1.1 Schindler's list - Filmische laag

• Geschiedenis
• Filmeducatie
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

Schindler's List

Oskar Schindler is een ijdele en hebberige Duitse zakenman die tijdens het Nazi-regime zeer menselijke trekjes begint te vertonen wanneer hij besluit om zijn fabriek te gaan gebruiken als vluchtplaats voor Joden. Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de ondoorgrondelijke Oskar Schindler, lid van de nazibeweging, charmeur en oorlogsprofiteur die op deze manier de levens redde van 1100 Joden tijdens de Holocaust.

Leerdoelen

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Steven Spielberg heeft gebruikt om zijn boodschap in Schindler's List vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit Schindler's List en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Benodigdheden

• Digibord

Instructies

Synopsis en achtergrondinformatie

Schindler's List

Filmische Laag

Richtvragen voor de filmische laag

• Hoe wordt het historische verhaal uitgebeeld: camera, muziek/geluid, decor, kostuum, symboliek?
• Zijn er zaken die me met betrekking tot deze filmische laag zijn opgevallen?
• Wat zou de bedoeling van de maker hierbij geweest zijn?
• In hoeverre beïnvloeden deze filmische technieken mijn interpretatie van het verbeelde verleden? Wat doet dit met mij?

In deze les

• Leren we wat filmische elementen zijn
• Onderzoeken we een aantal filmische elementen die Steven Spielberg heeft gebruikt om zijn boodschap vorm te geven
• Bekijken en analyseren we fragmenten uit Schindler's List 

(Historische) films dragen een persoonlijke boodschap van de filmmaker in zich; deze komen tot uiting in beeld en geluid.

 

In deze les over de ‘filmische laag’ gaan we dieper in op een aantal filmische elementen die de maker heeft gebruikt om zijn boodschap filmisch vorm te geven. Hiervoor kijken we naar fragmenten uit de speelfilm Schindler's List.

Leerdoelen van deze les:

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Steven Spielberg heeft gebruikt om zijn boodschap in Schindler's List vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit Schindler's List en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Legenda

Kijkopdracht

Vraag

Uitleg

Quote

Een film kent een eigen filmtaal. Wanneer je een film onderzoekt op de filmische laag, bestudeer je de bouwstenen die een maker heeft gebruikt om zijn verhaal te vertellen. Dit worden ook wel filmische elementen genoemd. 

Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek, mise en scène (kostuum, decor/set/locatie, voorwerpen, belichting)

In deze les gaan we aan de hand van fragmenten in op twee filmische elementen. Voorafgaand staan we telkens eerst stil bij de vraag: wat gebeurt er in dit fragment?

Bekijk nu het volgende fragment, de openingscène van de film.

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment

(zet het geluid aan)

Opening scene

Wat gebeurt er?

Wat gebeurt er in dit fragment? Wat zijn deze mensen aan het doen?

Wat gebeurt er in het verloop van dit fragment met de mensen?

Wat gebeurt er in het verloop van dit fragment met de kaarsen?

Antwoorden

• Er wordt sjabbat gevierd. Met sjabbat wordt binnen het jodendom samen met de familie de rustdag ingeluid. Deze duurt van vrijdagavond tot zaterdagavond. Tijdens sjabbat worden kaarsen aangestoken en het gebed wordt uitgesproken. Dit ritueel is een zegen voor vrede en harmonie.
• De mensen zijn verdwenen uit de kamer.
• De kaarsen branden op en doven uit. 

Filmisch element: Kleur

Wat gebeurt er in het verloop van dit fragment met de kleuren?

Waarom zou de maker dit hebben gedaan denk je?

Filmisch element: kleur

De kleur-edit die over een scène wordt gedaan hoort bij het departement Art-Direction. Met kleur kun je een bepaalde sfeer creëren. Zo kun je bijvoorbeeld met een blauw colour-edit een omgeving een kille sfeer geven en met heldere kleuren een vrolijke sfeer creëren. 

Antwoorden

• De film verandert van kleur naar zwart/wit
• Er zijn veel interpretaties op het zwart wit gebruik in deze film. Een verklaring is bijvoorbeeld dat de herinneringen aan WOII is bepaald door zwart/wit documentaires. Door deze kleuren ook aan te houden in zijn film suggereert Spielberg een zekere vorm van authenticiteit. 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Opening scene

Filmisch element: Kleur

Wat voor geluiden hoor je in dit fragment?

Wat gebeurt er in het verloop van dit fragment met het geluid?

Filmisch element: geluid

Met geluid en muziek kan een filmmaker een verhaal vertellen. Met geluiden kun je nadruk leggen op datgene wat je ziet. Met geluiden kun je ook een sfeer creëren en een verhaal vertellen.

Waar komt met deze stilte de nadruk op te liggen?

Antwoorden

• Het afstrijken van een lucifer en gezang van de sjabbat
• Het zingen stopt op het moment dat de kaars opbrandt 
• Op het beeld: het uitdoven van de kaars.

Wat betekent het? 

De mensen verdwijnen uit de kamer, de kleuren vervagen naar zwart/wit, de zang houdt op, de kaarsen branden uit..

Wat wil de maker ons met dit fragment vertellen? 

Antwoord

• Steven Spielberg laat beeld, geluid en kleur samenvallen: alles vervaagt. Het is een verwijzing naar de Holocaust, de moord op zes miljoen joden. 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The girl in the red

Wat gebeurt er?

Wat gebeurt er allemaal in dit fragment? 

Antwoorden

• De ghetto van Krakau wordt ontruimd, mensen en spullen worden uit de huizen verwijderd. De joden worden op transport gezet naar Auschwitz. Er worden mensen geëxecuteerd door mannen in uniform, een klein meisje glipt een huis in en verstopt zich onder een bed. Ondertussen kijkt Oscar Schindler, de hoofdpersoon uit deze film, ontsteld vanaf een heuvel toe.

Wat viel je op aan de kleur in dit fragment?

Waarom is deze jas rood terwijl de rest van de film in zwart/wit is?

Antwoorden

• Alles is zwart/wit, behalve de jas van het kleine meisje dat zich weet te verstoppen onder een bed. Het jasje verandert aan het einde van dit fragment van rood naar grijs. 
• Er zijn meerdere interpretaties. Bijvoorbeeld: de rode jas steekt af. Je wordt nieuwsgierig, het geeft een gevoel van hoop. 

Bekijk het fragment nog eens. Let nu goed op het geluid.

Bekijk het volgende fragment

Let op het geluid

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The girl in the red

Filmisch element: geluid

Welke geluiden hoor je in dit fragment?

Waarom zou de maker deze muziek onder dit fragment hebben geplaatst?

Wat voor soort muziek hoor je in dit fragment?

Antwoorden

• Schoten van geweren, geschreeuw
• Zielige muziek, een kinderliedje dat wordt gezongen. Het kinderliedje gaat over een rabbijn die zijn leerlingen het alfabet leert. Het lied is een belangrijke symbolische herinnering aan de joodse muzikale wereld voor de holocaust. 
• Een verklaring kan zijn: omdat deze joodse muzikale wereld wordt 'vermoord' net zoals de mensen die worden geëxecuteerd en naar Auschwitz worden getransporteerd.

Wat betekent het?

Mensen rennen kriskras door elkaar, spullen worden uit ramen gegooid, er worden mensen geëxecuteerd, ondertussen hoor je een oud joods kinderliedje en zie je hoe het rode jasje van het verstopte meisje verandert in de kleur grijs. Wat wil de maker ons met dit fragment vertellen?

Antwoord

• Alles tezamen is het verhaal dat hier door Steven Spielberg wordt verteld heel omvattend: het staat symbool voor de dood en de poging tot uitroeiing van het jodendom. 

In hoeverre beïnvloeden dit opvallende kleurgebruik en deze trieste muziek jouw gevoel dat je krijgt bij het zien van de ontruiming van het ghetto? 

Op welke manier beïnvloedt Steven Spielberg met zijn keuzes jouw beeld over de ontruiming van de ghetto's?

Antwoorden

• Hier kunnen leerlingen met elkaar in gesprek. Ga hierbij vooral in op wat het met ze doet. 
• Hier is het goed om stil te staan bij de invloed van de maker op de historische beeldvorming. Welke macht heeft een maker? Zal deze film de beeldvorming van de ontruiming van ghetto's domineren?

In deze les

• Heb je geleerd filmfragmenten te analyseren 
• Heb je geleerd hoe filmische elementen zoals kleur en geluid een verhaal vertellen
• Heb je geleerd hoe je de boodschap van de maker kunt onderzoeken aan de hand van filmische elementen
• Heb je ondervonden wat de macht van de maker is op jouw beeldvorming van het verleden