Lessenserie: Landschappen van Nederland

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Zandlandschap

* Wat een zandlandschap is

* Waar in Nederland het zandlandschap voorkomt

* Hoe het zandlandschap is ontstaan

* De belangrijkste kenmerken van het zandlandschap 

Hoe ontstaan:

Het dekzand hier is afkomstig uit het Weichselien (laatste ijstijd). Er was weinig vegetatie, dus korrels zand konden makkelijk vanuit de droge zeebodem en droge rivierbeddingen landinwaarts waaien.

Het Nederlands zandlandschap:

* Is gevormd door Ijs, water en wind;

* Zand- en grindlagen die je vindt in het zandlandschap, zijn afgezet door rivieren.

Voorbeeld? 

Waar in Nederland komt het zandlandschap voor?

* Het zandlandschap bedekt grote delen van noord, midden en oost-Nederland.

* Het noordelijke deel (Groningen, Friesland, Drenthe en Noord-Overijssel) is een laag glooiend gebied waar keileem en dekzand aan het oppervlak liggen.

Is zand een vruchtbare grond of onvruchtbaar?

1. Vruchtbaar
2. Onvruchtbaar

Hoe noemen we de twee laatste ijstijden?

Conclusie:

• Het zandlandschap is met name ontstaan door eolische (wind) afzetting tijdens de laatste ijstijd
• Het zandlandschap is terug te vinden in grote delen van Oost-Nederland
• Zand is onvruchtbaar en daarom hadden ze veel schapen (voor de mest) zodat ze betere oogst kregen. Na 1900 kwam er kunstmest. 

In de Weichsel-ijstijd...

1. Bereikte het ijs Nederland.
2. Ontstonden er gletsjers in het noorden van Nederland
3. Was het wel koud maar bereikte het ijs NL niet.
4. Was de hele Noordzee bedenkt met ijs

Wanneer was de laatste ijstijd?

1. 5000 jaar geleden
2. 10.000 jaar geleden
3. 100.000 jaar geleden
4. 1 miljoen jaar geleden

Lösslandschap

* Wat een lösslandschap is

* Waar in Nederland het lösslandschap voorkomt

* Hoe het lösslandschap is ontstaan

* De belangrijkste kenmerken van het lösslandschap 

Waar in Nederland komt het lösslandschap voor?

Löss is in Nederland voornamelijk te vinden in Zuid-Limburg. Plaatselijk is ook löss afgezet langs de oostelijke kant van de stuwwal bij Arnhem en Nijmegen.   

De heuvels in Zuid Limburg zijn stuwwallen.

1. Waar
2. Niet waar
3. Alleen op maandag

Waaruit bestaat löss?

1. Fijn zand.
2. Rotsblokken.
3. Grof zand.
4. Kiezelsteentjes.

Löss is een ...

1. Fluviale afzetting
2. Eolische afzetting
3. Glaciale afzetting
4. Geen van de antwoorden is juist

Limburg bestaat uit een 'dallandschap': omhoogkomend land met rivieren ertussendoor. Welk woord hoort niet bij deze dalen?

1. Opheffing
2. Löss
3. V-dal
4. Groot verhang

Wat is een ander woord voor het hoger worden van het land?

1. Opheffing
2. Erosie
3. Plateau
4. Plooiing

Conclusie:

• Löss bestaat uit zeer fijne korrels.
• De bovenste lagen van het lösslandschap zijn in het Weichselien (laatste ijstijd) afgezet. 
• Door de harde winden werd er uit de droge Noordzee löss afgezet en meegevoerd (eolische afzetting).
• Lössgrond is zeer vruchtbaar, prefect voor landbouw en veeteelt. 
• Het lösslandschap komt voor in Zuid-Limburg en in mindere mate bij Arnhem en Nijmegen.

Reis 3: veenlandschap 

* Wat een veenlandschap is

* Waar in Nederland het veenlandschap voorkomt

* Hoe het veenlandschap is ontstaan

* De belangrijkste kenmerken van het veenlandschap 

Waar zijn we?

We zijn bij de maarseveense plassen! Een veenlandschap!

De Weerribben-Wieden het grootste laagveenmoerasgebied van Noordwest Europa. Dankzij de mensenhanden van turfstekers en rietsnijders ontstond een uniek landschap vol meren, rietlanden en moerasbossen. Bijzondere dieren en planten zijn er gek op. 

In het volgende filmpje leer je over veengrond, maak voor jezelf een woordweb op papier

Wat weet je nu over veengrond

Veenlandschap

*Veenbodems bestaan uit grotendeels onverteerde plantenresten. In veen vind je zaden, wortels, bladeren, takjes en soms zelfs complete boomstammen terug.

*Veen ontstaat als planten in moerassen sneller groeien dan ze worden afgebroken. Dode planten stapelen zich op tot dikke lagen.

*Het overgrote deel van de veengebieden is ontgonnen. Omdat deze gebieden van oudsher nat zijn, vind je er veel weiden en vaak dichte netwerken van sloten, die voor een goede afwatering moeten zorgen.

Waar?

Het merendeel van het Nederlandse veenlandschap ligt verspreid in West- en Noord-Nederland: het gaat om laagveengebieden die in delen van Noord- en Zuid-Holland, Utrecht, Overijssel, Friesland en Groningen liggen

Ontstaan van het veenlandschap

Strandwallen, de zee brak, kwelders en lagunes, rivier zoeter door regenwater, moerasbossen van plantenresten

Filmpje: 

Hoe wordt het veenlandschap gebruikt?

Veen is = turf = brandbaar 

(gedroogd veen dat als brandstof kan worden gebruikt)

Weidegebied (veeteelt)

Laagveen is onder invloed van grondwater ontstaan

Hoogveen is onder invloed van regenwater ontstaan (5 tot 6 meter dik)

Laagveen

*Alleen onder water

*Afgestorven resten van moerasplanten en bomen

*Holoceen tijdperk 

*Lagunes (een ondiep meer dat afgesneden is van een zandbank), verlanding 

*Bovengrond waterspiegel is geen laagveen maar hoogveen

* Zeeland, Utrecht, Friesland, Groningen, Overijssel, en Noord en Zuid-Holland

*16de tot en met de 17de eeuw veen gebaggerd (verwijderen van overtollig sediment van de bodem - Turf

Omschrijf in je eigen woorden wat turf is:

Conclusie 

• Veenbodems bestaan uit grotendeels onverteerde plantenresten.
• Kenmerkend voor het veenlandschap zijn; veenmoerassen = veenbodem, natuurlijke polders, plantenresten.
• Drassige grondsoort die veert als je eroverheen loopt
• Turf = gedroogd veen dat als brandstof kan worden gebruikt
• Laagveen onder water, hoogveen boven water
• Holoceen tijdperk

rivierenlandschap 

* Wat een rivierenlandschap is

* Waar in Nederland het rivierenlandschap voorkomt

* Hoe het rivierenlandschap is ontstaan

* De belangrijkste kenmerken van het rivierenlandschap 

 

Waar zijn we?

We zijn in Nijmegen in het ruige rivierlandschap 'de Gelderse Poort' waar we vandaag leren over het rivierenlandschap!

De Gelderse Poort:

Een gebied, vol wilde paarden en runderen, bevers en duizenden ganzen. En natuurlijk de rivier, die hier gewoon mag overstromen.

Ligging van het rivierenlandschap

Rivierenlandschap deel 1:

*Nederland is het afvoerputje van Europa. Voortdurend voeren rivieren zand, grind en ander erosiemateriaal aan uit verre berggebieden en alles wordt bij ons gedumpt. 

*Laag op laag is zo het land ontstaan waarop we leven (in feite een rivierdelta)

*In het verleden was het meermaals één grote riviervlakte. Hierin stroomden woeste rivieren die ongehinderd hun bedding verlegden en overal zand- en grindbanken opruimden en weer opbouwden. 

Rivierenlandschap deel 2:

*Tegenwoordig is het rivierengebied beperkter van omvang en stromen Maas, Rijn en IJssel rustig voort, in bedwang gehouden door kribben en dijken. 

*In de laatste decennia wordt in het kader van natuurontwikkeling geprobeerd om de rivieren meer te bevrijden uit het korset van dijken. Natuurlijke processen kunnen zo weer hun gang gaan.

Wat is het verschil tussen een zomerdijk en een winterdijk?

Wat is kwelwater?

Conclusie

*Het rivierenland is het gevormd door het stromende water van de rivieren en is vastgelegd door mensenhanden. 

*Het stromende rivierwater vervoert klei, zand en grind. Komt het water tot rust, dan zinken deze materialen naar de bodem: het zware grind het eerst, dan zand en als laatste de lichte kleideeltjes.

*Het rivierkleilandschap bestaat uit hoge en lage delen. (oeverwallen, hier wonen de mensen en kommen welke veelal in gebruik zijn als weiland voor veeteelt) 

*Project 'ruimte voor de rivier' biedt bescherming.

zeekleilandschap 

Tijdens deze reis ontdek jij:

* Wat een zeekleilandschap is

* Waar in Nederland het zeekleilandschap voorkomt

* Hoe het zeekleilandschap is ontstaan

* De belangrijkste kenmerken van het zeekleilandschap 

Waar zijn we?

We zijn in het Noord - Groningse Hogeland en leren vandaag over het zeekleilandschap!

In dit zeekleigebied zijn nog tal van aanwijzingen van het natuurlijke verleden te zien zijn. De naam verwijst naar de relatief hoge ligging van het gebied, die het gevolg is van voortdurende opslibbing tijdens zware stormen en springvloeden

Het zeekleilandschap:

*Ontstaan in het Holoceen 

*temperatuur steeg, zeespiegel steeg

*Klei werd afgezet achter de duinen

Waar komt het zeekleilandschap nog meer voor ?

Het oude Nederlandse zeekleilandschap is te vinden in grote delen van het laagland van Noord- en West-Nederland. Het zeekleilandschap begint achter de duinen en de zeedijken en loopt tientallen kilometers landinwaarts. Dit landschap kan worden onderverdeeld in het noordelijk zeekleigebied (Noord-Holland, Friesland en Groningen) en het zuidwestelijk zeekleigebied (Zuid-Holland en Zeeland). De open zeegaten in Zeeland (Oosterschelde en Westerschelde) en de Waddenzee kunnen worden gezien als 'levend zeekleigebied'. Hier is de dynamiek van de zee nog volop aanwezig en vinden processen die leiden tot de afzetting van zeeklei nog dagelijks plaats.

Het ontstaan van het zeekleilandschap 

*Het zeekleilandschap is lang geleden gevormd door de zee

*Bij vloed nam het water nieuwe sedimentdeeltjes mee

*Ze bleven op het land achter toen het eb werd

*Omdat het zeewater uitvloeide over grotere oppervlakte en de stroomsnelheid afnam, bezonken slibdeeltjes. (afzetting op de bodem van in stromend water aanwezige vaste deeltjes)

Het ontstaan van het zeekleilandschap 

*Door het constante proces van aanvoer en bezinking van kleideeltjes slibden steeds hoger wordende slikken op (slik = droogvallende plaat in een getijdengebied, dus droog bij laagwater en  onder water bij hoogwater) op.

*De dikke lagen klei in het huidige zeekleigebied zijn daarvan de restanten

Omschrijf in je eigen woorden wat een kwelder is:

Noem 3 kenmerken van een zeekleilandschap

Conclusie van deze reis:

• Zeeklei is ontstaan vanuit de zee door afzettingen van zand en slib
• Zeer vruchtbare, natte, kleverige bodem
• Open en vlak, houdt lang water vast
• Komt voornamelijk voor in laag - Nederland
• Veel weilanden / landbouw
• Kwelders