samenvatting Staatsinrichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Staatsinrichting

Leerdoelen: je leert....

• belangrijke kenmerken van de Nederlandse staatsinrichting herkennen en beschrijven.
• enkele grondrechten herkennen en noemen, die in de loop van de 19e en 20e eeuw in de grondwet zijn opgenomen en daarbij onderscheid maken tussen klassieke en sociale grondrechten.

Republiek - Monarchie

• Tot 1800 was Nederland een republiek = een land zonder koning(in).
• Nederland is sinds 1815 een constitutionele monarchie = een koninkrijk met een grondwet.
• De koning(in) = het staatshoofd 

Aantekeningen voor het examen

Aantekeningen voor het examen

Democratie - Dictatuur

Nederland is sinds de Grondwet van 1848 een parlementaire democratie:

1. Het land wordt bestuurd door een volksvertegenwoordiging (= Staten-Generaal / parlement / Eerste + Tweede Kamer) gekozen door de bevolking.
2. Er zijn rechtstreekse landelijke (Tweede Kamer), provinciale (Provinciale Staten) en lokale (gemeentes) verkiezingen.
3. Er zijn indirecte verkiezingen voor de Eerste Kamer (gekozen door de provinciebestuurders)

Het tegenovergestelde van een democratie is een dictatuur.

Aantekeningen voor het examen

Rechtsstaat

Nederland is sinds de Grondwet van 1848 een rechtsstaat, kenmerken:

1. Trias Politica: Scheiding van wetgevende (= parlement), uitvoerende (= ministers) en rechterlijke macht.
2. Onafhankelijke rechtspraak -> zonder invloed van de politiek en een eerlijk proces.

Aantekeningen voor het examen

https://historiek.net/charles-montesquieu-scheiding-der-machten/876/

Aantekeningen voor het examen

Meer lezen over Trias Politica?

http://www.maatschappijkunde.nl/examenstof/politiekenbeleid-kerndoel1-1/

tools.prodemos.nl

Constitutie/ Grondwet

De Grondwet bestaat uit twee delen:

1. de staatsinrichting (hoe wordt het land bestuurd)
2. de grondrechten (waar heb je als burger recht op)

Aantekeningen voor het examen

Artikel 1 van de Grondwet: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Klassieke grondrechten:

1. beschermen van burgers tegen de overheid
2. vrijheid van meningsuiting, drukpers, godsdienst, onderwijs, recht op gelijke behandeling, kiesrecht 

Sociale grondrechten (sinds 1983):

1. beschermen van burgers door de overheid
2. recht op bestaanszekerheid, werk, onderwijs, gezondheidszorg, bewoonbaarheid van het land, rechtsbijstand, woongelegenheid

Aantekeningen voor het examen

Grondrechten

Staatsinrichting: hoe komt een regering tot stand?

• Na de Tweede Kamer verkiezingen moet een regering worden gevormd 
• De regering wordt gevormd door politieke partijen die samen willen werken (= de coalitie) én de meerderheid hebben in de Tweede Kamer (min. 76 zetels). De overige partijen vormen samen de oppositie.

Aantekeningen voor het examen

Meer lezen over staatinrichting?

http://www.maatschappijkunde.nl/examenstof/politiekenbeleid-kerndoel1-2/

Staatsinrichting: hoe komt een wet tot stand?

1. Een minister of Tweede Kamerlid komt met een wetsvoorstel (recht van initiatief) ->
2. De Tweede Kamer stemt over het voorstel en/of kan veranderingen aanbrengen (recht van amendement) ->
3. De Eerste Kamer stemt over het voorstel ->
4. De minister en het Staatshoofd ondertekenen het voorstel ->
5. Na publicatie in het Staatsblad is het een wet.

In Nederland hebben we geen referendum: een volksstemming over een bepaalde politieke kwestie.

Aantekeningen voor het examen

Staatsinrichting: welke bevoegdheden hebben de Eerste en Tweede Kamer

Controlerende bevoegdheden van de Eerste én Tweede kamer:

• recht van budget (= goed- of afkeuren van de begroting)
  
• recht van interpellatie (= vragen stellen aan de minister / ter verantwoording roepen)
  
• recht van enquête (= parlementair onderzoek instellen naar …)
  

Wetgevende bevoegdheden:

• Recht van initiatief en amendement (alléén de Tweede Kamer)
  
• Stemrecht: het stemmen over wetsvoorstellen.
  

Aantekeningen voor het examen

Staatsinrichting

Verwerking

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

Wat is het verschil tussen een republiek en een monarchie?

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

Welke drie machten onderscheiden we van elkaar bij de Trias Politica?

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

Examenvraag

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2018-I

In Nederland zijn de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht gescheiden. Tussen 1874 en 1880 was A. Luyben burgemeester van Den Bosch, maar hij was óók lid van de Tweede Kamer.

Een bewering: een burgemeester heeft uitvoerende macht. Het past niet bij de scheiding van de machten dat hij ook nog een andere macht heeft. Toon aan dat de bewering juist is.

Doe dit door:

1. eerst aan te geven welke macht de burgemeester óók heeft als lid van de Tweede Kamer,
2. en vervolgens een argument te geven waarom het beter zou zijn als de burgemeester niet tegelijk Kamerlid was. 

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2018-I

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

Examenvraag 2018-I antwoord

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• Een Tweede Kamerlid heeft de wetgevende macht 

• Deze machten zouden gescheiden moeten zijn om te voorkomen dat één persoon misbruik maakt van zijn positie (belangenverstrengeling) /te veel macht krijgt (of een voorbeeld daarvan) / zijn eigen regels bepaalt .

Maximumscore 2

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2018-I

In 1893 werd in Nederland een politieke partij verboden. Het verbieden van een politieke partij kan botsen met een grondrecht.

Welk grondrecht wordt bedoeld? En is dat een klassiek of een sociaal

grondrecht?

A vrijheid van meningsuiting; dit is een klassiek grondrecht

B vrijheid van meningsuiting; dit is een sociaal grondrecht

C vrijheid van vereniging; dit is een klassiek grondrecht

D vrijheid van vereniging; dit is een sociaal grondrecht 

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2018-I

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

1. A
2. B
3. C
4. D

Examenvraag

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2021-I

Gebruik bron 3.

De Tweede Kamer maakte tijdens deze vergadering gebruik van twee verschillende rechten.

--> Noem deze twee rechten.

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2021-I

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

Examenvraag 2021-I antwoord

• het recht van amendement (of een omschrijving daarvan) 

• het budgetrecht (of een omschrijving daarvan) 

Maximumscore 2

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2021-II

Gebruik bron 1.

In de nieuwe Grondwet van 1848 stonden grondrechten waardoor het

mogelijk werd om bisschoppen te benoemen.

--> Noem een van deze grondrechten.

Opdracht

Examenvraag

Examenvraag 2021-II

Opdracht

Je mag je device gebruiken

Je werkt zelfstandig.

Je werkt in stilte

Examenvraag 2021-II antwoord

(het recht op) vrijheid van godsdienst / vrijheid van vereniging en vergadering 

Maximaal 2 punten

Opdracht

Examenvraag