Quo Vadis, Aida? - Les 1. Context en onderzoek

• filmeducatie
• HBO
• Studiejaar 1

Quo Vadis, Aida?

Context en onderzoek 

Tijdens de komende drie lessen

• Stap je in de schoenen van Jasmila Žbanić, de maker van de film Quo Vadis, Aida?
• Bekijk je Quo Vadis, Aida? In LantarenVenster en onderzoek je de film
• Onderzoek je geschiedverfilming: fictie vs documentaire en leer je je verhouden tot de film binnen de context waarin deze verschenen is

Docent

Tijdens de komende drie lessen houden we ons bezig met de film Quo Vadis, Aida? 

• Stap je in de schoenen van Jasmila Žbanić, de maker van de film Quo Vadis, Aida?
• Bekijk je Quo Vadis, Aida? In LantarenVenster en onderzoek je de film
• Onderzoek je geschiedverfilming: fictie vs documentaire en leer je je verhouden tot de film binnen de context waarin deze verschenen is

Wat zijn is het grootste verschil tussen een speelfilm en een documentaire in de manier waarop een maker een verhaal vertelt?

Wat zouden argumenten kunnen zijn om een speelfilm te maken over deze gebeurtenis?

Wat zouden argumenten kunnen zijn om een documentaire te maken over deze gebeurtenis?

Docent

1. Stel je voor je bent filmmaker. Je wil een film maken over een oorlog die heeft plaatsgevonden. 

Je kiest ervoor om een speelfilm te maken, geen documentaire. 

2. Behandel de vragen

Antwoorden

• Wat zijn is het grootste verschil tussen een speelfilm en een documentaire in de manier waarop een maker een verhaal vertelt? Bij documentaire is het verhaal gebaseerd op/ geconstrueerd door gebeurtenissen in de werkelijkheid. Er zitten geen scènes in die verzonnen zijn of die nooit plaats hebben gevonden. De relatie met de werkelijkheid staat centraal. Bij fictiefilm kan dit ook het geval zijn, maar daar heeft de scenarioschrijver/ filmmaker de vrijheid om elementen aan het verhaal te veranderen/ toe te voegen. De relatie met de werkelijkheid is minder van belang. Bij veel fictiefilms speelt de relatie met de werkelijkheid helemaal geen rol.
• Wat zouden argumenten kunnen zijn om een speelfilm te maken over deze gebeurtenis? Bijv. In een speelfilm kun je als maker veel (eigen artistieke) elementen toevoegen en dat is goed voor de spanning van een film over de oorlog.
• Wat zouden argumenten kunnen zijn om een documentaire te maken over deze gebeurtenis? i

Wat is er voor nodig om een film waarheidsgetrouw te maken, geloofwaardig, echt?

Jasmila Žbanić maakte de oorlog waarover ze een film maakte zelf mee. Kan ze dan nog wel een waarheidsgetrouwe film maken over deze historische gebeurtenis?

Wat zou een reden kunnen zijn voor Jasmila om deze film te maken?

Docent

1. Het wordt dus een speelfilm over de oorlog. Maar oorlogen liggen vaak gevoelig. Er zijn vele perspectieven die een rol spelen, er zijn daders, slachtoffers en vele gradaties daartussenin. Als filmmaker heb je daarom veel keuzes te maken. Waar gaat je film over, welk perspectief kies je, wil je een waarheidsgetrouwe film of maak je een persiflage (Inglourious Bastards)  

Jasmila Žbanić wilde een zo genuanceerd mogelijk verhaal vertellen met haar film Quo Vadis, Aida?. Dit betekent dat het voor haar heel belangrijk was dat haar film waarheidsgetrouw was. 

2. Behandel de vragen

Antwoorden

• Je moet bijv. letten op de feiten en juistheid van het verhaal, letten of de kostuums wel overeenkomen met de waarheid, of de locatie waar je filmt overeenkomt met waar de oorlog plaatsvond, of de acteurs lijken op de mensen die oorlog voerden, etc. 
• Eigen antwoorden. Bijv. Ja, ze vertelt dan haar eigen waarheid. Of, nee want het is alleen maar haar perspectief, dit hoeft niet de waarheid te zijn. 
• Eigen antwoorden. Bijv. om te vertellen wat er is gebeurd, om te vertellen hoe het voor haar was, om haar verleden te verwerken, etc.

'I wanted to be as accurate as possible. Because I did not want this story to be diminished by someone who says: this fact is incorrect or false. Because we live in a moment where we live with so much denial. I wanted to be sure that even people who don’t believe genocide happened can’t have the possibility that they say about me: she lied or cheated. And to do that I needed to do research on how this (*genocide) could have happened in modern middle Europe.' 

Docent

Ze zegt hierover:

Wat zouden deelvragen bij deze hoofdvraag kunnen zijn?

Waar baseer je je op wanneer je onderzoek doet?

Docent

1. Goed, het is dus erg belangrijk voor Jasmila om goed onderzoek te doen voorafgaand aan het filmen. Dit noemen ze in de filmwereld: research. Om goed research te kunnen doen heb je een hoofdvraag nodig. De hoofdvraag van Jasmila was: Hoe kon een genocide plaatsvinden in modern midden Europa?

Om deze hoofdvraag te kunnen beantwoorden heb je ook deelvragen nodig. 

2. Behandel de vragen

 Antwoorden

• Wat is de context van de val van Srebrenica? 
  Wat is genocide?
  Hoe is de genocide in Srebrenica ontstaan?
• Bronnen
  

Aan de slag

Docent

Jasmila koos voor haar film een perspectief van waaruit zij haar verhaal wilde vertellen. Maar voordat we naar haar perspectief en film gaan kijken gaan jullie zelf aan de slag met een korte research naar de val van Srebrenica.

De val van Srebrenica 

1. Wat is genocide?
2. Wat is de context van de val van Srebrenica? 
3. Wat zijn de soorten bronnen waar je je onderzoek op baseert?
4. Hoe is de genocide in Srebrenica ontstaan?

Docent

De onderzoeksvraag van Jasmila Žbanić was: hoe kon een genocide plaatsvinden midden in modern Europa? 

 

Nu is de beurt aan jullie om in een kort onderzoek antwoord te vinden op deze vraag. 

Let op: dit is een kort onderzoek waardoor de antwoorden aan nuance verliezen, iets wat dit onderwerp wel verdient.  

Werkvorm:

1. Verdeel de klas in 3 'onderzoeksteams'

2. Elk team neemt één vraag voor zijn verantwoordelijkheid 

3. Na 10 minuten zelfstandig onderzoek op hun telefoon/computer, worden de antwoorden aan elkaar gepresenteerd 

4. De vierde vraag beantwoorden jullie samen met de hele klas 

1. Wat is genocide?

Wat betekent het woord?

Waar komt de term vandaan?

Antwoord

De term genocide werd voor het eerst gebruikt tijdens de Neurenberg Processen na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens deze processen werden enkele nazi’s berecht, die onder meer verantwoordelijk waren geweest voor de Holocaust. Het misdrijf dat de nazi’s hadden gepleegd was zo groot en omvangrijk, dat er eigenlijk nog geen term voor bestond. De Poolse rechtsgeleerde Raphael Lemkin, zelf van Joodse afkomst, bedacht daarom een nieuw woord: genocide. Volkerenmoord. Het verschil tussen genocide en een ‘gewone’ massamoord is te vergelijken met het verschil tussen moord en doodslag. Om een dader te kunnen veroordelen voor moord, moet bewezen worden dat iemand het misdrijf heeft gepland, met als doel het slachtoffer van het leven te beroven. Bij doodslag komt het slachtoffer ook te overlijden, maar kan niet bewezen worden dat dat ook het doel was van de dader. Bij genocide is het juridisch aangetoond dat de daders een moord op een bevolkingsgroep hebben gepland, georganiseerd en uitgevoerd, als onderdeel van een vooropgezet plan om dat volk uit te moorden.

2. Wat is de context van de val van Srebrenica? 

Aanloop: wat ging er vooraf aan de oorlog?

Oorlog: waarom werd er oorlog gevoerd?

De val van Srebrenica: wat gebeurde er?

Antwoord

Een reeks van conflicten barstten los tijdens de zogenaamde post-Joegoslavische oorlogen (1991-2001). Het meest extreme conflict vond plaats in de republiek Bosnië-Herzegovina; hier probeerden Serviërs en Bosnische Serviërs een groot gebied te veroveren en controleren voor het smeden van een 'Groot-Servische staat'. Het UN safe area Srebrenica werd in 1995 onder de voet gelopen door de Bosnische Serviërs. In Srebrenica en de wijde omgeving vond daarop een genocide plaats: ruim 8.000 Bosnische jongens en mannen, en ook een aantal vrouwen werden vermoord door Bosnisch-Servische troepen. De VN-troepen in Srebrenica, het Nederlandse Dutchbat, slaagden er om tal van redenen niet in om dat te voorkomen.   

3. Wat zijn de perspectieven en soorten bronnen waar je je onderzoek op baseert?

- 

- Welke perspectieven zijn er?

- Wat voor een soorten bronnen zijn er?

- Zoek twee interessante soorten bronnen 

Antwoorden

• Bijv. intense muziek, schreeuwen, verschillende talen, etc. 
• Bijv. tanks, soldaten, emoties, chaos, fletse kleuren
• Eigen antwoorden. Bijv. omdat deze tolk onderdeel uitmaakt van twee werelden en dat maakt het verhaal spannend
• Het antwoord van de regisseur op deze vraag staat op de volgende slide. 

4. Hoe is de genocide in Srebrenica ontstaan?

Docent

Op basis van de antwoorden van vraag 1 t/m 3 kan nu klassikaal deze laatste vraag, tevens de onderzoeksvraag van Jasmila, worden beantwoord. 

Tot op de dag van vandaag lopen de meningen over wat er in Srebrenica gebeurde en wie wel of niet goed gehandeld hebben sterk uiteen. Ook binnen de groepen overlevenden en binnen de groep van Dutchbatveteranen is er sprake van uiteenlopende meningen en ervaringen. Met uitzondering van Servische en Bosnisch-Servische leiders wordt de genocide evenwel niet ontkend en er is de gedeelde wens te voorkomen dat genocides opnieuw plaatsvinden.

Het onderzoeksraport van het NIOD-rapport van april 2002 trok weinig harde conclusies. In dat rapport werd de schuld min of meer verdeeld over de politiek en de militaire top, maar werd Dutchbat zelf ontzien.

In de kern lijkt het er op neer te komen dat er niet werd ingegrepen door de VN, vanwege achterliggende belangen.

Eventueel een link naar het eindrapport van de VN: 

https://www.documentcloud.org/documents/324578-un-report-on-srebrenica-nov-1999.html

Is het belangrijk om dicht bij de feiten te blijven en waarheidsgetrouw te zijn wanneer je een speelfilm maakt?

Waarom is het belangrijk dat je je bewust bent van verschillende perspectieven wanneer je onderzoek doet naar een oorlog?

Docent

Antwoorden

• Meerdere antwoorden mogelijk. Ja want het is belangrijk om geschiedenis behouden die zo goed als mogelijk objectief is, recht doen aan bronmateriaal, recht doen de ervaringen van de betrokkenen, recht doen aan de geschiedenis, zorgen dat de film realistisch is. 
  Of nee want het is een speelfilm en een film hoeft niet waar te zijn, dat is juist zo leuk aan speelfilms
• Omdat tijdens een oorlog het altijd ingewikkeld is om te spreken van daders en slachtoffers. Dit vereist een grote nuance. Een oorlog is een complexe situatie die bestaat uit acties en reacties.
  Bijv.  vanuit het perspectief van Servische soldaten was het plegen van een genocide een gerechtvaardigde reactie op  de moorden die de islamitische Bosniakken pleegden op christelijke Serviërs. Tegelijkertijd wanneer je kunt aantonen dat er sprake was van genocide, is het helder dat deze moorden niet voortkwamen uit enkel een 'wraak-actie'. 
• Eigen antwoorden

Lees de filmbeschrijving en bekijk de trailer

Docent

Jasmila koos een perspectief voor haar film. Dit is belangrijk om je te realiseren zodat je kritisch kunt kijken naar de film.  Een maker wil namelijk graag zijn verhaal vertellen en wanneer je je hier bewust van bent kun je je hiertoe- tot de mening van een ander- verhouden. 

1. klik op de website

2. Lees de filmbeschrijving met elkaar

3. Bekijk de trailer op de website (druk op play)

Wat vond je van de trailer?

Wat viel je op?

Docent

• Eigen antwoorden. Probeer te onderzoeken of iedereen dezelfde mening heeft en waar een mening vandaan komt. 
• Eigen antwoorden

Wat hoorde je? Op welke manier werd het verhaal verteld met geluid en muziek? 

Wat zag je? Op welke manier werd het verhaal verteld met beeld?

Waarom denk je dat Jasmila heeft gekozen om het verhaal vanuit het perspectief van een inwoner van Srebrenica die werkt als tolk voor de VN te verfilmen?

Alles wat je ziet en hoort in een film zijn middelen waarmee een regisseur een verhaal vertelt. Dit worden ook wel 'filmische middelen' of 'stijlelementen' genoemd. 

Docent

1. Klap eerst het sterretje open en lees deze tekst 

2. Behandel de vragen

Antwoorden

• Bijv. intense muziek, schreeuwen, verschillende talen, etc. 
• Bijv. tanks, soldaten, emoties, chaos, fletse kleuren
• Eigen antwoorden. Bijv. omdat deze tolk onderdeel uitmaakt van twee werelden en dat maakt het verhaal spannend
• Het antwoord van de regisseur op deze vraag staat op de volgende slide. 

'Before the war Aida was a teacher and during the

war she had to find a way to survive so she was

working as a translator for the UN. She is Bosnian,

so she can identify with the problems of life in a besieged city where she and her family live, but she

is also working for the UN and has to respect the

rules of her job. That creates a conflict in her, a conflict with Bosnians and a conflict within the UN.'

Welk perspectief zou jij verfilmen?

Docent

1. Behandel de vraag

Antwoorden

• Elk antwoord is goed

2. Bekijk het interview met Juda Goslinga waarin hij vertelt over het perspectief van deze film op de volgende slide

Bekijk het interview met Juda Goslinga waarin hij vertelt over het perspectief van deze film. 

LET OP:

Vergeet het geluid niet aan te zetten

Wat is een dilemma?

Wat betekent moreel?

Wat is een moreel dilemma?

Welk moreel dilemma viel jou op in de trailer?

Docent

1. Het verhaal wordt dus vertelt aan de hand van het perspectief van Aida, een inwoner van Srebrenica die werkte als tolk voor de VN. 

We volgen Aida gedurende de dagen rondom de val van Srebrenica. In deze dagen wordt de kijker continu geconfronteerd met morele dilemma's waar personages in deze film mee te maken krijgen.

2. Behandel de vragen 

Antwoorden

• Een moeilijke keuze
• Ethisch/ het juiste
• Een situatie waarbij twee of meerdere partijen botsen in overtuiging van hetgeen dat goed of slecht is. Je weet niet altijd gelijk wat je moet doen. Als de een kiest voor zijn of haar keuze, heeft dit negatieve invloed op de ander(en) en andersom. 
• Bijvoorbeeld het moment waarop Aida vraagt of ze op de lijst mag. En de generaal zegt dat dit mogelijk is omdat daarmee ieders leven op het spel zou worden gezet. 

 

Docent

Bekijk dit korte interview met Micha Hulshof die Majoor de Haan speelt in deze film. Ook. hij vertelt hoe deze film gaat over het maken van keuzes (morele dilemma's).

LET OP:

Vergeet het geluid niet aan te zetten 

In deze les hebben we:

• Onderzocht wat het verschil is in verhaal in documentaires en speelfilms
• Geleerd dat voor het maken van een waarheidsgetrouwe film goede research nodig is
• Zelf research gedaan naar de val van Srebrenica 

Docent

Lees de slide voor

In de volgende les:

• Bekijken jullie de film op groot doek
• Verwoorden jullie het effect van de film op jouzelf
• Onderzoeken jullie de film: hoe is het verhaal verteld en waarom staan morele dilemma's centraal?

Docent

Lees de slide voor