Kunst in de Gouden Eeuw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Burgerkunst in de Gouden Eeuw

- welke soorten (bouw)kunst er in de Gouden Eeuw voorkwamen

- verhalen achter schilderijen

Deze les leer je over:

Rijke burgers besturen de Republiek.

Ze bouwen stadspaleizen en grote buitenhuizen.

Buitenhuis

In de 17e eeuw hebben veel kooplieden een buitenhuis. Dat ligt vaak op een mooie plek. 

Bijvoorbeeld:

Stadspaleis - Huize Bartolotti

Het Huis Bartolotti is een grachtenhuis aan de Herengracht 170-172 te Amsterdam. 

Het is circa 1617 gebouwd voor Willem van den Heuvel, een van de rijkste Amsterdammers 

in die tijd, die veel geld had geërfd van een kinderloze aangetrouwde oom, 

Giovanni Battista Bartolotti, koopman uit Bologna.

Info timpaan stadhuis Amerdam

De wereld aan haar voeten

De Amsterdamse stedenmaagd zit in het midden van het timpaan van de achterzijde van het stadhuis, nu het Paleis op de Dam. Zij is het machtige middelpunt van de wereld. Met uitgestrekte armen ontvangt ze goederen van alle werelddelen en haar voeten rusten op de aardbol. Boven haar hoofd draagt Atlas de sterrenhemel, maar dat zie je niet op deze prent.

Europa en Afrika

Links van de stedenmaagd staat Europa, rijk gekleed met een kroon op haar hoofd. Ze heeft een hoorn van overvloed in haar armen. Achter haar staat Afrika, bijna naakt, maar wel met een zonnehoed en kralenketting. Een leeuw en een olifant vergezellen haar. Afrikanen slepen balen, tonnen en ivoor naar Amsterdam.

Azië en Amerika

Azië is rechts van de stedenmaagd te zien. Zij heeft een tulband op haar hoofd en voert een kameel bij de teugel. In het kistje dat een kind voor haar draagt zitten ongetwijfeld kruiden en zij brengt ook tulpen mee. Amerika wordt gepersonifieerd door een vrouw met een verentooi. Ze brengt rollen tabak en suikerriet. Mijnwerkers delven zilver en goud. In de hoek spelen twee aapjes met tropische vruchten bij een cactus.

Het realisme dat de Nederlandse genreschilderkunst typeert, is meer schijn dan werkelijkheid. Men noemt het daarom wel 'selectief realisme'. Met selectief realisme wordt een geregisseerde werkelijkheid bedoeld. Die wordt gebruikt om de kijker een les mee te geven, een moraal.

De molen bij de wijk Duurstede

Zo hangt de Nachtwacht in het Rijks...

......maar zo is het eigenlijk door Rembrandt gemaakt!

Sinds is de Nachtwacht 363 bij 438 cm, maar dat was het schilderij niet toen Rembrandt het maakte! Het was toen een stuk groter: 500 bij 387 cm. Maar omdat het schilderij niet paste op de plaats waar het zou gaan hangen in het stadhuis op de Dam (tegenwoordig Paleis op de Dam), werden er in 1715 stukken vanaf gesneden.

Benieuwd hoe de Nachtwacht eruit zag vóór de stukken eraf waren gesneden? Klik op de afbeelding rechtsonder in de hoek.

De Nachtwacht heet tegenwoordig zo, maar de oorspronkelijke titel is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren.

Het is onduidelijk waar de naam Nachtwacht precies vandaan komt. Is het misschien de kleur van het schilderij? Of was dit inderdaad een nachtwacht?

De Nachtwacht lijkt misschien een rommeltje, maar als je goed kijkt zitten er duidelijk 'lijnen' in. Dat zie je bijvoorbeeld aan de lansen en geweren.

Kapitein Frans Banninck Cocq

Luitenant Willem van Ruytenburgh

Schilderijen van schutterijen (een soort politie) waren erg populair in de tijd. De leden van een schutterij betaalden veel geld om er goed en stoer uit te zien. Rembrandt had voor het maken van dit schilderij ongeveer 3500 gulden verdiend. Dat was in die tijd veel geld, maar niet ongebruikelijk voor een schilderij van Rembrandt.

Is dit Rembrandt zelf? Sommige mensen zeggen van wel.

Het meisje stelt een soort mascotte voor. Aan haar riem hangt een dode vogel. Vooral de twee poten van het beest, de klauwen, zijn duidelijk te zien. Ze zijn het symbool voor de kloveniers (de schutters), die ook wel klauweniers werden genoemd.

Kloveniers waren schutters met een musket (geweer). Rembrandt heeft in zijn schilderij laten zien wat er allemaal bij komt kijken om zo'n musket te gebruiken. Zo vult er één zijn musket met kruit; ééntje schiet zijn musket af en een ander reinigt zijn musket door het kruit weg te blazen.

Het is bijna niet te zien, maar in hun wapen hadden de Kloveniers twee klauwen van een vogel. Die twee klauwen zie je ook weer terug bij de vogel die het meisje bij zich draagt.

Op dit schild staan de namen van de personen die zijn afgebeeld (en waarschijnlijk ook hebben betaald).

Hoeveel is de Nachtwacht waard? Dat is niet te zeggen: het schilderij is nooit verkocht of te koop aangeboden. Er is later weleens geprobeerd om het uit te rekenen. Ze kwamen toen uit op een bedrag van 500 miljoen Euro!

Sommige leden van de schutterij weigerden te betalen toen ze het schilderij zagen: ze stonden er maar half op! Of keken de andere kant op! "Daarvoor ga ik niet betalen!", zeiden sommigen

Honden op schilderijen waren vaak een teken van trouw ('trouwe viervoeter'). Of de hond in dit schilderij dezelfde functie heeft, trouw aan de stad Amsterdam, is niet bekend.

De Bataven

Schilderij Melkmeisje

Waarom een belangrijke bron?

• Het laat ons zien welke voorwerpen ze vroeger gebruikten.
• Het laat ons zien welke kleding ze vroeger droegen.