23 24 25 26 Literatuur

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

De Verlichting was een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa die ruwweg samenviel met...

1. de 16e eeuw
2. de 15e eeuw
3. de 17e eeuw
4. de 18e eeuw

Waarom heet de Verlichting zo?

De reformatie in de zestiende eeuw zorgde ervoor dat

1. men historische zaken minder ging waarderen
2. het individu belangrijker werd
3. meer mensen Rooms Katholiek werden
4. er meer beelden in de kerken kwamen

Welke van onderstaande termen horen alle drie bij de Verlichting?

1. theocentrisme, classicisme, modernisme
2. liberalisme, optimisme, tolerantie
3. existentialisme, empirisme, feodalisme
4. purisme, aforisme, antropocentrisme

Alle macht berust bij een vorst.

1. Absolutisme
2. Monarchie
3. Verlichting
4. Liberalisme

Dit was in economisch opzicht de sterkste klasse in de 18e eeuw.

1. Adel
2. Boeren
3. Burgerij
4. Geestelijkheid

De ... streefden naar meer democratie.

1. Patriotten
2. Prinsgezinden

Uitroepen Bataafse republiek

Franse Revolutie

Jaartal tijdens
stadhouderloos
tijdperk

Fransen vallen Republiek binnen

1795

1789

1745

1793

§23: Literatuur

Algemeen

Invloed van de Verlichting --> alleen in de proza.

(Toneel en poëzie = neoclassicistisch)

Verlichte literatuur

• Didactisch
• Bloei van het essay en het aforisme
  

§ 23 Literatuur

Genres:

• de Encyclopédie ​
  
• spectatoriale tijdschriften​
  
• imaginaire reisverhalen​
  
• Robinsonade​
  
• roman
• jeugdliteratuur​

Diderot

1713-1784
O.l.v. Diderot werkten verschillende geleerden samen

Doel

Informeren én de lezer de juiste - rationele - weg tonen

Inhoud

Er verschenen 35 delen tussen 1751 en 1780.
Hierin werden verschillende wetenschappelijke onderwerpen behandeld.

spectatoriale tijdschriften

• Informatief, didactisch-moralistisch
• Verschillende onderwerpen
• Artikelen werden in andere vormen gegoten
• Simpele vorm
  

Imaginaire reisverhaal

• Populair!

• Schijn wordt opgehouden dat het om een echte reis gaat
• Verzonnen landen met verschillende bestuursvormen, zeden en gewoonten
• Utopie vs. dystopie

--> Doel auteur?

Jonathan Swift (1726)

Satire: In het eerste deel heeft men oorlog over hoe je het beste een gekookt ei kunt tikken. De ‘big-endians’ doen dit het liefst aan de brede kant van het ei, de ‘little-endians’ tikken aan de smalle kant.
Swift parodieerde hiermee de religieuze strijd tussen katholieken en protestanten in Engeland.
Utopie: tweede en vierde deel van Gulliver's travel zijn niet alleen satires, maar ook utopieën. Bij de reuzen en bij de paarden komen geen uitbuiting, armoede en onderdrukking voor.

J.A. Schasz (1788)

Zie §25

 Robinsonade

• Nauw verwant aan het imaginaire reisverhaal
• afzondering, alleen

--> Doel auteur?

Daniel Defoe (1719)

Crusoe is het individu van de Verlichting dat zijn eigen vrijheid ontwerpt. Het belangrijkste hieraan is de invloed die Crusoë op de natuur heeft. Hij past de natuur aan naar zijn hand, beïnvloedt deze en schept zijn eigen imperium waarin hij alleen met de natuur te maken heeft. Deze mens is los van alle conventies, zoals kerk en staat, die tussen mens en natuur in kunnen staan

Hedendaagse invloeden

Het werk van Defoe inspireert nog steeds, afzonderen van de samenleving op een tropisch eiland is de inspiratie voor programma's als Expeditie Robinson en Million Dollar Island. Daarnaast vormt het verhaal van Robinson Crusoe de inspiratie voor films als Cast Away. 

De roman

• Nieuw!

Nadruk op personen: gebeurtenissen zijn een middel

• Psychologische roman, ontwikkelingsroman
• Realistisch door gestalte van tijd en ruimte
• Ontstaan ±1740 (Engeland), nu: meest gelezen genre
  

§ 24: Justus van Effen

Justus van Effen (1684-1735)

• Jurist, vertaler
• Oprichter van de Hollandsche Spectator (1731-1735)
• Pleidooi voor het gebruik van de moedertaal i.p.v. het Frans
• Pleidooi voor verdraagzaamheid

Inhoud Hollandsche Spectator

• Essays, korte verhalen
• Literatuur, taalkunde, sociale problemen, godsdienst

§ 25: J.A. Schasz

Reize door het apenland (1788)

1. Genre(s) verhaal?
2. Moraal?

Reize door het apenland

• Genres: imaginair reisverhaal en satire

• Moraal: politieke toestand in de 18e eeuw (satire) en volg niet blindelings wat de (politieke) leiders zeggen.

De auteur

• J.A. Schasz 
• Waarschijnlijk het pseudoniem van Gerrit Paape (1752-1803)
• Journalist (actualiteit, politiek)
• Moest vluchten naar Frankrijk

Dit was vroeger mijn favoriete jeugdboek: ...

§26: Hiëronymus van Alphen

Ideeën over opvoeding

• Rousseau: mens wordt bedorven door my. Kinderen zo lang mogelijk in kinderwereld laten, vrij laten, dan zullen ze zich ontwikkelen tot goede mensen
• Literair gevolg: ontstaan jeugdliteratuur

Hieronymus van Alphen

• Jurist, hoge ambtelijke functie van schatkistbewaarder
  
• Weduwnaar, vader van drie jonge zoontjes
• Schreef opvoedkundige gedichtjes
• Schreef in begrijpelijke taal voor kinderen
• Deugden als leergierigheid, naastenliefde,
  vaderlandsliefde, godsdienstigheid
• Proeve van kleine gedichten voor kinderen (1778)
  
• Komisch effect nu

Het vrolijk leeren

Mijn speelen is leeren, mijn leeren is speelen, 

En waarom zou mij dan het leeren verveelen? 

Het lezen en schrijven verschaft mij vermaak. 

Mijn hoepel, mijn priktol verruil ik voor boeken; 

Ik wil in mijn prenten mijn tijdverdrijf zoeken, 

't Is wijsheid, 't zijn deugden, naar welken ik haak.

De perzik

Die perzik gaf mijn vader mij,

 Om dat ik vlijtig leer.

Nu eet ik vergenoegd en blij.

Die perzik smaakt naar meer.

De vrolijkheid past aan de jeugd

Die leerzaam zig betoont.

De naarstigheid, die kinderdeugd,

 Wordt altoos wel beloond.

Welke deugd wordt hier aangeprezen?

Welke deugd wordt hier geprezen?

Dan zinge ik: Hemelkoning!
Gij doet viooltjes groeien,
Met roosjes, maagdeliefjes,
Citroenkruid en seringen,
Met duizend duizend bloemen;
Om uwe magt en liefde
Aan kinderen te toonen.
Hoe mooi staat mij dit kransjen!
Ach laat mij niet vergeten
Dat gij het hebt doen groeien!

Aan de slag!

Maak Tussentoets 20-23 en 

WB 24 (p. 20-21), 26.1  en 26.2 (p. 21)