2.3 Celdeling en kanker + 2.4 Kweken van cellen, weefsels en organen.

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Bespreken oefenvragen

2.2 DNA en specialisatie van cellen

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

2.3 Celdeling en kanker

Leerdoelen 2.3

• Je leert wat chromosomen zijn en hoe deze zijn opgebouwd;
• Je beschrijft de stappen van de celcyclus;
• Je beschrijft de stappen van de mitose;
• Je leert hoe ongecontroleerd celgroei ontstaat, en benoemt het verschil tussen tumor en kanker.

Celdeling

• Cellen vermeerderen zich door deling.
• 1 moedercel splits in 2 dochtercellen.
  
  
• DNA wordt verdeelt.

Levenscyclus van een cel

BINAS 76A

DNA verdubbeling

BINAS 76A

S-fase: replicatie

• Langs beide DNA-ketens wordt een complement gelegd.
• Via basenparingsregels van DNA: A => T, C => G
• Na deze verdubbeling bestaat 1 chromosoom uit 2 chromatiden.
  

S-fase: replicatie

Chromosomen (BiNaS 70A)

• Chromosoom = gespiraliseerd DNA molecuul omwonden om eiwitten.
• Chromatiden = een van beiden identieke helften van een verdubbeld DNA molecuul.
• Centromeer = bindingsplaats van de 2 identieke chromotiden.

Karyogram

• 23 chromosomenparen, waarvan 1 paar geslachtschromosomen.

• Jongens hebben XY
• Meisjes hebben XX
  

M-fase: celdeling

BINAS 76A

Mitose - Profase

• Kernmembraan verdwijnt
• Chromosomen spiraliseren (opgerold)
   
• Spoelfiguur ontstaat => Netwerk van eiwitdraden die polen van de cel verbinden met het centromeer van de opgerolde chromosomen
  

Mitose - Metafase

• Chromosomen liggen naast elkaar op de equator van de cel.
   
• Spoelfiguur bij de polen met trekdraden bij de centromeren van elk chromosoom.
   
• Elk chromosoom is verbonden met beide spoelfiguren.

Mitose - Anafase

• Trekdraden trekken de chromatiden uit elkaar.
   
• De chromosomen zijn nu weer 'normaal'.

Mitose - Telofase

• Chromatiden ontrollen zich tot chromosomen. 46 in elke dochtercel.
   
• Nieuw kernmembraan ontstaat
   
• Spoelfiguren verdwijnen

0

HW Controle 2.3

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

2.3 Celdeling en kanker

In welk deel van de celcyclus vind DNA replicatie plaats?

1. G1 fase
2. G2 fase
3. S fase
4. M fase

Hoe noemen we de delen van een chromosoom die zich verdubbeld heeft, maar waarvan de verdubbelde delen nog aan elkaar vast zitten?

Wat gebeurt er in de G1/G2 fasen?

1. Celdeling
2. Celgroei
3. DNA-replicatie
4. Rust

Zet de fasen van de mitose in de juiste volgorde:

1

2

3

4

5

6

7

8

Specialisatie

• Tijdens G0-fase: de rustfase
  
• Stamcellen zijn niet gespecialiseerd: kunnen nog alles worden.
• Regelgenen = genen met de code voor eiwitten die processen in de cel regelen zoals welke andere genen actief zijn (en daardoor de celdeling kunnen regelen).
• 
  

Controlepunten

• Tijdens de celcyclus zijn er controles om te zien of alle processen goed verlopen.

• G1-fase
• G2-fase
• M-fase

Van tumor tot kanker

• Tumor = een gezwel van cellen die ongecontroleerd delen. Celcyclus wordt niet meer goed gereguleerd.
• Kanker = een kwaadaardige tumor die zich door het lichaam verspreidt (metastaseren).
• Goedaardige tumor => tumor ingesloten door bindweefsel.

Kanker- behandelingen

• Chirurgie: verwijderen van de tumor
• Bestraling: vernietigen van de tumor door radioactieve straling
• Chemotherapie: cytostatica (geneesmiddel dat de celdeling remt) voorkomen celdeling, ook van tumorcellen. Bijwerkingen, tast ook gezonde cellen aan.
• Immunotherapie: stimulering van het afweersysteem om zelf tumorcellen op te ruimen.

2.4 Kweken van cellen, weefsels en organen

Leerdoelen

• Je beschrijft hoe mensen via biotechnologie nuttige producten maken;
• Je legt uit hoe mensen stamcelkweek gebruiken voor medische toepassingen;
• Je legt uit dat transplantaties met niet-lichaamseigen weefsels of organen tot afstoting kunnen leiden. 

Biotechnologie

• Biotechnologie = het gebruik van organismen voor de productie van bepaalde stoffen.
• Plasmide = een klein ringvormig DNA molecuul uit bacteriën.

Biotechnologie

• Genetisch gemodificeerd = door mensen veranderd DNA.
  
  
• Mensen kunnen een gen naar keuze in het plasmide zetten en het plasmide vervolgens bij bacteriën inbrengen die van dat gen dan eiwitten gaan maken.

Stamcellen

• Stamcel = niet-gespecialiseerde cel met het vermogen altijd te blijven te delen.
  
  
• De meeste stamcellen maken maar één type cel. Alleen de eerste cellen van het menselijk embryo kunnen alle andere celtypen vormen.

Ongelijke deling

• Gelijke deling: ontstaan 2 stamcellen.
  
  
• Ongelijke deling: 1 stamcel, 1 gespecialiseerd.

Regelgenen

• Regelgenen bepalen welke eiwitten van genen worden gemaakt die nodig zijn voor de gespecialiseerde cel functie.
  
  
• Informatie van stoffen uit de omgeving van de cel kan de regelgenen activeren
  

Transplantaties

• Transplantatie = het vervangen van niet goed functionerende weefsel of organen door donor materiaal.
  
  
• Afstoting = het afstoten van getransplanteerd materiaal door het afweersysteem.

Weefseltechnologie

• Weefseltechnologie = het maken van lichaamseigen weefsels.
  
  
• Door het orgaan te maken van stamcellen van de patiënt zelf is er geen risico op afstoting.
• Wachtlijsten een groot probleem voor donororganen.

Huiswerk

• 2.4 Kweken van cellen, weefsels en organen
• Vraag 72 t/m 86.

Maken examentrainer!