Basisstof 1: Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 6

Waarneming en gedrag

0

Basisstof 1

Het zintuigstelsel

Leerdoelen

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven
• Je kunt de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven

Prikkel

  Receptoren

Zintuigcellen

sensorische zenuwcel

motorische zenuwcel

Schakelcellen

centraal zenuwstelsel

conductoren

Effectoren

Spier/klier

Binas 88A

Wat is een impuls?

1. een elektrisch signaaltje door een zenuw
2. een verandering in de omgeving
3. een verandering in de omgeving die je kunt waarnemen
4. een elektrisch signaaltje door de zenuw dat je kunt waarnemen

De impuls kan doorgegeven worden van neuron..

1. A naar B
2. B naar A
3. van A naar B en terug

Wat is de juiste volgorde van zenuwcellen?

1. schakelcel - sensorische cel - motorische cel
2. motorische cel - schakelcel - sensorische cel
3. schakelcel - motorische cel - sensorische cel
4. sensorische cel - schakelcel - motorische cel

Het zintuigstelsel

• Verschillende organen met specifieke zintuigen voor het waarnemen van diverse prikkels.
  
  
• Zetten prikkel om in een impuls.
  
  
• Bijvoorbeeld: Oren bevatten het gehoorzintuig en het evenwichtszintuig.

Binas 87

Externe prikkels

• Prikkels van buiten het lichaam zijn bijvoorbeeld
   warmte, kou, druk, licht, smaak, geluidsgolven.
  

Interne prikkels

• Prikkels van binnen het lichaam zijn bijvoorbeeld   bloeddruk, lichaamstemperatuur, bloedsuikerspiegel.

Receptoren

Verschillende soorten receptoren

• Mechanische receptoren
• Chemische receptoren
• Temperatuurreceptoren
  
• Pijnreceptoren
• Lichtreceptoren

Mechanische receptoren

• Reageren op verschillende vormen van mechanische energie (druk, aanraking, beweging en geluid).
  
  
• Prikkel wordt waargenomen als het celmembraan buigt of uitrekt.

In de afbeelding zie je de trilharen die in het slakkenhuis in het oor zitten. 

Wanneer de vloeistof in beweging komt, bewegen de haren en vervormt het celmembraanen --> Impuls

Chemische receptoren

• Reageren na binding met moleculen
  
  
• Smaak: opgeloste moleculen
  
  
• Reuk: moleculen uit de lucht

Temperatuur- receptor

• Liggen in de huid.
  
  
• Reageren wanneer de temperatuur onder of boven de normwaarde komt.

Pijnreceptoren

Uiteinden van gespecialiseerde zenuwen. 

Reageren op: 

Extreme druk/ temperatuur
Chemische verbindingen bij beschadiging of

ontsteking van weefsel.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten
  (staafjes)
  
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Het oog wordt uitgebreid behandeld in basisstof 2

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

- de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

- sterk genoeg zijn.

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de gehoorreceptoren 

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische receptoren in de huid voor geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een niet-adequate prikkel

Gewenning / adaptatie

Ontstaat wanneer een prikkel enige tijd aanhoudt.

bijv. kleding dragen.

Aanpassing van gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkelsterkte. 

Samengevat

Zintuigen ontvangen externe en interne prikkels.

In zintuigcellen (receptoren) ontstaan onder invloed van prikkels impulsen. Je kunt verschillende groepen receptoren onderscheiden:

• Mechanische receptoren(gehoorreceptoren, evenwichtsreceptoren): mechanische energie (aanraking, druk, beweging, geluid)
  
• Chemische receptoren (smaakreceptoren): binden van bepaalde moleculen uit omgeving
  
• Temperatuurreceptoren: warmte en kou
  
• Pijnreceptoren: extreme druk, temperaturen of chemische stof
  
• Lichtreceptoren: zichtbaar licht

Zintuigen hebben een prikkeldrempel die moet worden overschreden om een impuls te kunnen veroorzaken.

• Adequate prikkel: de soort prikkel waarvoor de prikkeldrempel van een zintuigcel het laagst is.
• Adaptie(gewenning): aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig bij een aanhoudende prikkelsterkte.
•  

Maak de opdrachten 

1 t/m 4, 9 t/m 11, en 13.

Definitie	Begrip
Zintuigcellen die reageren op een bepaalde prikkel zoals licht, temperatuur, druk, pijn.
De prikkel waarvoor de zintuigcel de laagste prikkeldrempel heeft
De aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkelsterkte
Prikkels vanuit het inwendige milieu
Prikkels vanuit de omgeving
De waarde die bepaald of een prikkel sterk genoeg is om een impuls te genereren in een zintuigcel.

Begrippen basisstof 1

Prikkeldrempel

Adaptatie

Adequate prikkel

Receptoren

Interne prikkel

Externe prikkel

mechanische receptor

chemische receptor

temperatuur-

receptor

pijnreceptor

fotoreceptor

reactie op buigen of uitrekken celmembraan

gehoorzintuig

gezichtszintuig

extreme temperatuur

warmte of kou

smaak-

zintuig

tastreceptor

reukzintuig

drukreceptor

evenwichts-zintuig

Wat is een adequate prikkel?

1. Een prikkel waar een zintuigcel het meest gevoelig voor is.
2. Een prikkel die het snelst reageert op een impuls
3. Licht prikkel die ook als geluid kan worden waargenomen
4. Een prikkel die niet verwerkt kan worden door de hersenen.

Kunnen niet-adequate prikkels in een zintuigcel impulsen opwekken?
Zo ja, in welke gevallen?

1. Nee
2. Ja, als ze zeer zwak zijn
3. Ja, als ze zeer sterk zijn
4. Ja, als de prikkelsterkte gelijk is aan die van adequate prikkels