Voedings- en eetstoornissen

• Voeding
• MBO
• Studiejaar 1

Module gezondheid en voeding

Lesaanbod: Voedings- en eetstoornissen

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste kenmerken van pica, ruminatiestoornis, ARFID, anorexia, boulimia en eetbuistoornis beschrijven
  
• Je kunt de factoren beschrijven die bijdragen tot het ontstaan er van
  
• Je kunt gezondheidsrisico’s van obesitas beschrijven
  
• Je kunt factoren die samenhangen met obesitas beschrijven
  
• Je kunt uitleggen wat je als begeleider het best wel en het best niet moet doen.
• Je kunt uitleggen wat in de behandeling wel en niet werkt voor mensen met een eetstoornis.

Waar of niet waar?

• Anorectische vrouwen besteden een groot deel van de dag aan denken en praten over voedsel en soms zelfs aan het bereiden van uitgebreide maaltijden voor anderen.
  
• Vrouwen met boulimia wekken alleen braken op na een eetbui.
  
• Als je afvalt, reageert je lichaam door minder calorieën te gaan verbruiken.
  

Prevalentie

Eetstoornis komt in Nederland 1,87% voor (in Belgie 3,54%!). Vrouwen met een eetstoornis 3,73% (in Belgie 5,16%!).

 

Amerikaans onderzoek liet zien dat 50% van alle vrouwelijke studenten minstens 1 keer een eetbui gehad heeft gevolgd door braken/laxeren.

Ook bij mannen komt steeds vaker een verstoord eetgedrag voor.

Eetstoornissen kenmerken zich door verstoorde patronen van eten en slecht aangepast gedrag in  bepaalde omstandigheden.

Gaan vaak samen met psychische stoornissen.

Anorexia nervosa

Kenmerken:

• Ernstig lichaamsverlies als gevolg van zeer beperkte calorie inname of zichzelf uithongeren.
  
• Extreme angst om aan te komen of dik te worden, ondanks abnormaal mager zijn
  
• Een verwrongen beeld van (deel van) eigen lichaam
  
• Onvermogen om gevaren te zien van abnormaal laag gewicht.

Patronen

• Na eerste menstruatie
  
• Jonge vrouwen die op kamers gaan wonen om te studeren
• Balletdanseressen en modellen
  

Risico's

• Bloedarmoede
  
• Huidproblemen
  
• Hartritmestoornissen en lage bloeddruk
  
• Spijsverteringsproblemen
  
• Onregelmatige menstruatie en amenorroe (uitblijven menstruatie)
• Osteoporose
  
• 5-20% overlijdt, als gevolg van zelfmoord, uithongering of ondervoeding
  
• Jonge vrouwen met anorexia 8 keer zo veel kans op zelfmoord

Boulimia nervosa

Kenmerken

• Extreme eetbuien (meestal in het geheim) van 30 tot 60 minuten gevolgd door compenserend gedrag
  
• Gevoel van gebrek aan controle tijdens eetbuiten
  
• Enorme angst voor gewichtstoename (streven niet naar extreme magerte)
  
• Extreme nadruk leggen op vorm of gewicht wat betreft zelfbeeld
  

Risico's

• Afbraak tandglazuur en tandgaatjes 
• Alvleesklierontsteking, slokdarmontsteking, maagontsteking
• Buikproblemen (maag zwelt op, kan zelfs scheuren), nierbeschadiging
• Bloederige diarree en ook kaliumtekort door laxeermiddelen.
• Verder 25% tot 35% doet een poging tot zelfmoord.

Beinvloedende factoren

• Maatschappelijke druk en hoge verwachtingen  (socials)
• Idealiserend beeld van mager zijn
  
• Druk van leeftijdsgenoten is een belangrijke voorspellende factor
  
• Toch is sociale druk niet de enige factor; diepere emotionele problemen liggen er aan ten grondslag
  
• Onzekerheid en onvoldoende sociale vaardigheden spelen een rol
  
• Depressie en piekeren kunnen leiden tot eetbuien
  
• Seksueel misbruik of mishandeling is ook een risicofactor
  
• Eetstoornissen komen veel minder voor in niet-westerse culturen
  
• Wel ontdekten onderzoekers dat extreme magerte bij jonge vrouwen in Ghana verband hield met vasten om religieuze redenen.
  

Biologische factoren

• Serotonine speelt een rol bij reguleren van honger en verzadiging, bij stemming en eetlust.
  
• Door antidepressivum fluoxetine neemt beschikbaarheid van serotonine toe; eetbuien nemen af.
  
• Genetische factoren spelen een rol. Eetstoornissen zitten vaak in de familie.
  
• Ook tweelingenonderzoek laat dit zien: 50% overeenstemming voor anorexia bij eeneiige tweelingen tegenover 5% bij tweeeiige tweelingen.
  

Andere verklaringen

• Verlichting van angst voor gewichtstoename door te braken bij boulimia en afwijzen van voedsel zijn negatieve bekrachtigers.
  
• Perfectionistische houding 
• Gevoel van macht/controle door te gaan vasten, het gevoel dat ze op andere vlakken niet hebben
  
• Zwart-witdenken en zeer streng voor zichzelf zijn zorgt ervoor dat vrouwen met boulimia hun verstoorde eetgedrag volhouden
  
• Anorexia vormt misschien een onbewuste poging om de ontwikkeling tot volwassene (en het zich losmaken van het gezin) stil te zetten.
  
• Gebrek aan koestering en steun vanuit gezin is een belangrijke beïnvloedende factor.
  
• Anorexia als manier om evenwicht te bewaren in disfunctionele gezinnen, vanuit het idee dat systemen neigen om zichzelf in stand te houden. Toch is het onzeker of de oorzaak het gezin is of de stoornis zelf. Waarschijnlijk is er sprake van een wisselwerking tussen gezin en de stoornis. 

Behandeling

• Moeilijk te behandelen; bij 50% van mensen met anorexia treedt terugval op 1 jaar na ziekenhuisontslag.
  
• Gebleken is dat gedragstherapie tijdens ziekenhuisopname positief effect heeft op gewichtstoename.
• Cognitieve gedragstherapie blijkt effectief bij boulimia; bij tweederde verdwenen eetbuien.
  
• Om zelfopgewekt braken uit te bannen, werkt blootstelling met responspreventie (therapeut blijft bij de patiënt als deze aan eten van verboden voedsel wordt blootgesteld)
  

Andere voedings- en eetstoornissen

• Pica
• Ruminatiestoornis
• (ARFID)
• Orthorexia  

Pica

Pica is een voedingsstoornis waarbij je niet-eetbare voorwerpen eet. Kleine kinderen stoppen van alles in hun mond. Zo leren ze wat wel en niet eetbaar is. Vanaf een jaar of drie á vier stoppen ze hier meestal mee. 

Als ze dat niet doen, wordt dit gedrag pica genoemd. 

Pica komt ook voor bij volwassenen – en specifiek zwangere vrouwen. 

Zolang de voorwerpen je lichaam verlaten zonder schade aan te richten aan je slokdarm, maag of darmen, is er geen probleem. De kans dat je schade oploopt is helaas erg groot. Door rauwe producten te eten, kun je inwendige infecties krijgen. Het eten van plastic of stenen kan zorgen voor verstoppingen of maagproblemen. Magneten kunnen je darmwand beschadigen, met verstopping en infecties als gevolg. En chemische stoffen kunnen je vergiftigen. Mensen met pica schamen zich vaak erg en lijden eronder. Als er niks te zien is, blijft de stoornis vaak lang verborgen. 

Arfid (Avoidant Restrictive Food Intake Disorder)

Als je ARFID hebt, vermijd je voedsel met een bepaalde structuur, kleur, geur of smaak. Of je eet te weinig om gezond te blijven. Je kunt het ook allebei tegelijkertijd doen.

Met je gewicht of lichaam ben je niet bezig. Het kan je niet schelen of je aankomt of afvalt.

Een ruminatiestoornis

Als je een ruminatiestoornis hebt, risp je voedsel vanuit je maag op in je mond. Je kauwt het eten opnieuw en slikt het voedsel door, of je spuugt het uit

Symptomen:

Je rispt (bijna) dagelijks eten op, minstens een maand lang. Kinderen met een ruminatiestoornis blijven vaak achter in hun groei en verliezen veel gewicht. Ook volwassenen vallen snel veel af. Omdat je je vreselijk schaamt, probeer je samen eten te vermijden. Dat kan leiden tot sociale isolatie, eenzaamheid of depressie.

Gevolgen

Je maagzuur tast je slokdarm en gebit aan. Je kunt last krijgen van gewichtsverlies, ondervoeding, uitdroging en een tekort aan vitamines en mineralen. Kinderen kunnen achterblijven in hun groei.

Orthorexia nervosa 

Voor mensen met orthorexia nervosa is gezond leven een obsessie. Het begint onschuldig: je wilt afvallen, meer bewegen of gezonder eten. Langzaam maar zeker wordt het steeds dwangmatiger. Dit geeft je een gevoel van controle

Symptomen: 

Je bent de hele dag bezig met gezond eten. Je eet weinig van voedingsmiddelen die jij niet gezond genoeg vindt, of laat ze staan. Ongezond voedsel durf je niet meer te eten. Je verliest veel gewicht en hebt misschien ondergewicht. Je eet niet omdat je lichaam voedsel nodig hebt, maar om je lichaam zo gezond mogelijk te maken. De symptomen van orthorexia nervosa lijken op die van anorexia nervosa. Het grote verschil: bij orthorexia gaat het je niet om de hoeveelheid voedsel, maar om het gezonde karakter ervan.

Gevolgen: Je krijgt belangrijke voedingsstoffen niet meer binnen. Soms wordt je gewicht te laag. Je voelt je daardoor lusteloos en wordt snel duizelig als je je inspant. Omdat je lichaam niet genoeg vitamines binnenkrijgt, kan je haar uitvallen. Als er heel weinig vitamines beschikbaar zijn voor je lichaam, kan dat je nieren en lever beschadigen en kun je maag- of darmproblemen krijgen. Ook kan je menstruatie uitblijven. Samen eten probeer je te vermijden. Naar een verjaardag gaan en een stukje taart eten lukt je bijvoorbeeld niet meer. Orthorexia kan overgaan in anorexia.

Eetbuistoornis (binge eating disorder)

• Herhaalde eetbuien zonder compenserend gedrag zoals braken/laxeren
  
• Dwangmatig overeten
  
• Komt meestal voor bij vrouwen met overgewicht, op hogere leeftijd dan    anorexia of boulimia.
  
• Een eetbuistoornis komt evenveel voor bij mannen als bij vrouwen. 4% van de bevolking krijgt te maken met deze stoornis.
• CGT (cognitieve gedragstherapie) is effectief bij deze stoornis

Obesitas

• Medische aandoening met BMI van 30 of meer.
  
• Er zijn wereldwijd evenveel mensen met overgewicht als mensen die ondervoed zijn
• Aantal kinderen/jongeren met obesitas afgelopen 25 jaar verdubbeld
  
• Een op de drie kinderen is te zwaar
  
• Obesitas verkort de levensduur met 7 jaar.
• Combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren
  
• Stofwisselingsfactoren (als we afvallen, reageert het lichaam alsof het wordt uitgehongerd door stofwisselingssnelheid te vertragen). Lichaamsbeweging compenseert dit
  
• Ernstige obese mensen hebben 200 miljard vetcellen, tegenover 25 of 30 miljard bij gezond gewicht.
  

Vetcellen

• Als je niet hebt gegeten, daalt bloedsuikerspiegel, waardoor vet aan cellen wordt onttrokken om het lichaam van voedingsstoffen te voorzien
  
• Hypothalamus registreert dat hoeveelheid vet in cellen afneemt en geeft seintje aan de hersenschors, waardoor hongergevoel wordt ingeschakeld.
  
• Hoe meer vetweefsel, hoe meer signalen naar de hersenen worden gestuurd dat vetvoorraad uitgeput raakt. Dus hoe meer vetweefsel, hoe sneller/sterker hongergevoel.
  
• Bij afvallen verdwijnen vetcellen niet, ze krimpen alleen..
  
• Mensen met veel vetweefsel hebben dubbel pech, doordat vetweefsel langzamer voedsel afbreekt dan spierweefsel.
  
• Erfelijkheid en ook in de vroege jeugd overtollig eten spelen een rol.
  

Diëten 

Snelle diëten werken niet; minstens 9 van de 10 komen evenveel aan als ze zijn afgevallen. JOJO effect

ABC's (Aanleiding, gedrag, gevolg)	Strategieen
Triggers in omgeving veranderen	Geen zoet in huis, kleinere borden, restjes invriezen, vermijd keuken, eten loskoppelen van TV
Interne triggers beheersen	Het is oké om honger te hebben. Elke minuut dat ik het eten uitstel, verbruik ik energie
Eettempo verlagen	Leg je bestek neer na elke hap, kauw goed, proef elke hap, geef je hersenen de tijd te registreren), moet je je bord leegeten?
Routine van boodschappen doen veranderen	Houd je aan je lijstje, doe boodschappen snel, nadat je hebt gegeten
Gedragsalternatieven	Vervang eten door activiteiten die niets met eten te maken hebben, vergroot beschikbaarheid van caloriearm voedsel
Jezelf belonen	Om 1 pond per week te verliezen, moet je 500 calorieen per dag minder eten. Maak een beloningsprogramma. Red je het niet, ga dan gewoon verder.

Groepsgesprek

Denk eerst individueel na over deze stelling:

'Als een cliënt een paar maanden slecht eet, heeft hij of zij een eetstoornis'.

Formuleer 1 argument voor en 1 argument tegen deze stelling.

Bespreek in groepen van 4 deze stelling en wissel argumenten uit. 

Do's en don'ts

• Moet je wel of niet vragen hoe het gaat?
• Als het niet goed gaat, moet je wel of niet doorvragen waarom?
• Moet je wel of niet overtuigen/stimuleren meer te eten?
• Moet je het wel of niet over eten hebben?

Do's en don'ts

1. Blijf vragen hoe het gaat en vraag door als het niet goed gaat, maar ook als het wel goed gaat.

2. Overtuigen meer te eten werkt averechts. Je kunt wel kijken of het lukt om samen te eten en hier een zo ontspannen mogelijk moment van te maken.

3. Begin niet zelf over 'eten'. Als de client er zelf over begint, dan luister je actief. 

Fabels

Lees de 10 meest voorkomende misvattingen over eetstoornissen via onderstaande link. Welke misvatting had jij?

https://www.psyq.nl/eetstoornis/onzichtbare-eetstoornissen/artikelen/10-fabels-over-eetstoornissen

Welke misvatting had jij?

Signalenkaart

Via deze link vind je een mooie overzichtelijke signalenkaart. 

https://www.psyq.nl/eetstoornis/onzichtbare-eetstoornissen/signalenkaart 

Neem deze signalenkaart door. Wat vind je hier handig aan?

Ervaringsverhaal

Via deze link vind je het ervaringsverhaal van Caroline. 

https://www.psyq.nl/eetstoornis/ervaringsverhalen/caroline-de-behandeling-heeft-me-echt-veel-gebracht

2 Vragen:

- Wat heeft haar gemotiveerd hulp te zoeken/te accepteren?

- Wat in de behandeling heeft haar geholpen?

kijk tip:                                            

Emma wil leven                                                                                               

www.2doc.nl

Waar wil jij je nog verder in verdiepen na aanleiding van deze les?

Ik heb nieuwe kennis opgedaan ten aanzien van voedings- en eetstoornissen

Zeer oneens

Oneens

Neutraal

Eens

Zeer eens

Bedankt voor jullie aandacht!