2: Sociale wetten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

2: Sociale wetten

Moet er een vangnet zijn? 

Leerdoelen

Aan het eind van de paragraaf kun je:

- Wat de sociale kwestie is.

- Hoe verschillende politieke stromingen dachten over de sociale kwestie

- Hoe de sociale kwestie leidde tot de eerste sociale wetten van Nederland.

- Hoe de sociale wetten werden vormgegeven tijdens de crisis van de jaren '30. 

Armoedeprobleem

• Aan het einde van de 19e eeuw groeide de aandacht voor de arbeiders.
  
• Dit had meerdere oorzaken:
  

 

• Armoede werd beter zichtbaar.
  

       - Had altijd al bestaan, maar werd door industrialisatie en verstedelijking veel meer zichtbaar.

• Cultuur en maatschappij besteden aandacht aan de kwestie.
  

       - Doktoren schrijven rapporten, schrijvers en journalisten schrijven stukken.

• Ziektes onder de arbeiders verspreiden zich elders in de stad.
  

       - Ook rijkere mensen worden getroffen.

Politieke gedachtes

• Door deze zaken ontstaat in Nederland de sociale kwestie.
  

       - De discussie over armoede en de leef- en werkomstandigheden van de arbeiders en wat                  de overheid hier aan moest doen.

• In deze tijd kent Nederland 3 grote politieke stromingen:
  

       - Liberalisme (vrijheid)

       - Confessionalisme (geloof)

       - Socialisme (gelijkheid)

• Moeten gaan nadenken over deze problemen.
  

Het socialisme

• De arbeiders gingen zich verenigen in vakbonden op de werkvloer
  

       - Zo stonden ze sterker tegenover de fabrieksdirecteuren

       - Organiseerden stakingen en onderhandelingen en hielpen elkaar in zware tijden

• Deze organisatie drong ook door in de politiek.
  

       - Socialisme

• Politieke stroming die voor gelijkheid 
• Dit kan bereikt worden door veel overheidsingrijpen te regelen.
  

Op welke manier zou een overheid volgens socialisten moeten ingrijpen? Noem een voorbeeld.

De confessionelen

• De confessionelen vonden het geloof het belangrijkste uitgangspunt.
  

       - Beste samenleving is de Christelijke samenleving.

• Zagen dat door het zware leven de arbeiders steeds minder vaak tijd hadden voor de kerk.
  

        - Hierdoor verloor de kerk haar invloed over de arbeiders

• Zeiden dat door het verlies van de kerkelijke invloed de arbeiders een goddeloos bestaan leiden, met allerlei problemen.
  

      - Drankmisbruik, schulden, criminaliteit

• De overheid zou meer moeten doen om dit tegen te gaan. 

Uit welke twee christelijke groepen bestonden de confessionelen ook al weer?

De Liberalen

• De Liberalen voelden eerst vrij weinig voor hulp aan de arbeiders
  

       - Iedereen was immers vrij 

       - Je moest niet beperkt worden in de vrijheid door de overheid

• Toch zijn de liberalen bang voor onrust en revolutie onder de arbeiders
  

       - Angst voor een nieuwe volksopstand/revolutie?

• Misschien dan toch de arbeiders rustig houden...

De eerste sociale wet

• Uiteindelijk vinden veel politici in Nederland dat er wel iets gedaan moet worden aan de situatie van de arbeiders.
  
• Zo worden de eerste sociale wetten ingevoerd.
  

       - Wetten die de zwakkeren van de samenleving moeten beschermen of ondersteunen.

• De eerste sociale wet is het Kinderwetje van van Houten (1874).
  

       - Kinderen tot 12 jaar mogen niet meer werken in fabrieken of werkplaatsen.

• Bedoeld op kinderarbeid aan te pakken.
  

Waarom zou een liberale politicus, zoals van Houten, een sociale wet willen invoeren?

Was het kinderwetje succesvol in het afschaffen van de kinderarbeid?

De leerplicht

• Kinderwetje is alleen niet erg succesvol..
  

       - Lonen van ouders stijgen niet mee, ouders hebben nog steeds geld                    nodig om rond te komen.
       - Er is geen tot nauwelijks controle op de wet.

• In 1900 wordt er een nieuwe wet aangenomen om kinderarbeid te stoppen.
  

       - Leerplichtwet.

• Alle kinderen tussen 6 en 12 verplicht onderwijs volgen! 
  

Meer sociale wetten

• De Arbeidswet (1889) gericht op veiligheid en werktijden.
  

       - Vrouwen en jongeren niet langer dan 11 uur per dag werken.
       - In 1919 uitgebreid: iedereen mag max. 45 uur per week werken, 8 uur per dag.

• De ongevallenwet (1901) gericht op uitkeringen.
  

       - Eerste sociale verzekering d.m.v. premies.
       - Verplichte verzekering voor gevaarlijk werk.

• De Woningwet (1901) gericht op de woonsituatie.
  

       - Regels waar woningen aan moeten voldoen
       - Slechte woningen onbewoonbaar verklaren en slopen.

Op welke manier heeft de sociale kwestie voor sociale wetten gezorgd?

npo.nl

Wat was de beurskrach ook al weer?

Hoe zorgt de beurskrach voor een crisis in Nederland?

Waarom werd in Nederland het stempelen ingevoerd?

Waarom zouden de werkelozen het stempelen als vervelend ervaren hebben?

De Beurskrach

• Sociale wetten konden ingevoerd worden dankzij langzame economische groei.
  

       - Meeste mensen hebben werk.

• In 1929 komt daar verandering in:

       - Oktober 1929: Beurskrach op Wall Street

• Veroorzaakt een wereldwijde economische crisis in de jaren ’30.
  

• In oktober crasht de beurs in New York doordat aandelen van bedrijven minder waard werden
  

       - Als gevolg van overproductie en een verzadigde markt.

       - Hierdoor dalen de waarden van bedrijven

Crisis jaren '30

• Bedrijven gaan failliet en mensen worden ontslagen
  
• Door failliete bedrijven gaan ook banken failliet.
  

       - Crisis in Amerika

       - Enorme werkeloosheid

• Vanuit Amerika slaat de crisis over naar de rest van de wereld
  

       - Amerika handelde namelijk veel met bijvoorbeeld Europa

       - Koopt nu niets meer, handel valt stil

• Amerika leende enorme hoeveelheden geld aan Europa
  

       - Stopte de leningen.

Crisis in Nederland

• In Nederland hakte de crisis er ook in
  

        - Bedrijven gaan failliet en enorme                             toename van werkelozen.

• Werkelozen hebben hulp nodig vanuit de        staat
  

       - De staat komt de werkelozen tegemoet                d.m.v. een ‘uitkering’.

• De Steun
  

       - Was een erg lage uitkering

       - Vaak net genoeg om huur en eten                          van te betalen

Stempelen

• De steun was expres laag gehouden.

       - Overheid was bang dat de werkeloze lui zou worden als hij ‘gratis’ geld zou krijgen.

• Door weinig te bieden zou er harder gezocht worden naar werk.
  

       - Dat was er alleen niet…

• Om steun te krijgen moesten werkelozen 2x per dag gaan stempelen.
  

       - Melden met een stempelboekje
       - Om zwart werken tegen te gaan
       - Miste je stempels, kreeg je minder steun!

• Stempelen werd als enorm vernederend ervaren.
  

Werkverschaffing

• Ook zette de overheid werkverschaffingsprojecten op.
  
• Grote overheidsprojecten om de werkelozen aan het werk te krijgen.
  

       - Afsluitdijk

       - Amsterdamse bos

• Werkelozen konden verplicht worden deel te nemen
  

       - Bij weigering kon je je steun verliezen!

• Het zware, fysieke werk was vaak slopend voor de werkelozen
  

       - Veel mensen waren de zware arbeid niet meer gewend.

Colijn en de aanpassingspolitiek

• De minister-president van Nederland tijdens de crisis was Hendricus Colijn.
• Hij wilde de crisis bestrijden door de uitgaven zo veel mogelijk te beperken.

       - Sparen in plaats van de economie stimuleren.

• Dit heet de Aanpassingspolitiek.

       - Uitgaven aanpassen aan inkomsten.

• Colijn bezuinigde enorm op staatsuitgaven.
  

      - Onderwijs en lonen van ambtenaren.

      - Ook de steun ging naar beneden..

De gevolgen

• Deze politiek vergrootte juist de armoede in Nederland
  

       - Leidde tot enorme onvrede en woede.

       - Zorgde in Amsterdam voor rellen!

• Door de aanpassingspolitiek van Colijn bleef Nederland lang in de crisis
  

       - Pas eind jaren ‘30 trok de Nederlandse economie weer aan.

       - mede door het opleven van de Amerikaanse economie. 

• Tot aan de Tweede Wereldoorlog..
  

Leg in je eigen woorden uit wat de aanpassingspolitiek van Colijn was.