2.1 The Pianist - Filmische laag

• Filmeducatie
• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

The Pianist

In dit biografische oorlogsdrama zien we hoe Szpilman, een gerenommeerde pianist, vecht voor zijn leven tijdens de Duitse bezetting van Polen. De grootschalige impact van de Holocaust wordt op ongefilterde wijze in beeld gebracht; van de Getto van Warschau tot de Duitse concentratiekampen.

Leerdoelen

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Roman Polanski heeft gebruikt om zijn boodschap in The Pianist vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit The Pianist en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Benodigdheden

• Digibord

Instructies

The Pianist synopsis en achtergrondinformatie

The Pianist

Filmische Laag

Filmische laag

Synopsis

In deze verfilming van de autobiografie 'The Pianist: The Extraordinary True Story of One Man's Survival in Warsaw, 1939-1945', ziet Wladyslaw Szpilman, een Pools-Joodse pianist, Warschau geleidelijk veranderen als de Tweede Wereldoorlog begint. Szpilman wordt gedwongen het getto van Warschau te wonen, maar wordt tijdens Operatie Reinhard gescheiden van zijn familie. Vanaf dit moment verstopt Szpilman zich op verschillende locaties tussen de ruïnes van Warschau en vecht hij om te overleven.

Richtlijnen voor de filmische laag

• Hoe wordt het historische verhaal uitgebeeld: camera, muziek/geluid, decor, kostuum, symboliek?
• Zijn er zaken die me met betrekking tot deze filmische laag zijn opgevallen?
• Wat zou de bedoeling van de maker hierbij geweest zijn?
• In hoeverre beïnvloeden deze filmische technieken mijn interpretatie van het verbeelde verleden? Wat doet dit met mij?

In deze les:

• Leren we wat filmische elementen zijn
  
  
• Onderzoeken we een aantal filmische elementen die Roman Polanski heeft gebruikt om zijn boodschap vorm te geven
  
  
• Leren we ons verhouden tot de technieken die zijn ingezet om een historisch verhaal te verfilmen

(Historische) films dragen een persoonlijke boodschap van de filmmaker in zich; deze komen tot uiting in beeld en geluid.

In deze les over de ‘filmische laag’ gaan we dieper in op een aantal filmische elementen die de maker heeft gebruikt om zijn boodschap filmisch vorm te geven. Hiervoor kijken we naar fragmenten uit de speelfilm The Pianist.

Leerdoelen

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Roman Polanski heeft gebruikt om zijn boodschap in The Pianist vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit The Pianist en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Legenda

Kijkopdracht

Vraag

Uitleg

Quote

In deze les kijken we naar fragmenten uit de film The Pianist van de maker Roman Polanski. De film toont de ervaringen van een man die de situatie van de joden in het getto van Warschau aan den lijve ondervindt. Met zijn film wilde Polanski een verhaal vertellen vanuit het perspectief van een overlever zonder opsmuk. Zijn boodschap met deze film: overleven was een combinatie van toeval en geluk. 

Elke filmmaker vertelt een verhaal. Een filmverhaal wordt vormgegeven door een combinatie aan filmische elementen. Hierbij moet je denken aan camerawerk, geluid, muziek, montage en mise en scène (kostuum, decor/set/locatie, props, kleur). Wanneer je kijkt naar film dan is datgene wat je ziet en hoort een combinatie van al deze elementen tezamen. 

Docent

In deze les kijken we naar fragmenten uit de film The Pianist van de maker Roman Polanski. Met zijn film wilde Polanski een oorlogs verhaal vertellen vanuit het perspectief van een overlever zonder opsmuk. Zijn boodschap met deze film: overleven was een combinatie van toeval en geluk. 

Wanneer we een historische film benaderen op de filmische laag, onderzoeken we de filmische elementen die een maker heeft gebruikt om zijn verhaal te vertellen.

Wanneer je een historische film vergelijkt met een normale speelfilm, welk filmisch element is dan ontzettend belangrijk voor je verhaal?
A. Montage
B. Geluid
C. Art Direction (kostuum, decor/set/locatie, props, kleur)

Waarom is Art Direction van groot belang voor historische films?

Antwoorden

• Art Direction
• Omdat de kostuums en decor erg belangrijke zijn om een verhaal realistisch te maken. Het zijn elementen waarmee je een tijdsbeeld kunt neerzetten en verhaal plaatst in de geschiedenis.

Naast de Art Direction spelen de andere filmische elementen natuurlijk ook een grote rol. Welke rol? Dat gaan we in deze les onderzoeken. Aan de hand van een aantal fragmenten zoomen we in op twee filmische elementen. Voorafgaand staan we telkens eerst stil bij de vraag: wat gebeurt er in dit fragment?

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Opening scene

Wat gebeurt er?

Wat gebeurt er in dit fragment?

Wat viel jou het meeste op aan filmische elementen: camera, montage, muziek/geluid of de mise en scène?

Antwoorden

• Je ziet mensen over straat lopen op verschillende plekken in Polen. Vervolgens zie je een man piano spelen terwijl er bombardementen plaatsvinden
• Meerdere antwoorden mogelijk: bijv. piano muziek, archiefbeelden, donkere kleuren, in close-up gefilmd

Bekijk het  fragment opnieuw

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Opening scene

Filmische vormgeving: geluid

Wat hoorde je in dit fragment?

Welk verhaal wordt er met het geluid verteld?

Bekijk het fragment opnieuw

Filmisch element: geluid

Met geluid en muziek kan een filmmaker een verhaal vertellen. Met muziek kun je nadruk leggen op datgene wat je ziet. Met muziek kun je ook een sfeer creëren waarmee je het gevoel van de kijker beïnvloedt. 

Antwoorden

• Piano muziek, explosies, puin dat valt, ramen die aan diggelen vallen, stilte
• Er is eerst rustgevende pianomuziek. Er is harmonie. Deze harmonie wordt verstoord door de gewelddadige geluiden van explosies.

De eerste helft van dit fragment bestaat uit archiefmateriaal. Deze archiefbeelden gaan over in de beelden gemaakt door de filmmaker. Waarom zou de maker dit gedaan hebben denk je?

In de tweede helft van dit fragment zie je een man piano spelen en vervolgens wordt zijn spel onderbroken door een explosie. Wat betekent deze explosie?

Filmisch element: montage

Monteren/editten is het bepalen van de volgorde waarop je de gefilmde beelden ziet. De volgorde van beelden is belangrijk voor het verhaal, je bepaalt hiermee de verhaalervaring van de kijker. 

Waarom is dit zo gemonteerd? Waarom zie je eerst archiefbeelden en daarna de beelden van de speelfilm denk je? 

Antwoorden

• Er wordt een tijdsbeeld neergezet. Je ziet beelden van vroeger. Tegelijkertijd is dat wat je ziet harmonieus: een tram rijdt voorbij, er wordt gewandeld in een park, moeders met kinderwagens.
• Het verhaal van dat de oorlog uitbreek. 
• De archiefbeelden zijn gebruikt om daarmee een bepaalde historische sfeer neer te zetten. Dit is belangrijk voor het verhaal. We krijgen een tijdsbeeld. Vervolgens zoomen we in op deze tijd met de door de filmmaker gemaakte beelden. Daarbij zie je op de archiefbeelden voornamelijk rust. Er is harmonie. Mensen wandelen in het park met een kinderwagen. Daarna volgt disharmonie - de wereld ontploft. 

Camera

Met een camera kies je voor een bepaald frame en hoe je iets in een frame plaatst. Bijvoorbeeld fillmen in close-up of van onderaf. De cameravoering heeft effect op hoe een verhaal wordt verteld en beleefd door de kijker. 

Bekijk fragment opnieuw en let op het camerawerk

Wat viel je op aan het camerawerk?

Welk verhaal wordt er dan op deze manier met de camera verteld?

Waarom heeft de maker vooral in close-up gefilmd denk je?

Antwoorden

• De camera filmt de pianist in close-up en focust op de handen en op het gezicht. De andere man wordt van ver af gefilmd.
• Op deze manier kun je goed de emoties van de hoofdpersoon zien. Je bent heel dicht bij zijn ervaring en belevingswereld. 
• Het verhaal van de pianist. We zien op deze manier vooral de beleving van de pianist. Dit is waar we ons op moeten focussen. Eerst is er harmonie in zijn pianospel, hij blijft doorspelen totdat het niet meer kan. De harmonie is verstoord. 

Wanneer je de componenten montage, geluid en camera individueel onderzoekt zie je een overeenkomst. Alle filmische elementen ondersteunen het verhaal van de maker: Eerst was er harmonie. Toen brak de oorlog uit...

Bekijk het volgende fragment

Let op de montage

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The girl in the red

Wat viel je op aan de montage?

Wat voor gevoel krijg je hiervan?

Waarom zou de maker het verhaal op deze manier willen vertellen?

Bekijk het fragment op de volgende slide. Let goed op het camerawerk en spits je oren!

Antwoorden

• Je ziet steeds de hoofdpersoon en daarna weer de straat. Deze beelden worden telkens afgewisseld met elkaar. 
• Een beetje een opgesloten gevoel. Hij leeft compleet in isolatie, terwijl er buiten veel verschrikkelijke dingen gebeuren. 
• Om de beklemming van het schuilen duidelijk voelbaar te maken. Buiten is het levensgevaarlijk. Binnen is het eenzaam en lastig overleven. 

Wat viel je op aan de manier waarop de hoofdpersoon in beeld wordt gebracht met de camera?

Wat viel je op aan de muziek en het geluid?

Montage + camera + geluid, welk verhaal wordt er aan de hand van filmische elementen verteld?

Antwoorden

• De camera is ingezoomd op de hoofdpersoon. Daarbij beweegt de camera de hele tijd met hem mee. Dit geeft een gevoel van alsof wij er zelf ook bij zijn. We leven letterlijk met zijn lijden mee. 
• In het begin hoor je onheilspellende muziek. De spanning wordt opgebouwd. Vervolgens valt de muziek weg en is er op beschietingen en ontploffingen na, veel stilte. Deze stilte benadrukt zijn eenzaamheid. 
• We zien de eenzaamheid en het lijden van een joodse man die de gruwelijkheden in het getto van Warschau probeert te overleven. 

Beïnvloedt deze film jouw beeld dat je had van deze getto's? Op welke manier?

Wat wist je al van de getto's die ontstonden in aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Nu je weet dat de maker jou als kijker heeft beïnvloedt - voelt deze film dan als de historische waarheid of toch meer als een verzonnen verhaal? Leg je antwoord uit. 

Antwoorden

• Eigen antwoorden leerlingen
• Eigen antwoorden van de leerlingen. Het is hier vooral belangrijk dieper in te gaan op hoe zij zich voelen ten opzichte van het verhaal dat wordt verteld. Zijn ze het met Polanski eens? Was het overleven een combinatie van toeval en geluk?
• Bespreek de antwoorden. Het is hierbij vooral belangrijk dat de leerlingen inzien dat het vertoonde verleden een gedramatiseerd verhaal is. Dit is niet de werkelijkheid. Het is een verhaal van de maker, een perspectief, en geen totaalbeeld van de geschiedenis.  

In deze les

• Heb je geleerd filmfragmenten te analyseren 
• Heb je geleerd hoe filmische elementen zoals geluid, montage en camera een verhaal vertellen
• Heb je geleerd hoe je de boodschap van de maker kunt onderzoeken aan de hand van filmische elementen
• Heb je ondervonden wat de macht van de maker is op jouw beeldvorming van het verleden