ontleden; de persoonsvorm en het onderwerp

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Een zin heeft verschillende zinsdelen.
Een zinsdeel is één woord of een groepje woorden dat bij elkaar hoort.

Een heel zinsdeel kun je verplaatsen in een zin. Binnen het zinsdeel blijven de woorden in dezelfde volgorde staan. 

een taart

bij Jim

mijn nichtjes en ik

gisteren

gebakken

voor oma

hebben

In een zin staan een of meer werkwoorden. Een daarvan is de persoonsvorm (pv).

Aan de persoonsvorm kun je twee dingen zien.

1. Hoeveel personen iets doen: één (enkelvoud) of meer (meervoud).

2. Wanneer iets gebeurt: nu (tegenwoordige tijd) of al eerder (verleden tijd).

Persoonsvorm

Nakijken: opdracht 1 vraag 2 en 3

c Op Facebook had Marnix meer dan 700 vrienden verzameld.

d De meeste leerlingen zijn wel in voor een grapje.

e Zet jij de afvalcontainer op tijd buiten?

f Een vriendschapsbandje is lange tijd in de mode geweest.

Nakijken: opdracht  2 en 3

Opdracht 2

1 Vakantie / blijkt / voor veel mensen / een bron van inspiratie

2 Op het eerste schoolfeest / gaf / Sophie / Daan / vorige week / een kus.

3 De snelste wielrenner / werd beloond / met een bijzondere trofee.

4 Binnen twee weken / moesten / de vandalen / de boete / betalen.

5 Jaarlijks / doet / Georgios / mee / aan het schaaktoernooi voor scholieren.

6 De lerares / sprak / de klas / vermanend / toe.

Let op: Bij scheidbare werkwoorden (zoals meedoen en toespreken) is alleen het stukje dat van tijd verandert de persoonsvorm. Het losse stukje (mee en toe in zin 5 en 6) hoort niet bij de persoonsvorm.

Nakijken: opdracht  2 en 3

Opdracht 3

In plaats van de vraagwoorden kun je een antwoord noteren. Een voorbeeld hiervan staat tussen haakjes.

1 Hoe laat (Om 8 uur) / ga / je / morgenavond / met Pim / naar het zwembad?

2 Welk restaurant (De pizzeria) / zal worden genomineerd / door de gasten?

3 Wat voor antwoord (Antwoord A) / had / jij / ingevuld / bij vraag 7?

4 Welk boek (De Hongerspelen) / heb / je / laatst / geleend / bij de bibliotheek?

Het onderwerp (ow) in een zin geeft aan wie of wat iets ‘doet’. 

Het onderwerp hoeft niet actief te handelen, het kan ook iets ‘ondergaan’

Onderwerp

Nakijken: opdracht 1, 2, 3 en 4

Opdracht 1

1 Met zijn prachtige stem / won / de zanger / het Eurovisiesongfestival.

vraag = Wie won?

ow = de zanger

2 Bij de Koninklijke Landmacht / worden / veel vacatures / aangeboden.

vraag = Wat worden?

ow = veel vacatures

3 Handige keukenhulpjes / zijn / onmisbaar / voor de kok.

vraag = Wat zijn?

ow = Handige keukenhulpjes

4 Veel stadsmensen / genieten / van het rustige leven op het platteland.

vraag = Wie genieten?

ow = Veel stadsmensen

Nakijken: opdracht 1, 2, 3 en 4

Opdracht 1

5 Waarom / houdt / bijna iedereen / zich / aan de regels in het verkeer?

vraag = Wie houdt?

ow = bijna iedereen

6 Natuurlijk / moet / je / je afspraak bij de tandarts / niet / vergeten!

vraag = Wie moet?

ow = je

Nakijken: opdracht 1, 2, 3 en 4

Opdracht 2

1 De hevigheid van een aardbeving / kunnen / wij / meten / op de schaal van Richter.

De hevigheid van een aardbeving / kan / ik / meten / op de schaal van Richter.

ow = wij

2 Aardbevingen / worden / dikwijls / gevolgd / door meerdere naschokken.

Een aardbeving / wordt / dikwijls / gevolgd / door meerdere naschokken.

ow = Aardbevingen

3 Met een seismometer / bepalen / deskundigen / de locatie van een aardbeving.

Met een seismometer / bepaalt / een deskundige / de locatie van een aardbeving.

ow = deskundigen

4 Helaas / laat / een beving / zich / moeilijk / voorspellen.

Helaas / laten / bevingen / zich / moeilijk / voorspellen.

ow = een beving

Nakijken: opdracht 1, 2, 3 en 4

Opdracht 3

(1) pv = vinden

ow = we

(2) pv = heeft

ow = Een klassieker

(3) pv = kent

ow = Wie

(4) pv = is

ow = dit stuk over een onmogelijke liefde

(5) pv = blijft

Opdracht 3

(5) pv = blijft

ow = Deze tragedie uit de 16e eeuw

(6) pv = schreef

ow = De Engelse schrijver William Shakespeare

Nakijken: opdracht 1, 2, 3 en 4

Opdracht 4

1 Wie van jullie klas / wil / morgen / als eerste / het werkstuk / presenteren?

ow = Wie van jullie klas

2 Wat / wordt / vandaag / getoetst / door de docent?

ow = Wat

3 Welke leerling / heeft / geoefend / met de digitale lesstof?

ow = Welke leerling

4 Wanneer / zet / de docent / de cijfers van het laatste proefwerk / in het systeem?

ow = de docent

Het werkwoordelijk gezegde

Het werkwoordelijk gezegde is een zinsdeel.

Dit zinsdeel bestaat uit alle werkwoorden van de zien die zeggen wat het onderwerp doet.

Opdracht 1

1 Zonder twijfel / heeft / Bas / de meeste records / verbroken / op de jaarlijkse sportdag.

ow = Bas

wg = heeft verbroken

2 De docenten / hebben / voor hun jarige collega / het lokaal / met vlaggetjes / versierd.

ow = De docenten

wg = hebben versierd

3 Is / je kleine zusje / helemaal alleen / naar de stad / gekomen?

ow = je kleine zusje

wg = is gekomen

4 Binnenkort / zal / de gemeente / het stadspark / grondig / gaan vernieuwen.

ow = de gemeente

wg = zal gaan vernieuwen

Opdracht 2

1 Topverdieners / weigerden / salaris / in te leveren / tijdens de crisis.

ow = Topverdieners

wg = weigerden in te leveren

2 Jullie gebrek aan medewerking / stelt / me / echt / teleur.

ow = Jullie gebrek aan medewerking

wg = stelt teleur

3 Maak / jij / je veters / goed / vast / voor de wandeling?

ow = jij

wg = maak vast

4 De ambitieuze atleet / is / alle dagen / aan het trainen / voor het NK.

ow = De ambitieuze atleet

wg = is aan het trainen

Opdracht 3

(1) Veel mensen (ow) / willen (wg) / hun trouwdag / uitbundig / vieren (wg). (2) Bruid en bruidegom (ow) / sparen (wg) / soms / jaren / voor de mooiste dag van hun leven.
(3) Ze (ow) / kiezen (wg) / hun trouwkleding / natuurlijk / met zorg / uit. (wg). (4) Ook over een romantische locatie / hebben (wg) / de geliefden (ow) / nagedacht (wg).
(5) Op de dag zelf / zou / het kersverse paar (ow) / graag / rondrijden (wg) / in een speciale trouwauto.
 (6) Dikwijls / staat (wg) / een ‘klassieker’ (ow) / op het verlanglijstje.
(7) Wat / denk (wg) / je (ow) / van een Rolls Royce of een Citroen DS?
(8) Een bloemist (ow) / versiert (wg) / de auto / met bloemstukken.
(9) Hij (ow) / stemt (wg) / de kleuren hiervan / af (wg) / op de kleding van het bruidspaar en het bruidsboeket.
(10) De ware autoliefhebber (ow) / waardeert (wg) / deze opsmuk / echter / minder.

Opdracht 4

1/2 Hieronder staan voorbeelden. Het wg is onderstreept en het ow staat vermeld.

a De directeur (ow) / stapt / morgen / op.

b De schoonmakers (ow) / maken / de toiletten / schoon / op het station.

c Terra en Elza (ow) / waren / gisteren / aan het zwemmen / in het kanaal.

d Maakt / Luca (ow) / kennis / met zijn nieuwe buurmeisje?

e Sil (ow) / zat / op de stoep / te lezen / in de zon.

f De jongens (ow) / willen / met de hond / gaan wandelen / in het park.

Welke vraag heb je nog over de persoonsvorm, het onderwerp en het werkwoordelijk gezegde

nieuwnederlands.digitaal.noordhoff.nl

Het lijdend voorwerp (lv) komt voor in zinnen waarin iets/iemand wat ‘overkomt’ of ‘ondergaat’. Het lijdend voorwerp is de persoon die iets ‘overkomt’ of het voorwerp dat iets ‘ondergaat’.

Zo vind je het lijdend voorwerp

1. Noteer onderwerp en werkwoordelijk gezegde.

2. Stel de vraag Wat/Wie + werkwoordelijk gezegde + onderwerp?

Het antwoord op die vraag is het lijdend voorwerp.

Werkwoordspelling; de persoonsvorm

De persoonsvorm is een werkwoord dat zich aanpast aan de persoon (het onderwerp).

Werkwoordspelling; de persoonsvorm

Het stappenplan

1.  Schrijf het hele werkwoord op.

2. Haal '-en' er vanaf. Dan heb je de stam.

3. Gebruik de spellingregels om er
    de ik-vorm van te maken.

Voorbeeld

1.  Schrijf het hele werkwoord op.

2. Haal '-en' er vanaf. Dan heb je de stam.

3. Gebruik de spellingregels om er
    de ik-vorm van te maken.

werken

werken

werk

werk

Voorbeeld

1.  Schrijf het hele werkwoord op.

2. Haal '-en' er vanaf. Dan heb je de stam.

3. Gebruik de spellingregels om er
    de ik-vorm van te maken.

zwemmen

zwemmen

zwemm

zwem

Voorbeeld

1.  Schrijf het hele werkwoord op.

2. Haal '-en' er vanaf. Dan heb je de stam.

3. Gebruik de spellingregels om er
    de ik-vorm van te maken.

verven

verven

verv

verf

Voorbeeld

1.  Schrijf het hele werkwoord op.

2. Haal '-en' er vanaf. Dan heb je de stam.

3. Gebruik de spellingregels om er
    de ik-vorm van te maken.

slapen

slapen

slap

slaap

Persoonsvorm: aanpassen aan de persoon

werkwoord

ik-vorm

ik-vorm + t

ik-vorm + t

ik-vorm + je/jij

hele werkwoord

hele werkwoord

hele werkwoord

Persoonsvorm: aanpassen aan de persoon

werkwoord

ik-vorm

ik-vorm + t

ik-vorm + t

ik-vorm + je/jij

hele werkwoord

hele werkwoord

hele werkwoord

lopen

loop

loopt

loopt

lopen

lopen

lopen

loop jij

Persoonsvorm: aanpassen aan de persoon

werkwoord

ik-vorm

ik-vorm + t

ik-vorm + t

ik-vorm + je/jij

hele werkwoord

hele werkwoord

hele werkwoord

worden

word

wordt

wordt

worden

worden

worden

word jij

wat weet je al over het vinden van het 'onderwerp'?

Dus?

Het onderwerp vind je door:

wie of wat + persoonsvorm

Het blije kind hinkelt.

Persoonsvorm = hinkelt

onderwerp = het blije kind

Hoe vind je de persoonsvorm?

Wat is de persoonsvorm?
De bomen kunnen zeker niet praten?

1. Praten
2. Zeker
3. Kunnen
4. Bomen

Wat is de persoonsvorm?

Straks ben je ook nog ziek.

1. Straks
2. Ziek
3. Ben
4. Je

Hoe vind je het onderwerp?

Wat is het onderwerp?

Ik zal morgen zeker komen.

1. Zal
2. Ik
3. Morgen
4. Zeker

wat is het onderwerp?

Pieter staat opnieuw in de hoek.

1. Pieter
2. Hoek
3. Opnieuw
4. In