Zuur-base evenwicht

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 4

Zuur-Base evenwicht

Doelstelling:

De aanwezigen kunnen na de les een bloedgasverandering interpreteren:

• Wat zijn de normaalwaardes van een bloedgas
• Wanneer is er sprake van een acidose of alkalose
• Wanneer is deze verandering acuut of (deels) gecompenseerd

Het lichaam produceert continu zuren (verbranding). Een groot deel daarvan is vluchtig, een klein deel niet-vluchtig. 

De niet-vluchtige zuren (bijv. lactaat) worden door de nieren uitgescheiden. 

H₂CO₃ is het belangrijkste vluchtige zuur. Dit valt uiteen in H₂O en CO₂. CO₂ verlaat via 

de longen het lichaam.

Type zuur Voorbeeld Afvoermechanisme

Vluchtig Koolzuur (H₂CO₃) Uitademing via longen

Niet-vluchtig Zwavelzuur, fosforzuur, melkzuur: Uitscheiding via nieren.

Het functioneren van allerlei processen in het menselijk lichaam is afhankelijk van een juiste zuurgraad. 

De werking van enzymen, de structuur van eiwitten en de normale structuur van de celbestanddelen worden negatief beïnvloedt door een te hoge of een te lage zuurgraad. 

Er kunnen stoornissen ontstaan in de stofwisseling, membraanpermeabiliteit en de elektrolytenverdeling.

Een juiste zuurgraad (Ph) is dus essentieel !!

Wat is de Ph?

Het aantal waterstofionen (H⁺) geteld per ml water.

• Hoeveel waterstofionen komen er bij een reactie vrij of gaan er verloren en/of hoeveel waterstofionen worden gebonden door het buffersysteem (bicarbonaat)
  
• Het lichaam is erg gevoelig voor ph schommelingen! (inactivatie inotropica, stolling, eiwitsynthese)

Inactivatie inotropica" betekent dus een afname of uitschakeling van de contractiekracht van het hart.

Om de zuurgraad min of meer constant te houden heeft het lichaam de beschikking over zogenaamde buffersystemen. Een buffer is een stof die zowel het zure als het basische deel kunnen binden zonder dat de zuurgraad hierdoor verandert. De belangrijkste buffers zijn:

- plasma-eiwit (eiwit kan H⁺ opnemen en afstaan)

- hemoglobine (kan H⁺ opnemen en staat dan O₂ af)

- koolzuurbicarbonaat

De normaalwaarde van de zuurgraad van het bloed varieert van 7.35 tot 7.45

Indien de waarde lager is dan 7.35 spreken we van een acidose

Bij waardes groter dan 7.45 is er een alkalose.

Waardes kleiner dan 7.0 of groter dan 7.8 zijn dodelijk.

 Normale pH-waarden in het lichaam

De pH in het lichaam varieert per lichaamsvloeistof:

Bloed: 7,35 - 7,45 (licht basisch, essentieel voor overleving)

Maagsap: 1,5 - 3,5 (zeer zuur, voor vertering)

Urine: 4,5 - 8,0 (afhankelijk van voeding en nierfunctie)

Speeksel: 6,5 - 7,5 (licht zuur tot neutraal)

Intracellulaire vloeistof: rond 6,8 (iets zuurder dan bloed)

Ph bepaling middels een arterieel bloedgas (arts!)

Ph norm.:                                      7.35 < norm < 7.45

Pa O₂ norm.:                              80 – 100mmhg

PaCO₂ norm.                             35 – 45 mmhg

Bicarbonaat (HCO₃^-) norm.:  22 –26 meq/ltr.

Base exess (BE) norm. :           -2 tot +2

SaO₂ norm.:                            > 90%

PaO₂ richtlijn > 60 jaar: 80mmhg – 1mmhg voor elk jaar >60 (bijv 75jr.: 80 - 15 = 65mmhg

Oorzaken acidose

Respiratoir

• Hypoventilatie /COPD
  
• Teveel sedatie /drugs
  
• anesthesie
  
• Hoofd trauma
  
• Neuromusculair
  
• Mechanische ventilatie
  

Metabool

• Diabetisch ketoacidose
  
• Alcoholisch /methanol
  
• Renaal falen / uremie
  
• Rhabdomyolyse
  
• Toxines,
  
• Salicylaten, Ascal
  
• Diaree, ileostomie
  

Acidose (pH < 7,35) → Te zuur bloed

Respiratoire acidose: Te veel CO₂ door ademhalingsproblemen (bijv. COPD, hypoventilatie).

Metabole acidose: Te veel zuur of te weinig bicarbonaat (bijv. diabetes, nierfalen, diarree).

Oorzaken alkalose

Respiratoir

• Hypoxemie
  
• Stress
  
• Longembolie
  
• Hyperventilatie bij mechanische beademing
  

Metabool

• Corticosteroid therapie
  
• Braken, maagsonde
  
• Diuretica therapie
  
• Kalium tekort
  
• Teveel aan natrium bicarbonaat intake (vaak verlies Cl^- of H⁺ ionen)

Alkalose (pH > 7,45) → Te basisch bloed

Respiratoire alkalose: Te weinig CO₂ door hyperventilatie (bijv. angst, hoge koorts).

Metabole alkalose: Te veel bicarbonaat of verlies van zuur (bijv. braken, diuretica)

Stap 1: PaO₂ 

Hypoxie?

PaO₂ < 40mmhg direct levensgevaar!

🔹 Hypoxie betekent een tekort aan zuurstof in de weefsels van het lichaam, waardoor cellen niet goed kunnen functioneren.

Soorten hypoxie:

Hypoxemische hypoxie → Te weinig zuurstof in het bloed (bijv. door longziekten, hoge hoogte).

Stagnatiehypoxie → Slechte bloedcirculatie, waardoor zuurstof niet goed bij de weefsels komt (bijv. bij hartfalen, shock).

Anemische hypoxie → Te weinig hemoglobine of rode bloedcellen om zuurstof te vervoeren (bijv. bij bloedarmoede).

Histotoxische hypoxie → Cellen kunnen zuurstof niet goed gebruiken (bijv. bij cyanidevergiftiging).

⚠️ Gevolgen: Vermoeidheid, kortademigheid, blauwe huid (cyanose), verwardheid of bewustzijnsverlies.

Stap 2: Ph

Bepaal of de Ph normaal / alkalisch / acidotisch is?

• Alkalose: Ph > 7.45
  
• Acidose: Ph < 7.35
  
• Normaal waarde  7.35            7.40           7.45
  
• Lichaam overcompenseert niet, dus:
  

      Primair acidotisch < 7.40
      Primair alkalisch > 7.40

Stap 3: PaCO2

Is er een respiratoire acidose, alkalose of is PaCO₂ normaal?

PaCO₂ boven de 45-50 mmhg           acidose

PaCO₂ onder de 35 mmhg                  alkalose

Vindt er compensatie plaats?

Stap 4: Bicarbonaat (HCO₃^-)

Is er een metabole acidose, alkalose of is HCO₃^- normaal?

HCO₃^- boven de 26mEq/l                  alkalose

HCO₃^- onder de 22 mEq/l                  acidose

Vindt er compensatie plaats?

Stap 5 : gecompenseerd of niet?

• Bij alkalose of acidose wanneer PaCO₂ of HCO₃^- nog normaal is dan heeft het lichaam nog geen tijd gehad om te compenseren.
  
• Wanneer Ph binnen normaal waarden en PaCO₂ en HCO₃^- zijn afwijkend dan heeft het lichaam gecompenseerd.
  
• Onvolledig gecompenseerd wanneer de PaCO₂ en HCO₃^- afwijkend zijn met daarbij nog geen Ph binnen de normaalwaarden.
  

Bovenstaande in de volgende formule gebruiken:

www.expertcollege.com

Oefening 1

Acute respiratoire acidose

Oefening 2

Acute respiratoire alkalose

Oefening 3

Acute metabole acidose

Oefening 4

Gecompenseerde respiratoire alkalose

Oefening 5

Gecompenseerde metabole acidose

Oefening 6

Onvolledig gecompenseerde metabole alkalose

Base excess

• Geeft de zuur-base balans weer onafhankelijk van de respiratie (overschot of tekort aan buffers in het lichaam)
  
• Negatieve base excess (BE < -2): komt in de praktijk overeen met een metabole acidose.
  
• Positieve base excess (BE > +2): komt in de praktijk overeen met een metabole alkalose
  

Valkuilen

• Het bloedmonster is niet arterieel.
• Patiënt is niet in steady state:

 

 Beademingsinstellingen pas veranderd

 Grote hoeveelheid CO2 bij Lactaatacidose.

 Belangrijke circulatoire veranderingen.

• Bloedmonster bevat teveel heparine (heparine heeft “zure” Ph).
  
• Bloedmonster bevat een luchtbel (pO2 hoger)
  
• Bloedmonster wordt te laat bepaald (pO2 lager door consumptie ery’s)