Paragraaf 9.4 - Bloed- en orgaandonatie

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 4

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Leerdoel(en) van deze les:

• Je kunt uitleggen welke bestanddelen van bloed bij een bloedtransfusie gebruikt worden
• Je kunt de bloedgroepen benoemen en van iedere bloedgroep de kenmerken beschrijven
• Je kunt de juiste bloeddonor aan een bloedontvanger koppelen

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Wanneer heb je bloed nodig?

• Bloedtransfusie > overbrengen van bloed, of een bloedbestanddeel, van de ene in de andere persoon
  - nodig bij ernstig bloedverlies na operatie of ongeluk
  - bloeddonor > persoon die bloed geeft voor een bloedtransfusie
  - bloed wordt bewaard in zakjes met antistollingsmiddel
  - veel patiënten hebben maar één onderdeel van bloed nodig

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Verschillende delen van bloed voor bloedtransfusie

1. Rode bloedcellen
   - voor patiënten met veel bloedverlies na een operatie of ongeluk
   - voor patiënten met ernstige bloedarmoede (te weinig rode bloedcellen)
2. Bloedplasma
   - voor patiënten met ernstige brandwonden, infecties of hemofilie
   - bij hemofilie stolt het bloed niet goed; in het bloedplasma zitten stollingseiwitten en antistoffen
3. Bloedplaatjes
   - voor patiënten met leukemie (bloedkanker); deze hebben te weinig bloedplaatjes

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Kun je van iedereen bloed krijgen?

• Je kunt niet van iedereen bloed krijgen
  > door twee verschillende antigenen op rode bloedcellen
  - witte bloedcellen bestrijden rode bloedcellen die andere antigenen hebben
  - twee soorten > A en B
  - je bloedgroep geeft aan welke antigenen je hebt
  - de ontvanger mag geen antistoffen hebben tegen het antigeen op
  de rode bloedcellen van de ontvanger > anders krijg je bloedklontering
• Bloedklontering > de rode bloedcellen gaan aan elkaar 'plakken'
  - levensgevaarlijk omdat bloedvaatjes verstopt raken

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Vier bloedgroepen (erfelijke eigenschap > gekregen van je ouders)

• Bloedgroep A: op de cellen zit antigeen A
  - als je bloedgroep A hebt, maakt je lichaam anti-B
• Bloedgroep B: op de cellen zit antigeen B
  - als je bloedgroep B hebt, maakt je lichaam anti-A
• Bloedgroep AB: op de cellen zitten antigeen A en antigeen B
  - als je bloedgroep AB hebt, maakt je lichaam geen antistoffen
• Bloedgroep 0 (nul): op de cellen zit geen antigenen
  - als je bloedgroep 0 hebt, maakt je lichaam anti-A en anti-B

9.4 Bloed- en orgaandonatie

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Geldt ook voor bloeddonatie

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Bloedgroepbepaling

1. Je gebruikt twee druppels bloed van één persoon.
   Je legt de druppels op een objectglaasje.
2. Aan de ene druppel voeg je antistof anti-A toe.
   Aan de andere druppel voeg je antistof anti-B toe.
3. Je wacht even en kijkt dan welke druppel gaat klonteren,
   bijvoorbeeld:
   - de druppel bloed met anti-A gaat klonteren > antigenen van bloedgroep A aanwezig.
   - de druppel bloed met anti-B gaat niet klonteren > er zitten dus geen antigenen van bloedgroep B aanwezig. Het bloed is daarom van bloedgroep A.

9.4 Bloed- en orgaandonatie

• Wat? Maken 9.4 – Opdracht 1 t/m 13
• Hoe? Blz. 185 t/m 189
• Hulp? Eerst overleggen met buur, daarna docent vragen.
• Tijd? 20 minuten
• Uitkomst? Opdracht 1 t/m 13 is af. Niet af? Rest is huiswerk.

• Klaar? Samenvatting dikgedrukte woorden maken (lijst)

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Leerdoel(en) van deze les:

• Je kunt uitleggen waarom je rekening moet houden met de resusfactor van bloed bij transfusies
• Je kunt beschrijven wat er gebeurt bij een orgaantransplantatie

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Wat betekent + of - in je bloedgroep?

• Behalve A, B, AB, 0 > ook nog positief (+) en negatief (-)
• Resusfactor > geeft aan of je het resusantigeen op je rode bloedcellen hebt of niet
  - je bloed is resuspositief (Rh+)als je bloedcellen het resusantigeen hebben
  - je bloed is resusnegatief (Rh-) als je bloedcellen het resusantigeen niet hebben
  - mensen met resusnegatief bloed maken antistoffen tegen het resusantigeen van resuspositieve bloedcellen. Dit is belangrijk bij bloedtransfusie en zwangerschap
• Resusziekte > de antistoffen van de resusnegatieve moeder laten de rode bloedcellen van resuspositieve baby samenklonteren; de baby krijgt bloedarmoede en zuurstofgebrek

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Wat betekent + of - in je bloedgroep?

• Behalve A, B, AB, 0 > ook nog positief (+) en negatief (-)
• Resusfactor > geeft aan of je het resusantigeen op je rode bloedcellen hebt of niet
  - je bloed is resuspositief (Rh+)als je bloedcellen het resusantigeen hebben
  - je bloed is resusnegatief (Rh-) als je bloedcellen het resusantigeen niet hebben
  - mensen met resusnegatief bloed maken antistoffen tegen het resusantigeen van resuspositieve bloedcellen. Dit is belangrijk bij bloedtransfusie en zwangerschap
• Resusziekte > de antistoffen van de resusnegatieve moeder laten de rode bloedcellen van resuspositieve baby samenklonteren; de baby krijgt bloedarmoede en zuurstofgebrek

9.4 Bloed- en orgaandonatie

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Wat gebeurt er bij een orgaantransplantatie?

• Orgaantransplantatie > het overbrengen van een orgaan of weefsel van de ene persoon in het lichaam van een ander persoon 
  - degene die het orgaan weggeeft > orgaandonor
  - kans op afstoting kleiner als ontvanger en donor uit zelfde familie komen
• Orgaanafstoting >het verschijnsel dat een orgaan dat afkomstig is van een donor niet door het lichaam wordt 'geaccepteerd'; de afweer maakt antistoffen tegen de antigenen op de cellen van het donororgaan
• Afstotingsremmers > een getransplanteerd orgaan of weefsel is lichaamsvreemd; door afstotingsremmers maken de witte bloedcellen minder of geen antistoffen tegen het donororgaan

9.4 Bloed- en orgaandonatie

• Wat? Maken 9.4 – Opdracht 14 t/m 22
• Hoe? Blz. 190 t/m 194
• Hulp? Eerst overleggen met buur, daarna docent vragen.
• Tijd? 20 minuten
• Uitkomst? Opdracht 14 t/m 22 is af. Niet af? Rest is huiswerk.

• Klaar? Samenvatting dikgedrukte woorden maken (lijst)