Hoofdstuk 8: Het zenuwstelsel

• anatomie & fysiologie
• MBO
• Studiejaar 1

Hoofdstuk 8

Het zenuwstelsel

Inleiding

Het zenuwstelsel is nodig om het lichaam te laten reageren op veranderingen. Wanneer een dier schrikt  van iets wat hij hoort of ziet, kan het besluiten te vluchten. Als het weg wil rennen, moet er meer bloed naar de spieren en gaat het hart sneller kloppen. 

Het zenuwstelsel heeft een belangrijke taak om alle signalen op te vangen, te verwerken en het lichaam hierop steeds te laten aanpassen.

De leerdoelen van het zenuwstelsel

• Je kunt beschrijven he het zenuwstelsel is opgebouwd
• Je kunt de functie van het zenuwstelsel noemen.
• Je kunt het zenuwstelsel onderverdelen 
• Je kunt afwijkingen van het zenuwstelsel noemen en uitleggen

Wat is de Latijnse benaming voor een zenuwcel?

1. neuron
2. leucocyt
3. axon
4. trombocyt

Waaruit halen zenuwcellen hun energie?

1. eiwit
2. vet
3. glucose
4. mineralen

Uit welke onderdelen bestaat het centraal zenuwstelsel?

1. hersenen & ruggenmerg
2. zintuigen en zenuwen
3. hersenen & zenuwen
4. hersenen & zintuigen

Waarvoor is de hersenstam verantwoordelijk?

1. kleine hersenen
2. hartslag, ademhaling, geheugen
3. hartslag, ademhaling, productie hormonen
4. evenwicht en beweging

Hoe loopt een reflex?

1. motorische zenuw -> sensorische zenuw -> centraal zenuwstelsel
2. sensorische zenuw -> motorische zenuw -> centraal zenuwstelsel
3. motorische zenuw -> centraal zenuwstelsel-> sensorische zenuw
4. sensorische zenuw-> centraal zenuwstelsel-> motorische zenuw

Wat regelt het willekeurig zenuwstelsel?

1. bewuste spierbeweging
2. zomaar willekeurig
3. betere doorbloeding hersenen
4. groei & herstel lichaam

Welk deel van het zenuwstelsel is actief als een dier ergens van schrikt?

1. parasympatische zenuwstelsel
2. sympathische zenuwstelsel
3. animale zenuwstelsel
4. zelfstandige zenuwstelsel

Waardoor worden de meeste hersenverschijnselen veroorzaakt?

1. hersentumoren
2. voedingsstof tekorten
3. vergiftigingen
4. infecties

De functie van het zenuwstelsel

De functie van het zenuwstelsel is het lichaam te laten reageren op veranderingen. 

Deze veranderingen kunnen van binnenuit        (inwendig) of  van buitenaf (uitwendig) plaatsvinden.

Alle organen en orgaanstelsels moeten goed functioneren en op elkaar zijn afgestemd. Het zenuwstelsel heeft hierin de belangrijkste taak.

Opbouw 

De zenuwcel

Om goed te kunnen reageren is het zenuwstelsel opgebouwd uit miljarden zenuwcellen (neuronen)

De zenuwcel bevat cellichaam en celkern, hieraan zitten de korte uitlopers (dendrieten)

voor het opvangen van prikkels.

Het bevat een lange uitloper (axon) voor het doorgeven van prikkels aan de volgende zenuwcel. Om deze lange uitloper zitten vetlaagjes (myelineschedes) deze beschermen de uitloper en zorgen ervoor dat de prikkel sneller kan worden doorgegeven

Om goed en snel te kunnen reageren is het zenuwstelsel opgebouwd uit miljarden zenuwcellen (neuronen)

 

1. Dendrieten (korte uitlopers)
   
2. Cellichaam
   
3. Celkern
   
4. Axon (lange uitlopers)
   
5. Myelineschede met cellen van schwann (vetlaagjes om de uitlopers te isoleren zo kunnen de prikkels sneller worden geleid)
   
6. Uitlopers van de neuriet
   

Prikkeloverdracht

Prikkels worden door de zenuwcellen overgebracht  met een elektrische stroom, dit noemen we een puls.

Als de elektrische puls aan het eind van een zenuwcel komt, wordt in de ruimte naar de volgende zenuwcel (synaps) een chemische stof uitgescheiden (neurotransmitter).

De neurotransmitter zorgt ervoor dat de puls van de ene zenuwcel op de andere zenuwcel kan worden overgedragen.

Synapsspleet

• Deze berust op een toename van de doorlaatbaarheid van de celmembraan.
  
• Halverwege het axon ontstaat de impuls: depolarisatie naar beide kanten.
  
• Eenrichtingsverkeer van signalen door synaps.
  

Indeling 

Je kunt het zenuwstelsel op 2 verschillende manieren indelen, op basis van anatomie en op basis van functie.

Indeling op anatomie

Hierbij kijk je naar de plek in het lichaam waar iets ligt.

• Het centrale zenuwstelsel: hersenen en het ruggenmerg
• Het perifere zenuwstelsel: sensorische en motorische zenuwen

Indeling op functie

De indeling op basis van functie gebeurt door wat het zenuwstelsel doet.

• Het willekeurig zenuwstelsel: “bewuste” bewegingen
• Het onwillekeurig zenuwstelsel:

 onafhankelijk van de wil, knipperen met de ogen

Het centrale zenuwstelsel

"Hersenen"

De hersenen

• Niet massief
  
• Hersenventrikels met vloeistof:
  

liquor cerebrospinalis (vervoer, schokdemper)

• grijze stof buiten, witte stof binnen
  

Opbouw:

• Grote hersenen
  

                                       (Tussenhersenen)

•  Hersenstam     (Middenhersenen)      

                                       (Verlengde merg)

• Kleine hersenen

Grote hersenen

- Bewustzijn, geheugen en wil

- Linker en rechterhersenhelft (allebei met een holte) en verbonden door brug.

Bewustwordingsgebied

• Reukcentrum
  
• Gezichtscentrum
  
• Gehoorcentrum
  

Kleine hersenen

Functie:

* van bewegingen 

(om deze soepel, vlot en nauwkeurig te maken)

Zorgt voor het evenwicht

Verwerken impulsen afkomstig van motorische zenuwcellen

Hersenstam

De hersenstam bestaat uit het verlengde merg, pons en middenhersenen. De hersenstam geleidt impulsen van het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd. Veel reflexen verlopen via de hersenstam. De hersenstam speelt een grote rol bij het constant houden van het interne milieu (homeostase) als temperatuur, hartslag, ademhaling en bloeddruk. Als de hersenstam niet meer werkt is de patiënt hersendood.

Functie

• Hartslag en ademhaling
  
• Dag- /nachtritme
  
• Verbinding
  

   zenuwstelsel met hormoonklieren

    (via hypothalamus/hypofyse)

Uit welke 3 onderdelen bestaat de hersenstam?

1. tussenhersenen, middenhersenen en verlengde merg
2. tussenhersenen, middenhersenen en onderste hersenen
3. tussenhersenen, middenhersenen en kleine hersenen
4. grote hersenen, kleine hersenen en verlengde merg

De impulsen van de sensorische zenuwcellen worden verwerkt door?

1. kleine hersenen
2. grote hersenen
3. herenstam
4. tussenhersenen

Waarvoor is de hersenstam NIET verantwoordelijk?

1. hartslag
2. ademhaling
3. dag/nachtritme
4. geheugen

Het centrale zenuwstelsel

"ruggenmerg"

Ruggenmerg

De belangrijkste taak van het ruggenmerg is het doorgeven van signalen van de hersenen (centrale zenuwstelsel) naar het perifere zenuwstelsel en omgekeerd.

Het ruggenmerg wordt beschermd door de ruggenwervels, die uit verschillende delen zijn opgebouwd. Bij iedere wervel treden zenuwen uit het ruggenmerg, die de prikkels van en naar een deel van het lichaam geleiden. Het ruggenmerg wordt omgeven door vliezen en (hersen)vocht.

Bij een ruggenprik (epidurale anesthesie) wordt er verdovingsmiddel in het vocht om het ruggenmerg gespoten, hierdoor wordt het gedeelte van het lichaam hieronder ineens verdoofd.

Zenuwen verlaten het ruggenmerg

Het ruggenmerg

Grijze stof

De grijze stof bestaat uit de cellichamen van zenuwcellen. De witte stof bevat de lange uitlopers (de axonen) van deze zenuwcellen. 

ruggenmerg : 

- binnenzijde grijze stof

- buitenzijde witte stof

Hersenen:

- binnenzijde witte stof

- buitenzijde grijze stof

Witte stof

De uitlopers van de zenuwcellen zijn omwonden door speciale isolerende cellen die een witte substantie bestaande uit eiwitten en vetten bevatten. Deze witte substantie is myeline en hieraan ontleent de witte stof haar naam.

Reflexen

Reflex

De kortste schakeling tussen een sensorische en een motorische zenuw is een reflex.

Hierbij is er in het ruggenmerg een directe schakeling van een sensorische zenuw naar een motorische zenuw, pas daarna gaat het signaal naar de hersenen.

Sensorische zenuw -> motorische zenuw -> centraal zenuwstelsel

Voorbeelden: ooglidreflex, kniepeesreflex en anusreflex

www.bioplek.org

Autonoom

Willekeurig

• regelt spierbewegingen
• Sympatische zenuwstelsel = actie
  
• Parasympatisch zenuwstelsel = rust

regelt automatisch bijna alle onbewuste functies en processen in je lichaam, zoals je ademhaling, je hartslag, je bloeddruk, de energieproductie, de spijsvertering en de stofwisseling. Over dat soort functies hoef je niet na te denken.

voorbeeld: ademhaling en hartslag

• regelt zelfstandig processen in het lichaam op vraag van willekeurig zenuwstelsel.

voorbeeld:

Extra uitleg & verdieping