Les 5: Machtige heren, onvrije boeren (1)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Welkom

Pak je boeken, schrift, pen en wisbordje

H5 Monniken en ridders

  §5.3 Machtige heren, onvrije boeren (Deel 1)

Halfvrije boeren in een landbouwsamenleving

Planning vandaag

1. Terugblik
2. Uitleg Halfvrij op het domein (Deel 1)
3. Aan de slag
4. Afsluiting
   

Leerdoelen:

Aan het einde van deze les kun je:

1. Uitleggen aan de hand van minimaal één voorbeeld waardoor boeren in de landbouwsamenleving halfvrij waren.
2. Uitleggen aan de hand van minimaal één voorbeeld wat het verschil is tussen het leenstelsel en het hofstelsel. 

Je bent stil en luistert naar elkaar

(tenzij de docent jou de beurt geeft)

Bij een vraag steek je hand op

(roep dus niet door de klas)

Huiswerk:

§5.3: Machtige heren, halfvrije boeren

Opdracht: 1, 2 & 3

Tijd: 1 min

Huiswerk van de vorige keer is :

1.4 leven langs de Nijl

Opdracht 1 t/m 4

§5.3: Machtige heren, halfvrije boeren

+ Landbouwsamenleving in plaats van een landbouwstedelijke samenleving 

+ Onzekerheid en onveiligheid --> boeren zoeken zekerheid en bescherming bij machtige heren 

+ In ruil voor de bescherming verloren de boeren een deel van hun vrijheid en werden horigen. 

Tijd van monniken en ridders

+ Horigen: halfvrije boeren die hoorden bij het gebied van de heer.

+ Horigheid: de onvrijheid van de horigen. 

+ Domein: het gebied van een heer. 

Het hofstelsel

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edel man / Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman / Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman / Rijke boer

(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

- Hof: woning van de eigenaar of de rentmeester (iemand die namens de eigenaar het domein beheert)

- Kerk, molen, bierbrouwerij, voorraadschuren, visvijver, akkerland, etc..

- Een deel van het domein is voor de heer (vroonland), een deel van het domein is voor de horigen (hoeveland).

De organisatie van het domein

Leenstelsel / Feodaal stelsel

Hofstelsel

'Het economische systeem met horigen op domeinen.'

'Het bestuurssysteem met leenheren en leenmannen.'

§5.3: Machtige heren, onvrije boeren

Opdracht:   1, 2, 3

WB: blz. 125

Je bent stil en luistert naar elkaar

(tenzij de docent jou de beurt geeft)

Bij een vraag steek je hand op

(roep dus niet door de klas)

Huiswerk:

Tijd: 1 min

Huiswerk van de vorige keer is :

1.4 leven langs de Nijl

Opdracht 1 t/m 4

Wat is het verschil tussen het hofstelsel en het leenstelsel / Feodale stelsel?

1.  Jachtrecht
2. Molenrecht
3. Recht om recht te spreken

Rechten van de heer (heerlijke rechten)

1.  Jachtrecht
2. Molenrecht
3. Recht om recht te spreken

Rechten van de heer (heerlijke rechten)

Plichten van de heer

1. De boeren op zijn land beschermen (door middel van legertjes).
2. De boeren laten landbouwen en veeteelt bedrijven.

Op het domein:

1. Akkerbouw en veeteelt verrichten
   
2. Wonen
   
3. Gebruik maken van de weiden en bossen

Rechten van horigen

Op het domein:

1. Akkerbouw en veeteelt verrichten
   
2. Wonen
   
3. Gebruik maken van de weiden en bossen.

Rechten van horigen

Plichten van de heer

1. Belasting betalen: een deel van de oogst afstaan aan de heer.
2. Herendiensten verrichten: een deel van de tijd onbetaald werken voor de heer.                                                                                                                                              
3.  Ze mochten het domein niet zonder toestemming verlaten. ,

               Bijvoorbeeld: wegen aanleggen, hekken bouwen/repareren, meehelpen op het land van de heer.

§5.3: Machtige heren, onvrije boeren

Opdracht:   1, 2, 3

WB: blz. 125

Je bent stil en luistert naar elkaar

(tenzij de docent jou de beurt geeft)

Bij een vraag steek je hand op

(roep dus niet door de klas)

Huiswerk:

Tijd: 1 min

Huiswerk van de vorige keer is :

1.4 leven langs de Nijl

Opdracht 1 t/m 4

Welkom

Pak je boeken, schrift, pen en wisbordje

H5 Monniken en ridders

  §5.3 Machtige heren, onvrije boeren (Deel 2)

Halfvrije boeren in een landbouwsamenleving

Planning vandaag

1. Terugblik
2. Uitleg Halfvrij op het domein (Deel 2)
3. Aan de slag
4. Afsluiting
   

Leerdoelen:

Aan het einde van deze les kun je:

1. Uitleggen aan de hand van minimaal één voorbeeld waardoor boeren in de landbouwsamenleving halfvrij waren.
2. Uitleggen aan de hand van minimaal één voorbeeld wat het verschil is tussen het leenstelsel en het hofstelsel. 
3. Uitleggen aan de hand van de standen welke sociale verhoudingen er waren in de vroege middeleeuwen.
4. Uitleggen aan de hand van een voorbeeld welke handel er was.

Je bent stil en luistert naar elkaar

(tenzij de docent jou de beurt geeft)

Bij een vraag steek je hand op

(roep dus niet door de klas)

Huiswerk:

§5.3: Machtige heren, halfvrije boeren

Opdracht: 4, 7, 8, 9  

Tijd: 1 min

Huiswerk van de vorige keer is :

1.4 leven langs de Nijl

Opdracht 1 t/m 4

Wat is het verschil tussen het hofstelsel en het leenstelsel / Feodale stelsel?

Wat is geen kenmerk van het hofstelsel?

1. Horigen moeten voor de heer op zijn land werken.
2. Horigen mogen niet naar een ander gebied gaan (zonder toestemming).
3. In het hofstelsel geeft de heer bescherming aan zijn horigen.
4. Een horige moet trouw sferen aan zijn heer voordat hij land krijgt.

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman / Rijke boer

(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

§5.3: Machtige heren, halfvrije boeren

1.  Jachtrecht
2. Molenrecht
3. Recht om recht te spreken

Rechten van de heer (heerlijke rechten)

1.  Jachtrecht
2. Molenrecht
3. Recht om recht te spreken

Rechten van de heer (heerlijke rechten)

Plichten van de heer

1. De boeren op zijn land beschermen (door middel van legertjes).
2. De boeren laten landbouwen en veeteelt bedrijven.

Op het domein:

1. Akkerbouw en veeteelt verrichten
   
2. Wonen
   
3. Gebruik maken van de weiden en bossen

Rechten van horigen

Op het domein:

1. Akkerbouw en veeteelt verrichten
   
2. Wonen
   
3. Gebruik maken van de weiden en bossen.

Rechten van horigen

Plichten van de heer

1. Belasting betalen: een deel van de oogst afstaan aan de heer.
2. Herendiensten verrichten: een deel van de tijd onbetaald werken voor de heer.                                                                                                                                              
3.  Ze mochten het domein niet zonder toestemming verlaten. ,

               Bijvoorbeeld: wegen aanleggen, hekken bouwen/repareren, meehelpen op het land van de heer.

Drie sociale groepen

In de middeleeuwen ontstond een standensamenleving.

Er waren drie standen:

1. De geestelijkheid (in dienst van de kerk) had privileges/heerlijke rechten
2. De adel (in dienst van het bestuur) had privileges/heerlijke rechten
3. De boeren (vrije boeren en horigen) kregen bescherming

                                   3 sociale groepen 

1. Geestelijken (zij die bidden)

2. Edelen (zij die vechten) 

3. Boeren (zij die werken)

- In de tijd van monniken en ridders was er weinig handel.

- Domeinen waren autarkisch: zelfvoorzienend. 

- Dorestad (Nederland) was een uitzondering. 

Weinig handel

Wat waren de plichten van horigen op het domein?

1. Belasting betalen en herendiensten verrichten.
2. Herendiensten verrichten en domein verlaten zonder toestemming.
3. Belasting betalen, herendiensten verrichten en domein niet verlaten zonder toestemming.
4. Alleen wonen en gebruik maken van de weiden en bossen.

Wat waren de drie standen in de middeleeuwen?

1. Kloosterlingen, ridders en handwerkslieden.
2. Koningen, prinsen en handelaren.
3. Boeren, ambachtslieden en handelaren.
4. Geestelijken, adel en boeren.

Wat is het hofstelsel?

1. Een bestuurssysteem met koningen en prinsen.
2. Een economisch systeem met horigen op domeinen.
3. Een bestuurssysteem met leenheren en leenmannen.
4. Een economisch systeem met handelaren.

Hoe zag de handel er in de tijd van de monniken en ridders eruit?

§5.3: Machtige heren, onvrije boeren

Opdracht:   1, 2, 3, 4, 7, 8, 9

WB: blz. 125 t/m 127

Je bent stil en luistert naar elkaar

(tenzij de docent jou de beurt geeft)

Bij een vraag steek je hand op

(roep dus niet door de klas)

Huiswerk:

Tijd: 1 min

Huiswerk van de vorige keer is :

1.4 leven langs de Nijl

Opdracht 1 t/m 4