1E 5.4: Het ontstaan van staten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

5.4: Het ontstaan van staten

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van de les

• uitleggen hoe de opkomst van de geldeconomie zorgde voor een andere manier van besturen
• uitleggen waarom paus en vorsten ruzie hadden in de late middeleeuwen
• beschrijven  hoe vorsten probeerden een centraal bestuur in te voeren

Vorsten, ambtenaren, huurlegers (boek blz. 91)

Late Mideeleeuwen in Europa: STEDEN + GELDECONOMIE

NADEEL VOOR VORSTEN:

• Weinig macht in de steden

VOORDELEN VOOR VORSTEN:

• Belastinggeld uit de steden
• Boeren betalen pacht met geld

Vorsten, ambtenaren, huurlegers

Gevolgen voor het bestuur (v.a 13e eeuw): 

• Vorsten betalen ambtenaren om met het bestuur te helpen
  --> Zij lenen dus niet en gehoorzamen aan de vorst

• Vorsten kunnnen soldaten huren - een huurleger hebben.   
    --> Daardoor niet meer afhankelijk van de leenmannen

GEVOLG:

• Macht van de adel kleiner en macht van de vorsten groter

Ruzie tussen paus en vorsten

Waarom wilden vorsten bischoppen als leenmannen/bestuurders?

Zij waren niet getrouwd, hadden dus geen kinderen

--> dus na hun dood kreeg de vorst zijn leen terug

Waarom wilde de paus dat niet?

Paus was de baas van de kerk, dus de baas van de bisschoppen. Niet de vorst!!

Ruzie tussen paus en vorsten

GEVOLG (11e eeuw)

Ruzie tussen de Duitse keizer en Paus Gregorius

Oplossing in 1122:

1. De Paus benoemt de bisschoppen

2. De Paus bestuurt de kerk (= geestelijke macht), niet het land

3. De keizer bestuurt het land, niet de kerk

Steeds meer centraal bestuur (boek blz. 94)

Veranderingen in de Late Middeleeuwen

• Steden werden belangrijker (wat voor samenleving?)
• Adel werd minder machtig
• Paus bemoeide zich alleen met de kerk
• De vorsten  kregen meer macht (noem 2 redenen)

Steeds meer centraal bestuur (boek blz. 94)

GEVOLG: Veranderingen in het bestuur

Vroege middeleeuwen	Late middeleeuwen
vorsten reisden rond	vorsten besturen vanuit 1 plaats (centralisatie)
overal andere wetten en regels	overal dezelfde wetten en belastingen (staatsvorming)
= LEENSTELSEL	= centraal bestuur

Centraal bestuur

Betekenis: als een land steeds meer als eenheid wordt bestuurd.

Met ambtenaren en een eigen leger waren vorsten minder afhankelijk van de hulp van leenmannen. 

Ook voerden koningen in deze tijd rechtbanken en wetten in voor het hele gebied. --> je had dus vanaf nu overal dezelfde wetten in plaats van per gebied verschillende wetten en straffen.

Steeds meer centraal bestuur (boek blz. 83)

DUS:

In de late middeleeuwen ontstaan  staten

Staten: landen met duidelijke grenzen, waar overal dezelfde wetten en regels gelden. 

Bij staatsvorming past:
CENTRALISATIE = een gebied onder 1 bestuur brengen

Voorbeeld van centraal bestuur

Nederland als land bestond nog niet in de late middeleeuwen. Nederland bestond uit verschillende gewesten. Een soort provincies

In de tijd  van steden en staten kregen de hertogen van Bourgondië steeds meer gebieden onder hun heerschappij door oorlogen , huwelijken en erfenissen . Ook een groot deel van Nederland viel hier onder ( zie afbeeldingen op de volgende dia) 

Voor alle gewesten samen stelden de hertogen 1 overlegorgaan in: 

dat noemen we centralisatie van het bestuur

Aan de slag:

• lees de volgende dia's goed door en maak de vragen.
• Je hebt daarvoor 8 minuten de tijd

Kun je een voorbeeld noemen van centraal bestuur in Nederland nu?

Leg aan de hand van deze afbeelding uit dat er in Nederland nog steeds sprake is van centraal bestuur

Noem een voorbeeld van
centralisatie in de Nederlanden
in de late middeleeuwen.

A: Wat vonden de edelen (adel) van centralisatie ?
B: Waarom dachten ze zo?

Leerdoelen herhalen

Je kunt nu

• uitleggen hoe de opkomst van de geldeconomie zorgde voor een andere manier van besturen
• uitleggen waarom paus en vorsten ruxie hadden in de late middeleeuwen
• beschrijven  hoe vorsten probeerden een centraal bestuur in te voeren

Begrippen

Vorsten

Ambtenaren

Huurlegers

Bisschoppen

Paus

Staten

Centraal bestuur

Centralisatie

Schrijf 1 ding op dat je hebt geleerd

Schrijf 1 vraag op over deze les.

Huiswerk

H5 §4 Het ontstaan van staten

Vraag 1 t/m 11

Leer de begrippen

Test Jezelf