Thema 13: Gaswisseling en uitscheiding

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

Thema 13 Gaswisseling en uitscheiding  

Thema 13: Gaswisseling en uitscheiding

Basisstof 1: Een constant inwendig milieu

Uitwendig milieu en inwendig milieu

•    De omgeving om je heen. Bacteriën, virussen, schimmels en andere stoffen. ( uitwendig milieu )
•    inhoud darmkanaal en lucht in je longen = uitwendig milieu!!!
•    weefselvloeistof en bloedplasma = inwendig milieu!!!

 De omgeving om je heen. Bacteriën, virussen, schimmels en andere stoffen. ( uitwendig milieu )

• inhoud darmkanaal en lucht in je longen = uitwendig milieu!!!

• weefselvloeistof en bloedplasma = inwendig milieu!!!

samenstelling inwendig milieu blijft constant door opname, opslag en uitscheiding van stoffen.

Opslaan van stoffen voorbeelden:

o    Glucose: wordt door insuline omgezet naar glycogeen  opgeslagen in de spieren en lever. = uit het inwendige milieu maar niet in het lichaam.
o    Vet: wordt opgeslagen in het gele beenmerg van pijpbeenderen en in onderhuids bindweefsel,
o    Sommige vitamine en mineralen worden opgeslagen.
o    Bij een tekort van een stof worden de stoffen weer in het inwendige milieu gestopt.

Uitscheiden van stoffen:

•    Stof wordt uit het inwendig milieu (weefselvloeistof & bloedplasma) verwijderd  en verlaat het lichaam.
•    Longen: scheiden water(-damp) en CO2 uit.
•    Nieren: afvalstoffen en water
•    Lever: uitscheiding  van afvalstoffen. O.a. gifstoffen zoals medicijnen, alcohol, drugs. Maar ook dode rode bloedcellen.

Instandhouding van inwendig milieu

Om het inwendig milieu constant te houden spelen hormonen een belangrijke rol. Zoals insuline en glucagon.

Hormonen, zintuigen en zenuwcellen werken samen. 

BS 2  De huid en het onderhuidse bindweefsel

Taken van de huid

1 Bescherming tegen invloeden van buitenaf:

• Beschadiging
• Infectie/ Ziekteverwekkers
• Ultraviolette straling (UV-straling)

2 Huid gaat waterverlies door verdamping tegen, om uitdroging te voorkomen

Delen van de huid

Hoornlaag: =dode verhoornde cel resten.

bescherming tegen beschadiging, uitdroging en ziekte verwekkers.

Eelt: een erg dikke hoornlaag waar veel wrijving is (voetzool).

 

Delen van de huid

Kiemlaag: (levende cellen): de onderste laag cellen deelt zich steeds. 

Hierdoor wordt de afslijtende hoornlaag aangevuld.

Kiemlaagcellen krijgen zuurstof/voeding van weefselvloeistof uit lederhuid.

Bevat pigment: beschermt tegen uv-straling
 

Pigment (= donkere kleurstof)zit in de kiemlaag

Pigmentcellen maken pigment. Hoe meer pigment de cellen hebben des te donkerder is de huid. Beschermt tegen schadelijke UV-straling in zonlicht

Delen van de huid

Haar met talgkliertje.

Talg is vettige stof die haar en hoornlaag soepel houden.

Haar zit in haarzakje. Haarzakjes zijn uitstulpingen van kiemlaag tot in lederhuid.

Delen van de huid

Zweetklieren in de lederhuid: produceren zweet.

• Het zweet komt uit de poriën op de huid.
  
• Door verdamping van zweet koelt het lichaam af.
  

Delen van de huid

Onderhuids bindweefsel:

• Hierin ligt vet opgeslagen
  
• Vet dient als reservestof en isoleert waardoor warmteverlies wordt tegengegaan.

Regeling lichaamstemperatuur

37 graden Celsius

Warmer? Bloedvaten wijder, veel zweetproductie

Kouder? Bloedvaten nauwer, weinig zweetproductie

Te koud? trillen om warmer te worden

Bij zoogdieren: isolatie lucht tussen haren

Kippenvel: Luchtlaagje wordt dikker door

recht opstaande haren/veren

Bescherming tegen stijging:

• Bloedvaten in je huid worden wijder
  
• De huid wordt roder
  
• Zweetklieren produceren meer zweet
  

Bescherming tegen daling:

• Bloedvaten in je huid worden nauwer
  
• Huid wordt bleker
  
• Zweetklieren produceren minder zweet
  
• Warmteproductie door verbranding neemt toe (rillen / klappertanden)
  

Bs 3 Ademhalingsstelsel van de mens

Neusholte

voordelen om te ademen door je neus

• In de neusholte wordt de lucht gekeurd.
• Neusharen houden stof tegen
• Het neusslijmvlies maakt de lucht vochtig en houdt bacteriën tegen
• Het bloed in je neus maakt de lucht warm

Keelholte en strottenhoofd

De lucht gaat naar de keelholte, daar zitten het strotklepje en de huig.

• De huig sluit de neusholte af bij slikken.
• Het strotklepje sluit de luchtpijp af bij slikken.
• Bij verslikken staan beide kleppen open.

Longblaasjes met longhaarvaten

Om de longblaasjes zitten de longhaarvaten.

• Deze nemen zuurstof op
• En geven koolstofdioxide af
• één cellaag dik waar gassen makkelijk doorheen kunnen.
• Hierdoor snelle gaswisseling

13.4 Inademen en Uitademen

Borstademhaling

 De ribben zitten aan de wervelkolom en borstbeen vast door gewrichten en kraakbeen.

 Hierdoor kunnen de ribben bewegen.

 Inademen:  ribben + borstbeen omhoog = borstholte wordt groter.

 Uitademen: ribben + borstbeen omlaag = borstholte wordt kleiner.

Buikademhaling

Middenrifspieren gaan naar beneden en omhoog

Inademen:

Middenrifspier gaat naar beneden, lucht wordt in de longen naar binnen gezogen

Uitademen:

Middenrifspieren gaan omhoog, lucht wordt uit de longen gedrukt 

Ventilatie

Door ademhaling wordt de lucht in de longen telkens ververst. Dit noem je ventilatie. Je kunt op twee manieren in- en uitademen: via borstademhaling en via buikademhaling. Normaal gesproken gebruik je beide manieren van ademhalen tegelijk.

13.5 Luchtkwaliteit en longaandoeningen

Luchtkwaliteit

Lucht die je inademt is meestal niet schoon: OORZAKEN:

-> bacteriën, stuifmeelkorrels en sporen

-> lucht kan verontreinigd zijn met fijnstof en gassen.

• Mensen met longaandoeningen hebben hier vaak meer last hiervan

Astma

ASTMA

Bronchiën zijn blijvend ontstoken.

Het lichaam reageert op prikkels, zoals stof, huidschilfers 

van huisdieren, tabaksrook, uitlaatgassen en/of inspanning.

- Bij een astma-aanval trekken spiertjes in de wand van de luchtwegen samen. 

- De luchtwegen vernauwen en ademhalen gaat moeilijker.

- Het slijmvlies aan de binnenkant van luchtwegen is verdikt. 

COPD

COPD

Verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem.

CHRONISCHE BRONCHITIS

De bronchiën zijn ontstoken waardoor meer slijm ontstaat. 

De bronchiën zijn blijvend vernauwd. 

Hierdoor gaat ademhalen moeilijker. 

LONGEMFYSEEM

De wanden van de longblaasjes zijn beschadigd. 

Hierdoor wordt minder zuurstof opgenomen in het bloed. 

Tuberculose

tuberculose (tbc) wordt veroorzaakt door een bacterie. 

De tuberculosebacterie komt het lichaam binnen via de longen en verspreidt zich door het lichaam met het bloed.

Komt door gebruik van antibiotica nauwelijks meer voor in Nederland.

Hooikoorts

• Hooikoorts is een allergie
• Bij hooikoorts heb je een allergie voor stuifmeelkorrels

Allergische reactie --> Niezen, rode brandende ogen, brandende keel en jeuk

Stuifmeel komt in de slijmvlies van de luchtwegen terecht

Reptielen, vogels en zoogdieren

Reptielen, vogels en zoogdieren halen adem met hun longen. 

Met hun longen kunnen deze dieren zuurstof uit de lucht halen. 

Reptielen en zoogdieren die in de zee leven moeten dus regelmatig boven water komen om te ademen. 

Vissen

Halen zuurstof uit het water met kieuwen. 

De kieuwen bestaan uit heel veel kieuwplaatjes. Daarin stroomt bloed. De kieuwen zijn beschermd door kieuwdeksels. 

Water --> in de mondholte / uit langs de kieuwen. Kieuwdeksels gaan open en dicht.

Zuurstof gaat vanuit het water naar het bloed in de kieuwen. De kieuwplaatjes werken als longblaasjes.

Amfibieën

Amfibieën veranderen tijdens hun leven, in het begin lijken ze erg op vissen.  (= kieuwen en huid)

Volwassen amfibieën leven in het water en op het land. Ze halen adem met longen en door de huid. 

Insecten

Een insect heeft allemaal buisjes in zijn lichaam -> tracheeën.

Hierdoor gaat lucht naar alle delen van het insect.

De cellen nemen zuurstof op en geven koolstofdioxide af. 

Insecten

In de huid zitten kleine openingen -> stigma's. Bij zo'n stigma start een trachee. 

Een stigma zit vaak in het achterlijf van een insect. 

Door het achterlijf te trillen stroomt lucht de tracheeën in en uit. 

Eencellige dieren

                                  Gaswisseling via celmembraan

Bs 7 Lever en de nieren

Bouw van de lever

Leverbloedvaten

De lever heeft drie bloedvaten:

- De leverslagader (van aorta naar lever)

- De leverader (van de lever naar de holle ader)

- De poortader (van de dunne darm naar de lever

Functie lever

• Voedingsstoffen omzetten (eiwit > fibrinogeen: voor bloedstolling)
• Gal maken (afbraak vetten)
• Eiwitten afbreken (tot ureum= giftige afvalstof) 
• Gifstoffen uit je lichaam halen (alcohol drugs en medicijnen)
• De afvalstoffen die ontstaan verlaten je lever via de leverader. 
• Glucose gehalte constant houden (opslag door glucogeen)

 Glucose gehalte constant houden

Wanneer te veel glucose  -->

<--Wanneer te weinig glucose

Hepatitis

• Ontsteking van de lever door hepatitisvirus
• Een besmet persoon heeft dan hepatitis 

Hepatitis B

- bloed, sperma, vaginaal vocht

- eerst milde verschijnselen

- later leverkanker of levercirrose

schooltv.nl

De onderdelen van je nieren en urinewegen

Een nier bestaat uit:

het nierschors, niermerg 

en de nierbekken.

• Uitscheiding: afvalstoffen 

 uit het bloed halen en verwijderen uit je lichaam.

Werking nieren

- De nierschors en het niermerg scheiden samen water met afvalstoffen uit (= urine). 

- Het nierbekken verzamelt de urine.

- Via urine leider naar de urineblaas (opslag)

- Verlaat lichaam via urinebuis

Je nieren liggen in de buikholte, aan de rugkant. Je hebt 2 nieren.

Samenstelling urine

Teveel aan zouten uit het bloedplasma en ureum wordt door de nieren aan de urine toegevoegd

Veel zouten --> donkere urine
Weinig zouten (veel water) --> lichte urine