Warm hè? Hoe voorkom je hittestress bij kippen?
1 / 33
Lesduur is: 70 minIntroductie
Deze les gaat over het gedrag van kippen in stallen bij hoge temperaturen. Wat kunnen kippenboeren doen om hittestress bij hun dieren te voorkomen? Waar moeten ze dan op letten? Leerlingen denken na over warmteregulatie en analyseren excelgegevens. Daar maken ze grafieken van en trekken conclusies. Dan blijkt dat wat je denkt dat logisch is, niet te kloppen. Of toch?
Instructies
Voorkennis van leerlingen
Enige kennis van Excel is handig.
Voorbereiding voor de docent
De les start klassikaal, met uitleg over hittestress bij mens en dier.
De leerlingen moeten het Excelwerkblad downloaden en vervolgens in drietallen 3 grafieken maken (iedere leerling maakt 1 grafiek). Het verdient aanbeveling daar zelf eerst even mee te oefenen. De ervaring met Excel verschilt sterk per school en per leerling.
Tenslotte worden de gemaakte grafieken klassikaal besproken.
De leerlingen ervaren dat niet alles altijd duidelijk of logisch is in wetenschappelijk onderzoek.
De les duurt waarschijnlijk langer dan één lesuur. Zorg dat er voldoende tijd is voor de opdracht met Excel; sla zonodig een aantal dia's aan het begin van de les over.
Leerdoelen / vaardigheden
Na deze les...
...heeft de leerling inzicht in aantallen kippen wereldwijd en in Nederland.
...kan de leerling uitleggen wat het effect is van bepaald gedrag bij warmte, zowel bij mens als bij kip.
...kan de leerling het nut van sensoren in een kippenstal uitleggen.
...kan de leerling op basis van meetgegevens grafieken maken in Excel en daar conclusies en hypotheses aan verbinden.
Aansluiting curriculum
Biologie: gedragsonderzoek. Verwerking van gegevens in Excel.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 4 - Tekstslide
Toelichting
Deze video van 1 minuut is vooral grappig. Kan gerust overgeslagen worden.
Slide 5 - Tekstslide
Toelichting
Deze dia is bedoeld om leerlingen enig inzicht te geven van de omvang van de pluimveeteelt in Nederland en wereldwijd.
Vraag
Hoeveel kippen zijn er in Nederland?
A
1 miljoen
B
10 miljoen
C
25 miljoen
D
100 miljoen
Slide 6 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 7 - Tekstslide
Toelichting
Bij deze aantallen kan niemand zich echt iets voorstellen. Misschien is het leuk om leerlingen uit te laten rekenen hoeveel legkippen er per persoon in NL zijn (46 miljoen / 18 miljoen = 2,5 kip per persoon; neem je het totaal aantal kippen per jaar dan is het 350 / 18 = 19,5 kip per persoon per jaar ongeveer).
Goed om het verschil uit te leggen tussen de bovenste en de onderste getallen. Doordat kippen al zeer jong geslacht worden, is de doorloopsnelheid vrij hoog en kom je dus op jaarbasis op een veel hoger aantal uit.
Slide 8 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Wat doe jij als het heel warm is?
Slide 9 - Woordweb
Toelichting
Deze vraag is bedoeld om leerlingen na te laten denken over hun eigen gedrag bij warm weer. Antwoorden zouden kunnen zijn: veel drinken, rustig houden, weinig kleren aan, ventilator of airco opzoeken, jezelf nat maken, zwemmen.
Je kunt uitleggen hoe deze mechanismen werken: vocht (zweet, water) dat verdampt vanaf je huid onttrekt warmte aan je lichaam. Een ventilator verhoogt de verdampingssnelheid en daarmee de afkoeling. Bij (spier-)activiteit verbrand je glucose waarbij warmte vrijkomt, dus minder activiteit betekent minder warmteproductie. Allemaal heel logisch dus!
En natuurlijk koel je af door te gaan zwemmen ;)
Hierna volgt de vraag wat kippen NIET kunnen (en wij min of meer wel)....
Vraag
Wat kan een kip NIET als het heel warm is?
A
water drinken
B
zweten
C
vleugels spreiden
D
slapen
Slide 10 - Quizvraag
Toelichting
Kippen hebben geen zweetklieren. Ze moeten het grootste gedeelte van hun lichaamswarmte kwijt zien te raken door middel van ademhaling. Dit kost ze meer moeite wanneer de lucht warm en vochtig is. Hierdoor gaan ze sneller en oppervlakkiger ademen. Zo raken ze veel CO2 kwijt en neemt de zuurgraad van het bloed af. Door de warmte eten de kippen minder voer en verbruiken ze veel energie om het teveel aan warmte kwijt te raken. Leghennen gaan hierdoor eieren met dunnere schalen produceren en vleeskuikens groeien minder snel. Ze gaan wel meer drinken bij hogere temperaturen, maar scheiden daardoor ook meer mineralen uit. Iets wat al snel kan resulteren in darmstoornissen en meer sterfte. (Bron: Impex.nl)
Slide 11 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Wat kun je doen om hittestress bij kippen te voorkomen? Wees creatief!
Slide 12 - Woordweb
Toelichting
Laat de leerlingen eerst in tweetallen ('buurman en buurman') overleggen alvorens ze antwoorden typen.
Slide 13 - Tekstslide
Klik op de hotspots voor uitleg!
Slide 14 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 15 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Vraag
Wat verwacht je:
Zijn kippen op een hete dag meer of minder actief dan op een minder hete dag?
Noteer de meest gekozen optie als hypothese-van-de-klas
Op een hete dag zijn ze minder actief
Op een hete dag zijn ze min of meer even actief als op een minder hete dag
Op een hete dag zijn ze actiever
Slide 16 - Poll
Toelichting
[Vertel wat hieronder staat de leerlingen nog niet; dit is achtergrondinformatie. Laat de leerlingen wel noteren wat er uit deze poll kwam, dit is namelijk hun klasse-hypothese bij het onderzoek.]
Dit dus niet vertellen: Het verrassende antwoord is
Optie 2: Op een hete dag zijn ze min of meer even actief als op een minder hete dag.
Het maakt niet uit. Waarschijnlijk doen ze wel iets anders: ze eten minder en wapperen meer met hun vleugels, maar qua activiteit zit er weinig verschil in.
Daar kan je dus je metingen niet op baseren.
Vraag
Wat verwacht je:
Zijn kippen NA een hete dag, 's nachts meer of minder actief dan NA een minder hete dag?
Noteer de meest gekozen optie als hypothese-van-de-klas
Na een hete dag zijn ze 's nachts minder actief
Na een hete dag zijn ze 's nachts min of meer even actief als na een minder hete dag
Na een hete dag zijn ze 's nachts actiever
Slide 17 - Poll
Toelichting
[Nog even niet uitleggen aan de leerlingen. Leerlingen moeten wel de uitslag van deze poll als klasse-hypothese noteren!]
Dit dus niet vertellen: Het verrassende antwoord is:
Optie 3: Ze vertonen na een hete dag 's nachts meer activiteit.
Waarschijnlijk moeten ze 's nachts inhalen wat ze overdag niet gedaan hebben, bijvoorbeeld meer drinken, of toch wat meer eten.
Dit zou een systeem kunnen waarnemen.
Slide 18 - Tekstslide
Toelichting
De leerlingen gaan nu in drietallen aan de slag met het Excelbestand. Ze moeten 3 grafieken maken. De instructie staat in het bestand.
De vaardigheid met het werken met Excel varieert sterk; er zullen zeker leerlingen zijn die dit zonder instructies kunnen en dat is natuurlijk prima.
Geef de leerlingen tijd om de grafieken te maken (een kwartier?).
In de volgende dia's staan afbeeldingen van hoe de grafieken eruit zouden moeten zien; laat die dia's pas zien als de leerlingen ze gemaakt hebben.
Slide 19 - Tekstslide
Toelichting
Zo zou de grafiek van het tabblad 'overdag' er uit moeten zien.
Bespreek deze grafiek met de klas.
Belangrijkste conclusies:
- Bij oplopende temperatuur neemt de activiteit van kippen NIET toe (of af).
- Er zit grote variatie in activiteit tussen de kippen.
Vragen:
- Waarom ontbreken er gegevens onder de 11 graden? (antwoord: de temperatuur in de stallen is zo ingesteld dat die nooit lager wordt dan 11 graden).
- Als de temperatuur met 1 graad toeneemt, met hoeveel meter/uur stijgt dan de activiteit van de kippen gemiddeld? (antwoord: met 0,0096m/uur = 0,96cm/uur dus verwaarloosbaar weinig)
Vraag
Conclusie: Bij oplopende temperatuur neemt de activiteit van kippen NIET toe (of af). Klopte jullie hypothese-van-de-klas?
A
Onze klasse-hypothese was: overdag meer activiteit
Dus antwoord: NEE
B
Onze klasse-hypothese was: geen verschil
Dus antwoord: JA
C
Onze klasse-hypothese was: overdag minder activiteit
Dus antwoord: NEE
Slide 20 - Quizvraag
Toelichting
Vergelijk de conclusie uit de Excelgegevens met de eerder genoteerde klasse-hypothese.
Vraag
Temperatuur overdag lijkt dus niet van invloed te zijn op de activiteit van kippen, terwijl je dat misschien wel gedacht had. Kun je verklaringen bedenken voor dit resultaat? Waarom gedragen kippen zich niet anders (?) bij hogere temperaturen?
Typ hier je antwoord:
Slide 21 - Open vraag
Toelichting
De wetenschappers hadden ook verwacht dat de kippen minder zouden bewegen bij hogere temperaturen, en dat ze daar hun maatregelen in de stallen op konden aanpassen. Dit blijkt dus niet te werken.
Ze moeten op zoek naar een andere invalshoek.
Die komt naar voren in de gegevens die 's nachts gemeten zijn en daar gaan de volgende dia's over.
Voor leerlingen is het belangrijk dat ze zien dat onderzoek niet altijd oplevert wat van te voren bedacht is.
Slide 22 - Tekstslide
Toelichting
Zo zou de grafiek van het tabblad 'nacht' er uit moeten zien.
Bespreek deze grafiek met de klas.
Belangrijkste conclusies:
- Bij oplopende nachttemperatuur neemt de activiteit van kippen WEL toe.
- Er zit (wederom) grote variatie in activiteit tussen de kippen.
Vraag:
- Als de temperatuur met 1 graad toeneemt, met hoeveel meter/uur stijgt dan de activiteit van de kippen gemiddeld? (antwoord: met 1,133m/uur)
Vraag
Conclusie: Bij oplopende nachttemperatuur neemt de activiteit van kippen WEL toe. Klopt dat met jullie hypothese-van-de-klas?
A
Onze klasse-hypothese was: `s nachts meer activiteit
Dus antwoord: JA
B
Onze klasse-hypothese was: geen verschil
Dus antwoord: NEE
C
Onze klasse-hypothese was: `s nachts minder activiteit
Dus antwoord: NEE
Slide 23 - Quizvraag
Toelichting
Vergelijk de conclusie uit de excelgegevens met de eerder genoteerde klasse-hypothese.
Vraag
's Nachts blijken kippen dus wel meer activiteit te vertonen bij hogere temperaturen. Dat is misschien niet wat je gedacht had.
Kun je verklaringen hiervoor bedenken?
Typ hier je antwoord:
Slide 24 - Open vraag
Toelichting
's nachts is er dus wel verschil te zien in activiteit bij hogere temperaturen. Hoewel niet helemaal duidelijk is wat daarvan de oorzaak is, kan dit gegeven mogelijk wél gebruikt worden als signaal dat het te warm wordt in de kippenstal.
Slide 25 - Tekstslide
Toelichting
Zo zou de grafiek van het tabblad 'dispersie' er uit moeten zien.
Bespreek deze grafiek met de klas.
Belangrijkste conclusies:
- Bij oplopende temperatuur neemt de afstand tussen de kippen AF.
- Er zit (wederom) grote variatie in activiteit tussen de kippen.
Vragen:
- Hoe kan het dat de dispersie nooit minder is dan zo'n 10 cm? (antwoord: elke kip neemt een zekere ruimte in, gemeten wordt van middelpunt van kip tot middelpunt van volgende kip. Een dispersie van 0 cm zou betekenen dat de kippen bovenop elkaar zitten).
- Als de temperatuur met 1 graad toeneemt, met hoeveel cm daalt dan de afstand tussen de kippen gemiddeld? (antwoord: met 1,85 cm)
Vraag
Kippen gaan dus bij hogere temperaturen DICHTER op elkaar zitten. De wetenschappers hadden dit niet verwacht. Wat zou een verklaring voor dit gevonden resultaat kunnen zijn?
Typ hier je antwoord:
Slide 26 - Open vraag
Toelichting
Wetenschappers staan soms ook voor verrassingen. Dat die kippen dichter bij elkaar gaan zitten bij hogere temperaturen, is een onverwacht resultaat. Zou een sensor hier kunnen helpen?
Vraag
Je weet nu meer over het gedrag van kippen als het (te) warm wordt in een stal. Waar zou een kippenboer op kunnen letten als hij wil weten of de kippen last hebben van hittestress?
Typ hier je antwoord:
Slide 27 - Open vraag
Toelichting
Als het goed is, geven leerlingen nu als antwoord:
- Als de kippen 's nachts actiever worden, hebben ze overdag last van de hitte (en moet er dus meer gekoeld worden overdag)
- Als de kippen dichter op elkaar gaan zitten kan het zijn dat het te warm is (want ze zoeken allemaal de koelste plekjes in de stal op).
Slide 28 - Tekstslide
Toelichting
Door het rad te laten draaien evalueren de leerlingen op verschillende manieren de les. De vragen kunnen klassikaal beantwoord worden, waarbij 1 leerling de beurt krijgt, of in tweetallen onderling.
Slide 29 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 30 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 31 - Tekstslide
Toelichting
Deze dia is bedoeld om leerlingen te helpen zich te oriënteren op vervolgopleidingen, hoewel dat vaak nog een ver-van-mijn-bed-show is. Onbekend maakt onbemind en op deze manier maken ze kennis met wellicht onbekende studierichtingen.
Slide 32 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 33 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
