Jaguarman - Raoul de Jong: mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden

Jaguarman                                 
Raoul de Jong
met lesplan
1 / 26
volgende
Slide 1: Tekstslide
NederlandsMiddelbare schoolhavo, vwoLeerjaar 4-6

In deze les zitten 26 slides, met interactieve quiz en tekstslides.

time-iconLesduur is: 100 min

Introductie

Jaguarman - Raoul de Jong

Instructies

De leerlingen hebben de roman 'Jaguarman' (Raoul de Jong) gelezen en verwerken de inhoud en context in twee- of drietallen. In deze les werken de leerlingen aan drie doelen:

- een verdieping van de inhoud van de roman;
- een beredeneerd persoonlijk oordeel over de roman;
- een verdieping van hun kennis over de zoektocht naar identiteit en afkomst.

In de bijlage is een docentenhandleiding inclusief voorbeeldantwoorden opgenomen.

Instructies

Onderdelen in deze les

Jaguarman                                 
Raoul de Jong
met lesplan

Slide 1 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Ons Slavernijverleden is een thema waar we dit jaar - Herdenkingsjaar Slavernijverleden - niet omheen kunnen. In de Nederlandse literatuur zijn verschillende boeken geschreven die hier hun licht op laten schijnen.

Docent Nederlands Gepco de Jong koos een aantal boeken uit die én een mooie ingang tot het thema hebben én die aansluiting vinden bij de leerlingen - van vmbo tot vwo. Bij elke les vind je bij de instellingen een uitgebreide docentenhandleiding (lesplan).

Je kunt deze les integraal geven, je kunt ook onderdelen eruit gebruiken. De thema's worden geïllustreerd met fragmenten uit de collectie van Beeld & Geluid onderwijs. Weet je niet hoe dat werkt? Kijk dan de korte handzame tutorials
Hoe werkt deze les?

Slide 2 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Jaguarman

*
 Raoul de Jong


Mijn vader, jouw vader en andere Surinaamse helden

Slide 3 - Tekstslide

Bij deze les wordt uitgegaan van het gegeven dat de leerlingen de roman hebben gelezen. De les is dan ook bedoeld als verdiepingsopdracht.
Leerdoel
Als je de opdracht goed hebt afgerond, heb je (1) voldoende kennis om een beredeneerd standpunt in te nemen over de roman. Ook heb je (2) meer kennis over Suriname tijdens en na de koloniale tijd en (3) heb je een dieper inzicht in de manier waarop de mens zijn identiteit kan ontdekken.

De roman is als e-boek beschikbaar in de Bibliotheek: https://ap.lc/RGGak


Slide 4 - Tekstslide

Deze slide heeft geen instructies

Werkwijze
Bij deze opdracht bespreek en analyseer je in een groepje van twee of drie lezers Jaguarman van Raoul de Jong. Je doet dat in drie etappes:

1   voorkennis activeren
2   inhoud verwerken
3   evaluatie 

Slide 5 - Tekstslide

De leerling wordt gewezen op de indeling van de les: voorkennis activeren, inhoud analyseren en evalueren. Deze werkwijze kan de leerling ook toepassen bij het lezen en verwerken van andere romans. De voorkennis is nadrukkelijk benoemd om de leerling bewust te maken van de invloed van het persoonlijke referentiekader.

Het geniet de voorkeur om de opdrachten in groepjes van twee of drie leerlingen te laten maken om zo de dialoog over literatuur op gang te brengen. De relatief ruime opzet van de verschillende onderdelen is dan ook afgestemd op een verwerking door meerdere leerlingen

Voorkennis activeren
Afb.: Wikimedia

Slide 6 - Tekstslide

De docent kan ter introductie verwijzen naar de manier waarop de lezer een boek leest: de eigen ervaring, het persoonlijke referentiekader speelt altijd een rol bij de interpretatie. 
Zo vader, zo zoon?

“Is het mogelijk dat mijn leven door uw daden beïnvloed wordt, alleen omdat we wat genen delen?” (p.13), zo overdenkt Raoul de relatie met zijn vader. Waarin verschil jij van je ouders en wat zijn juist overeenkomsten?

Afb.: pxfuel

Slide 7 - Tekstslide

De leerlingen zoeken naar verschillen en overeenkomsten met hun ouders. Interessant om na te gaan of hierin een algemene trend te ontdekken valt.

Eigen inzicht.
Jaguar

Raoul noemt de jaguar als het dier waarin zijn vader zich kon veranderen. Een beer staat voor kracht en moed, de hond voor loyaliteit en waakzaamheid, maar wat zijn de kenmerkende of symbolische eigenschappen van de jaguar? 

Slide 8 - Tekstslide

De leerlingen gaan op zoek naar de symbolische betekenis van de ‘jaguar’.

In de roman (en daarbuiten) vind je vele omschrijvingen: koning van het regenwoud, het sterkste en wreedste dier van het Zuid-Amerikaanse regenwoud, de koning van de Amazone. Maar ook een solitair dier dat gesteld is op zijn vrijheid (vergelijk vaderfiguur).
Winti

In het verhaal speelt ‘Winti’ een belangrijke rol. Leg duidelijk uit wat onder dit geloof moet worden verstaan. 


Afb.: Wikimedia

Slide 9 - Tekstslide

De leerlingen leggen uit wat de winti godsdienst inhoudt.

Winti is de Surinaamse variant op voodoo en wordt gebruikt om de traditionele godsdienst aan te duiden. Hierin worden allerlei bovennatuurlijke wezens benoemd: goede en kwade, hoger en lager in hiërarchie. De wezens kunnen de mens zowel beschermen als belagen. De goden zijn vanuit Afrika meegereisd naar Suriname. 
De Nederlander
Na aankomst in Paramaribo veronderstelt een taxichauffeur dat Raoul uit Nederland komt. Hij meent dat af te kunnen leiden uit zijn ‘vrijpostigheid’. Wat wordt bedoeld met ‘vrijpostigheid’ en is dat werkelijk typerend voor iemand die uit Nederland komt?
Afb: pixabay

Slide 10 - Tekstslide

Een vraag naar stereotyperingen: is de Nederlander inderdaad ‘vrijpostig’ van aard?

Vrijpostig (brutaal) betekent in de Surinaamse context dat je jezelf in een verkeerde situatie manoeuvreert. Je kunt maar beter uitkijken dat je gedrag geen onaangename gevolgen krijgt.
Het binnenland
Vanuit de hoofdstad Paramaribo trekt Raoul samen met zijn gezelschap het binnenland in. Met het binnenland wordt het bos, oftewel het regenwoud bedoeld. Gebruik Google Maps om na te gaan over welke acht Zuid-Amerikaanse landen het regenwoud zich uitstrekt.


Afb.: Wikimedia

Slide 11 - Tekstslide

Het is de bedoeling dat de leerlingen enig inzicht krijgen in de enorme omvang van het regenwoud en het grote belang van zo’n indrukwekkende natuur.

Het regenwoud strekt zich uit over grote delen van Brazilië, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana en Suriname.
De schrijver in kaart
Verzamel informatie over de auteur Raoul de Jong: welke boeken heeft hij geschreven, waar houdt hij zich op artistiek vlak mee bezig en hoe wordt hij in het literaire veld gewaardeerd?

Slide 12 - Tekstslide

De leerlingen verzamelen enige informatie over de auteur. 

Enkele werken:

Boto Banja (boekenweekessay) Jaguarman, De grootsheid van het Al, Miracolosom It’s amaazing!, Stinknegers, Het leven is verschrikkulluk

Artistiek vlak:
Schrijver, regisseur, columnist, danser

Waardering:
Enkele literaire prijzen: Dick Scherpenzeelprijs, Beste Rotterdamse boek, nominatie Libris Literatuurprijs de European Union Prize for Literature, de Boekenbon Literatuurprijs, de Boon en de E. du Perronprijs. In 2022 ontving hij de Anna Blaman Prijs voor zijn hele oeuvre. In 2023 wordt hij gevraagd voor het schrijven van het Boekenweekessay.

Inhoud verwerken
Afb.: Wikimedia

Slide 13 - Tekstslide

In dit gedeelte wordt de verdieping gezocht, waarin de inhoud van de roman vaak wordt gekoppeld aan de eigen mening/ het eigen inzicht van de leerling.
Auteurs en thema's


Tijdens de zoektocht naar zijn voorouders beschrijft de hoofdpersoon Raoul verschillende Surinaamse schrijvers, zoals Karin Amatmoekrim (Het gym), Albert Helman (De stille plantage) en Tessa Leuwsha (Fansi’s stilte). Kies een van deze drie auteurs en geef kort aan welk overkoepelend thema bij de genoemde roman centraal staat. Noteer vervolgens of zo’n thema raakvlakken heeft met Jaguarman.

Slide 14 - Tekstslide

De leerlingen gaan op zoek naar eventuele raakvlakken tussen de thema’s van de genoemde romans en het thema uit Jaguarman.

Thema Jaguarman: een zoektocht naar identiteit.
Thema Het Gym: discriminatie en het zoeken naar een plaats binnen twee culturen.
De stille plantage: slavernij (maar ook de kracht van de natuur ten opzichte van de mens).
Fansi’s stilte: een zoektocht naar identiteit (en afkomst).

Winti
Wintipriesteres Misi Elly Purperhart heeft een reinigingsritueel opgesteld, dat Raoul moet ondersteunen in zijn zoektocht. Noem ten minste drie onderdelen van dit ritueel die Raoul moet uitvoeren. 
Afb.: Wikimedia

Slide 15 - Tekstslide

Het reinigingsritueel is een terugkerend motief in de roman. De leerlingen noemen ten minste drie van deze rituele handelingen.

het dragen van witte kleding
- zich wassen met een teil water met pimba, melasse, takjes van een tropische plant
- geen zout, geen seks, geen vlees, geen alcohol.

Een bruin stipje
In de roman beschrijft Raoul zich 'als een bruin stipje dat opgroeide in een witte wereld.’ Wat bedoelt hij met deze uitspraak?



Slide 16 - Tekstslide

Deze uitspraak kan verschillend worden geïnterpreteerd: het kan zijn dat Raoul zich een eenling voelde in Nederland. Wellicht dat hij zich alleen anders voelde, of dat hij zijn werkelijke thuis niet in het witte Nederland kon vinden. 
Pariaoendepo
De Nederlanders die Suriname koloniseerden worden Pairaoendepo genoemd. Wat is de betekenis van dit woord en wat zegt die betekenis over de kolonisatoren? 

Slide 17 - Tekstslide

In de wintireligie worden goede en kwade wezens opgevoerd. De Pairadaoendepo is duidelijk een verbeelding van het kwade. de leerlingen zien zo de wisselwerking tussen religie en realiteit.

De Pairadaoendepo was een menseneter, die moordend en rovend langs de Surinaamse kust trok. Het wezen is meedogenloos ten opzichte van de inheemse bevolking (zie p. 102). Dit laat zien hoe negatief de Surinamers de kolonisten beschouwden.
Een nieuw verdienmodel
Op 1 juli 1863 werd de slavernij officieel opgeheven, al zou de werkelijke afschaffing pas tien jaar later plaatsvinden. In de beschrijving van de geschiedenis van Suriname noemt Raoul in het hoofdstuk Donderdag de periode na 1873 ‘het nieuwe verdienmodel.’ Leg deze uitspraak uit.


Afb.:  Wikimedia

Slide 18 - Tekstslide

Deze vraag gaat in op de periode na de officiële en praktische afschaffing van de slavernij. Was er werkelijk iets veranderd?

In 1863 werd de slavernij formeel afgeschaft, de arbeiders werden echter verplicht om nog tien jaar door te werken op de plantages, ‘tegen een billijk loon’. Na 1873 werden contractarbeiders geïmporteerd: Chinezen, Hindoestanen en Javanen. Deze arbeiders werden verleid met mooie beloftes, maar kregen in werkelijkheid een zeer geringe beloning en werkten onder zware omstandigheden. Raoul voegt hieraan toe: ‘Net als tijdens de slavernij werden contractarbeiders mishandeld en uitgehongerd door hun meesters. deze bleven hun zakken vullen ten koste van de arbeiders op de plantages. 
Evenbeeld
In het hoofdstuk Maandag (p.224) lees je het volgende zinsgedeelte: ‘(…) dat alleen de mens naar het evenbeeld van de schepper is geschapen en dat dat ene kleine deeltje van de schepping met de rest mag doen wat het wil.’ Wat zou met deze tekst worden bedoeld? 

Slide 19 - Tekstslide

In de zoektocht naar zijn identiteit levert de hoofdpersoon kritiek, die de kern van de slavernij raakt. De geciteerde tekst laat deze kern zien. 

Een van de achterliggende gedachten die slavernij rechtvaardigden was het idee dat de witte mens superieur is aan alle andere mensen. Immers, God is/was wit en heeft de ideale mens naar zijn evenbeeld geschapen.
Vloek 
Vele schrijvers, verzetshelden en kunstenaars passeren de revue. Een van hen is Julius Koenders die schreef over ‘de vloek’: ‘Er bestaan mensen, zwarte mensen en anderen, die zeggen dat de zwarte mens vervloekt is. Is dat waar? Ja, het is waar, de vloek die op hem rust is het stomme, onzinnige idee dat er een vloek op hem rust. Hij heeft dit idee overgenomen uit de tijd van de slavernij en het later zelf bekrachtigd (…).’ Hoe zou slavernij ervoor gezorgd kunnen hebben dat mensen in zo’n vloek zijn gaan geloven?

Afb.: rawpixel

Slide 20 - Tekstslide

Een boeiend gegeven: de mens die door de omstandigheden is gaan geloven in zijn eigen vervloeking. Hoe werkt dat proces en is het onomkeerbaar?

Eigen inzicht, al wordt soms verondersteld dat het geloof in zo’n vloek een overlevingsstrategie is, een manier is om ellendige omstandigheden te kunnen hanteren. Het geloof in de vloek is daarmee een zekere berusting. De vloek zou doorbroken kunnen worden als mensen zich bewust worden van deze manier van (doem)denken (zie ook p. 205: ‘De vloek ging: Ploef! En weg was-ie.’).
Wie is Jaguarman?
Raoul is op zoek naar de figuur van de Jaguarman, een zoektocht die uiteindelijk het gewenste resultaat oplevert. Wie is de Jaguarman (of jaguarman) precies?
Afb.: pixabay

Slide 21 - Tekstslide

Wie is de Jaguarman nu precies? 

De tekst verraadt de identiteit doordat Jaguarman met een hoofdletter aan het einde van de roman wordt vervangen door jaguarman met een kleine letter. De jaguarman zit in Raoul zelf en al degenen die hij in zijn zoektocht heeft leren kennen.
Evaluatie
Afb.: Wikimedia

Slide 22 - Tekstslide

In dit lesgedeelte wordt ingegaan op enkele evaluatieve vragen die te maken hebben met herkenning en beleving, de context en een totaaloordeel over de roman en een terugblik op enkele leermomenten. 
Verantwoordelijkheid
Er is vaak discussie over de mate van verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering voor zaken die in het verleden met betrekking tot Suriname hebben gespeeld. Vind je dat de Nederlandse regering anno nu verantwoordelijk is en naast een excuus ook tot herstelbetalingen zou moeten overgaan?
Afb.: pixabay

Slide 23 - Tekstslide

Bij deze vraag denken de leerlingen na over de verantwoordelijkheid van het heden voor daden in het verleden.

Eigen mening.
Jouw oordeel
Geef Jaguarman samen een waardering uitgedrukt in sterren (vijfpuntsschaal). Beargumenteer vervolgens jullie keuze. Wat vonden jullie goed en wat juist minder goed? Heeft de discussie jullie individuele oordeel veranderd, en zo ja, hoe? Probeer voorbeelden en argumenten te halen uit jullie reacties op de discussievragen.
Afb.: pixabay

Slide 24 - Tekstslide

De leerlingen geven een waardering voor de roman. Deze waardering wordt stevig onderbouwd met argumenten en voorbeelden uit de tekst.

Eigen invulling/mening.
Schrijf drie dingen op die je in deze les hebt geleerd.

Slide 25 - Open vraag

De leerlingen beschouwen de les en noemen daarbij drie leerpunten. Die punten zijn individueel bepaald, maar kunnen ook per groepje worden geformuleerd.

Eigen invulling/mening.
Meer weten?
Kijk dan ook eens hier naar ...
Bekijk de lijst met alle fragmenten voor alle boeken van 
de Transkoloniale Leeslijst 2023 op Beeld & Geluid op School.

Slide 26 - Tekstslide

Voor wie meer wil weten over teksten, auteurs en fragmenten: zie de transkoloniale kijklijst.

Meer lessen zoals deze