeds toegankelijker door kortere belichtingstijden en handzamere camera's. 

Schilders gebruiken foto's als hulpmiddel bij het maken van schilderijen, maar langzamerhand ontwikkelt de fotografie zich als een eigen kunstvorm.

Realisme in de beeldende kunst

In de romantische kunst is fantasie belangrijker dan een natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid. Naast deze kunst ontstaat er rond 1830 een tegenbeweging die juist de maatschappelijke werkelijkheid zichtbaar wil maken: het realisme.

Impressionisme

Onder invloed van de fotografie en de Japanse prentkunst ontstaat het impressionisme. Deze schilderstroming probeert de waarneming van het moment te registreren in vluchtige penseelstreken, vlekken en kleuren.

Nieuwe industriële materialen in architectuur

Na de uitvinding van de massaproductie met gietijzer en glas, schieten er gebouwen uit de grond die gemaakt worden met dit hedendaagse materiaal.

Het succes van de wereldtentoonstellingen

Wereldtentoonstellingen

Op wereldtentoonstellingen worden uitvindingen en producten getoond aan een internationaal publiek. Ook wordt er ruimte gereserveerd voor cultuur en nijverheid uit de kolonieën, meestal met als doel de 'superieure kwaliteit' van de westerse cultuur te benadrukken.

De wereldtentoonstelling van 1851

The Great exhibition of the works of industry of all nations is de eerste in een lange reeks wereldtentoonstellingen die overal ter wereld worden georganiseerd. Deze enorme tentoonstellingen vragen om een nieuw soort gebouwen. 

Crystal Palace

De commissie van de eerste wereldtentoonstelling nodigt architecten uit om zo'n nieuw soort gebouw te ontwerpen. Ze kiezen uiteindelijk voor een ontwerp van kassenmaker Joseph Paxton (1803-1865). 

Op de afbeelding: de koningin Victoria opent het Crystal Palace. 

Nieuwe materialen en moderne bouwtechnieken

Het gebouw moest natuurlijk net zo innovatief zijn als de producten en objecten die werden geëxposeerd. Crystal Palace is daarom bijna helemaal gemaakt van gietijzer en glas. Het duurt negen maanden om het gigantische gebouw af te maken. De onderdelen? Vooraf gemaakt door massaproductie! 

Eerste voorbeeld van functionalisme in de architectuur

Form follows function: de vorm moet bepaald worden door de functie die het gebouw heeft. Er is geen ruimte voor poespas.

Helaas gaat Crystal Palace in 1936 in vlammen op, dus het gebouw is niet meer te bezoeken. 

Tiende wereldtentoonstelling 1889 Parijs

Ten ere van de honderste verjaardag van de Franse Revolutie wordt de wereldtentoonstelling in Frankrijk gehouden. Op de tentoonstelling zien de bezoekers o.a. elektrisch licht en de telefoon. Ook wordt de 300 meter hoge Eiffeltoren gebouwd voor dit evenement. 

Eiffeltoren en de ongekende staalconstructies

Gustave Eiffel (1832-1923), van huis uit een spoorbruggenbouwer, krijgt de opdracht om zijn Eiffeltoren te bouwen. Hij neemt de kans om de ongekende mogelijkheden van de staalconstructies te laten zien. Er is veel verzet tegen de bouw, dus er wordt afgesproken dat het gebouw na 20 jaar weer wordt afgebroken. 

Imperialisme - cultuur en nijverheid uit de kolonieën

Bij de wereldtentoonstelling van 1889 was op een apart terrein het landbouw- en koloniale gedeelte geëxposeerd. Dit bestond voor een groot deel uit Franse kolonieën, maar ook Nederland had een groot paviljoen: village Javanais, een kampong uit Nederlands-Indië. 

Village Javanais

De kampong (Javaanse omheind boerenerf) bestond uit verschillende bamboehuizen en welliefst zestig mensen uit Java en Sumatra lieten er ambachten, dans en meer zien. Het was op de Eiffeltoren na de grootste attractie met een bezoekersaantal van 875.000 mensen.

https://www.researchgate.net/figure/Photographs-from-the-1989-Exposition-Universelle-Paris-shows-dancers-from-Kraton_fig1_334289206

1893, 11e Wereldtentoonstelling Chicago

Muybridge heeft met zijn zoöpraxiscoop de voorloper van de filmprojector gecreëerd. Het is een schijf met daarop foto's van verschillende fases van een beweging. Door de schijf te draaien vloeien de losse beelden samen tot één vloeiende beweging.

E. Muybridge en de zoöpraxiscoop

Muybridge heeft met zijn zoöpraxiscoop de voorloper van de filmprojector gecreëerd. Het is een schijf met daarop foto's van verschillende fases van een beweging. Door de schijf te draaien vloeien de losse beelden samen tot één vloeiende beweging.

Volkenkundige musea

Volkenkundige musea

Begin 19e eeuw geeft koning Willem I handelaren en wetenschappers de opdracht om collecties aan te leggen van kunst- en gebruiksvoorwerpen uit Nederlandse kolonieën en handelsposten. 

Museum Volkenkunde Leiden

Vanaf 1823 begint de arts Philipp Franz von Siebold met het verzamelen van Japanse voorwerpen tijdens zijn verblijf in de Nederlandse handelspost Deshima. Zijn collectie is het startpunt voor een van de eerste volkenkundige musea ter wereld, het museum in Leiden.

Afbeelding:

https://www.volkenkunde.nl/nl/themas/geschiedenis-museum-volkenkunde

In welk opzicht verschilt het museum nu ten opzichte van vroeger?
(lees blz 150, 1e alinea)

Fotografie als kunst

Fotocamera's worden makkelijker te gebruiken

Zo wordt de belichtingstijd steeds korter, waar het eerst wel acht uur kon zijn en waren de camera's steeds lichter en kleiner.

Daguerreotype - Boulevard du Temple (1838)

Naar Louis Daguerre is een fotografische techniek genoemd. Deze techniek gebruikt een geprepareerde zilverplaat waar de afbeelding direct op wordt vastgelegd. Deze foto's kunnen niet gereproduceerd worden en hebben een belichtingstijd van tien minuten. 

Met deze foto zijn de eerste mensen ooit vastgelegd, kan jij ze vinden?

Fotojournalistiek en artistieke foto's

De Amerikaanse Frances Benjamin Johnston opent in 1894 als eerste vrouw een fotostudio in Washington D.C. Johnston is dan al een succesvolle freelance fotograaf. 

Johnston en de wereldtentoonstelling in Parijs (1900)

Johnston toont in 1900 in Parijs 160 foto's van 'zwarte' studenten van Hampton om te laten zien hoeveel vooruitgang er is geweest sinds de afschaffing van de slavernij en de Amerikaanse burgeroorlog. Ze laat ze op een eervolle en hardwerkende manier zien.

Informatie Frances Johnston

Frances Benjamin Johnston made her name as a photographer in the 1890s, taking portraits of the political elite in Washington, D.C.—society hostesses such as Phoebe Hearst, and the wives of President Grover Cleveland’s cabinet members. At the same time, she befriended artists and other outsiders, hosted costume balls in her studio and traveled the country unescorted. Among the 20,000-odd prints she donated to the Library of Congress in 1947—including not only her portraiture, but also a substantial body of photojournalism—are the two self-portraits on these pages.

Afbeelding en informatie:

https://www.smithsonianmag.com/history/victorian-womanhood-in-all-its-guises-14265506/

https://www.moma.org/learn/moma_learning/frances-benjamin-johnston-the-hampton-album-1899-1900/

Meer dan één vrouw - de zelfportretten van Johnston

Een van de foto's toont haar als een bohemian: ze houdt een sigaret en een biertje vast en ze kruist haar benen als een man. Hiermee toont ze haar petticoats (oh nee!). Ze leunt agressief naar voren, alsof ze midden in een gesprek of confrontatie zit. 

De foto, genomen rond 1896, is een zelfbewust assertief. Dit betekent volgens Laura Wexler dat ze van nature nooit zo zou zitten en alles tegelijk zou laten zien. De foto is dus duidelijk bewust geposeerd. 

Het portret lijkt te spelen met de Victoriaanse aanname dat onconventionele vrouwen 'masculien' zouden zijn.

Meer dan één vrouw - De Victoriaanse vrouw

Om een ironisch contrast weer te geven, is er ook een foto van Johnston waarop ze in haar propere Victoriaanse outfit te zien is. 

Johnston's biografe Bettina Berch wijst naar de zelfportretten als een manier om 'toeschouwers te laten zien dat er onder de oppervlakte meer dan één vrouw is, meer dan één bewustzijn.

Zelfportretten Frances Johnston

One shows her as a bohemian: holding a cigarette and a beer stein, crossing her legs like a man and revealing her petticoats, leaning aggressively forward, as if in mid-conversation (or confronta­tion). The photograph, taken around 1896, is self-consciously assertive—“She would not have actually sat that way and done all of those things at one time,” writes Laura Wexler, a professor of American studies at Yale University. The portrait seems to play with the Victorian assumption that unconventional women were somehow “masculine.” By ironic contrast, there’s the undated self-portrait showing her full face, in fur and beribboned hat, her gloved hand occupied in the delicate support of her chin. This lady is proper—and yet she, too, seems to toy with the conventions on display. As Johnston’s biographer Bettina Berch points out, these self-portraits “show viewers there was more than one woman, more than one consciousness, behind the surface they saw.”

https://www.smithsonianmag.com/history/victorian-womanhood-in-all-its-guises-14265506/

Realisme

Realisme - een tegenbeweging

Realistische schilderkunst toont de werkelijkheid van arbeiders in fabrieken of het platteland zonder het mooier te maken dan het is. De stijl botst met de smaak van de elite, die houdt van historische thema's en academische, gladde schilderstijl.

Anoniem gelaat

Realisten laten het harde leven van de werkende mens zien, zoals arbeiders in fabrieken of op het platteland. Gezichten zijn veelal onherkenbaar.

Grove schilderstijl

Waar de klassieke, academische stijl gladde penseelstreken en overgangen liet zien, deden de realisten het tegenovergestelde. Grove penseelstreken benadrukken de ruige omstandigheden.

Donkere kleuren

Kleuren werden niet mooier of dromeriger gemaakt dan ze waren. Realisten gebruikten veelal een donker kleurenpalet. 

REALISME

Realistische details

Vieze nagels, vlekken in kleding, afgetrapte schoenen: realisten schilderden het leven zoals het echt was, inclusief de rauwe details. 

Jean François Millet - De arenleesters (1857)

Nadat het graan geoogst is, rapen drie vrouwen de achtergebleven graankorrels van het veld. Dit is hun enige manier om aan voedsel te komen.

Grote formaten?!

Courbet schilderde realistische stukken op zo'n groot formaat, dat het volgens de academie normaliter alleen bedoeld was voor belangrijke historiestukken. Zijn erkenning door de Sàlon sloeg al snel om in afwijzing.

Anti-academische houding

Courbet was het niet eens met de academie en vond dat juist de weergave van de realiteit het formaat van een historiestuk kon dragen. Hij wilde de trend van de historiestukken dan ook rigoureus veranderen.

REALISME

Gustave Courbet (1843-1845)

Gustave Courbet, een boerenzoon, begon zijn schildercarrière met het schilderen van stukken die geliefd waren door de Sàlon. Op zijn hoogtepunt werden er zelfs tien werken van hem geaccepteerd. Toch werd hij op een later punt geweigerd door de Sàlon.

Informatie: 
https://www.artsalonholland.nl/grote-meesters-kunstgeschiedenis/gustave-courbet#slider-68757

Édouard Manet - Le Déjeuner sur l'Herbe (1863)

Dit schilderij werd, zoals die van Courbet, geweigerd op de Salon. 

Eén van de redenen was dat Manet een zelfstandige, uitdagende, naakte vrouw heeft geschilderd (en niet een lustobject). De vrouw kijkt de toeschouwer aan, in plaats van weg te kijken.

Zelfbewust naakt

Manet heeft niet alleen op dit schilderij, maar ook in zijn schilderij Olympia (1863) een zelfbewust naakt geschilderd. Het is geen geïdealiseerde, goddelijke vrouw, maar een vrouw van vlees en bloed die jou als toeschouwer indringend aankijkt. 

Informatie; 

https://www.artsalonholland.nl/meesterwerken/le-dejeuner-sur-l-herbe-edouard-manet

Henry Ossawa Tanner - The banjo lesson (1893)

Tanner keert in 1879 terug naar de Verenigde Staten en schrikt daar van de armoede onder de Afro-Amerikanen. De slavernij is dan inmiddels 14 jaar afgeschaft, maar de gevolgen zijn nog altijd voelbaar. Onder invloed van de Franse realisten besluit Tanner om de bewoners van het Amerikaanse platteland te schilderen.

Intiem en teder

In de negentiende eeuw circuleren er veel stereotype afbeeldingen van zwarte banjospelers. In minstrel shows wordt door witte performers in blackface de zwarte muziekcultuur belachelijk gemaakt. Tanner creëert door zijn schilderij een vorm van intimiteit en tederheid die nog niet eerder zo is weergeven. 

Willekeurige onderwerpen

Waar eerder historiestukken, portretten of bijvoorbeeld bijbelse verhalen belangrijke onderwerpen waren voor schilders, vonden de impressionisten hun inspiratie in allerlei willekeurige onderwerpen: alles was goed.

Objectieve registratie van kleur en licht

Geïnspireerd door de fotografie, wilden impressionisten een scene zo objectief mogelijk laten zien door middel van licht- en kleurweergave.

Geïnspireerd door fotografie

Naast het maken van een objectieve weergave van de scene, sneden de kaders net als in foto's ook in belangrijkere onderdelen uit een scene. Zo zie je bijvoorbeeld dat de boot in het schilderij van Mary Cassat (blz. 153) voor de helft afgesneden is door het kader.

IMPRESSIONISME

Japanse invloed

Impressionisten passen stijlkenmerken van Japanse kunst toe in hun eigen werken. Dit zijn kenmerken als contourlijnen, kleurvlakken, dynamische composities, afsnijdingen. Ook is voor sommige impressionisten de suggestie van diepte ondergeschikt.

Mary Cassatt - Het boottochtje (1893-94)

Vluchtig schilderen

Om het licht goed te kunnen vangen, werken impressionisten van en plain air (buiten). Dit is onderhevig aan het weer, maar ook aan een veranderend daglicht. Hierdoor zijn de impressionisten genoodzaakt om snel te werken. Vluchtige penseelstreken en minder details zijn het resultaat.

Benoem drie kenmerken van het impressionisme a.d.h.v. dit schilderij.

Opdrachten

Maak opdrachten:

7.1 en 7.2 

3,8,9,14

22,23,24,27,

28,30,31,32,

33,36