examentraining gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

H: gedrag.

BI/V/2 Gedrag bij mens en dier

Wat is gedrag?

1. het maken van alle bewegingen van een mens of een dier.
2. alles wat een dier of mens doet, dus ook zweten en huilen.
3. alles wat een dier doet om zijn baasje het naar zijn zin te maken.
4. een respons

Gedrag:

Alle waarneembare activiteiten van een dier of een mens.

Ethologie: studie van gedrag van dieren.

Mira is buiten aan het werk. Ze krijgt het warm en trekt haar jas uit.
Is het uittrekken van haar jas een respons op een inwendige of op een uitwendige prikkel?

1. inwendige prikkel
2. uitwendige prikkel

gedrag beschrijven

Objectief!

*ethogram 

lijst van alle soorten gedrag die bij een dier voorkomen.

*protocol

lijst van waargenomen gedragingen bij een dier.

ethogram

protocol

gedragsketen

vaste gedragingen die elkaar opvolgen

Een gedragsketen vindt uitsluitend plaats tussen twee individuen van een verschillende soort

1. Juist
2. Onjuist

Hoe heet een opeenvolging van handelingen waarbij het effect van de ene handeling leidt tot een volgende handeling?

1. ethologie
2. gedragsketen
3. respons

sleutelprikkel

is een prikkel die steeds tot dezelfde vaste respons leidt.

een dier wordt door zijn erfelijke aanleg ''gedwongen'' om op de sleutelprikkel te reageren.

supranormale prikkels

Een koekoek heeft  een felgekleurdere snavel en zal dus meer te eten krijgen van zijn pleegouders.

=een prikkel waar sterker op gereageerd wordt.

aangeboren

alles wat je meteen al kan is aangeboren gedrag.

Bij dieren noem je dit ook wel instinct

Bijvoorbeeld: 

gapen

dieren die meteen na geboorte kunnen opstaan en lopen

aangeleerd gedrag

Al het gedrag wat je nog niet direct vanaf de geboorte kan is aangeleerd.

leren door nadoen 

leren door inprenten 

leren door trial and error

leren door conditionering

leren door na te denken -> inzicht

Inprenten

• In de eerste weken leren jonge dieren en baby's wie hun ouders zijn.

• Baby's herkennen binnen 2 dagen de geur van hun moeder.

• Een jonge eend dat uit zijn ei komt, leert direct de vorm en geluiden van zijn moeder herkennen.

Gewennen

• Mensen en dieren leren om niet op alle prikkels te reageren.

• Vogels leren bijvoorbeeld dat vogelverschrikkers geen gevaar vormen. Ze zullen er dan niet meer op reageren.

Trial and error

• Leren met 'vallen en opstaan'.

• Door uitproberen leren dieren bijvoorbeeld wat wel en niet eetbaar is.

• Trial and error heet ook wel proefondervindelijk leren.

• In het plaatje hiernaast zie je ook een voorbeeld van trial and error.

Inzichtelijk leren

• Leren door nadenken.

• Dieren en mensen bedenken in hun hoofd hoe ze een probleem moeten oplossen.

• De kraai hiernaast vult de vaas met stenen, zodat het water omhoog komt. Als het water hoog genoeg komt kan hij drinken.

Conditioneren

• Leren door een verband te leggen tussen het gedrag en het gevolg daarvan.

• De hond hiernaast heeft geleerd dat hij een beloning krijgt wanneer hij een trucje laat zien (op zijn achterpoten zitten), wanneer de baas dit vraagt.

• Gedrag: op zijn achterpoten zitten. 

       Gevolg: Beloning (snoepje en vriendelijke woorden).

Imiteren

• Leren door nadoen.

• Hiernaast zie je dat welpen leren drinken door hun moeder na te doen.

• Zo leren kinderen bijvoorbeeld met bestek eten. En leren vogels vliegen.

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. inzichtelijk leren

1. conditionering
2. inprenting
3. trial and error
4. gewenning

1. inzichtelijk leren
2. trial and error
3. conditionering
4. gewenning

sociaal gedrag

Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar

Communicatie via: houdingen, geluiden, kleuren, geuren, gebaren

Hoe heet "versieren" in de dierenwereld?

1. Oversprong gedrag
2. Balts gedrag
3. Dominant gedrag
4. Onderdanig gedrag

Een partner vinden

Dieren vinden een partner door baltsgedrag te vertonen.

Dieren maken bij de balts gebruik van (overdreven) signalen.

Wat is het doel van de balts?

1. Gezellige tijd hebben
2. Kennis maken
3. Voorbereiding op paren
4. Pronken

Functies van de balts

• Te laten zien dat je wilt paren
  
• Te laten zien hoe sterk of zorgzaam je bent
  
• De angst voor elkaar te verminderen
  
• Gelijktijdig klaar te zijn voor de paring
  

voortplantingsgedrag

bij vogels en vissen noem je dit balts

bij zoogdieren noem je dit bronst

broedzorg: verzorgen van eieren of jongen

Een 'eigen' gebied van een dier noem je ook wel een .... ?

1. Territorium
2. Balts
3. Domein
4. Huis

territoriumgedrag

Dieren kunnen een eigen gebied hebben waar ze in leven. Dit noem je een territorium. De grenzen van dit gebied markeren ze door urine of geurstoffen.

dreig / imponeergedrag

Gedrag waarbij een dier zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maakt.

rangorde in groepen bv. pikorde

Normen en waarden

• Mensen hebben beter ontwikkelde grote hersenen dan de meeste diersoorten. Hierdoor kunnen mensen nadenken over hun gedrag en hierover oordelen: goed of slecht.

• Mensen hebben normen en waarden voor hun gedrag ontwikkeld.

• Waarden geven aan wat mensen belangrijk vinden. Normen zijn de gedragsregels die bij een waarde horen.

• Je leert wat er van jou verwacht wordt in het gezin, op school en later in de maatschappij.

Rolpatronen

• Bij mensen is er ook altijd een bepaald rolpatroon.

• Dit zijn alle gedragingen die bij een rol horen. Bijvoorbeeld de rol van ouder, docent of kind.

De baas in de groep

Het dominante dier is de baas over de onderdanige dieren in de groep.

Rangorde: een groep met dominante en onderdanige dieren, waar iedereen zijn plek kent.

Een rangorde brengt rust in de groep, de regels zijn duidelijk. 

Bij hennen heet de rangorde: pikorde.

Wat is een signaal?

1. Een handeling
2. Een boodschap voor soortgenoten

Inwendige prikkel

Uitwendige prikkel

dolfijn ziet een vis en vangt hem

dolfijn in de nathuur heeft honger

Een jonge eend, net uit het ei, volgt meteen zijn moeder

1. Imiteren
2. Trail and error
3. Inzicht
4. Inprenting

Een harde knal is een

1. Inwendige prikkel
2. Uitwendige prikkel

Je hebt honger.

1. Inwendige prikkel
2. Uitwendige prikkel

Een blauwe reiger staat op zijn lange poten aan de rand van een sloot langdurig onbeweeglijk naar het water te kijken. Plotseling flitst zijn kop in de richting van een rimpeling in het water. De kop komt weer uit het water tevoorschijn, waarna de reiger een kikker naar binnen schrokt.

Is het met zijn kop naar de rimpeling in het water flitsen en de kikker ophappen een prikkel of respons?

1. prikkel
2. respons

Prikkel/respons

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

respons

prikkel

Je ruikt een gaslucht

Je schrikt

Je loopt naar het gasfornuis

Je ziet dat de gasknop open staat

Je draait het gas uit

In welke volgorde doe je biologisch onderzoek?

Probleemstelling

Onderzoeksvraag

Verwachting

Werkplan

Resultaten

Conclusie

Wat betekend objectief?

1. Je mening geven
2. Je houden aan de feiten
3. Een object bekijken
4. Objectieven gebruiken

Gedragsketen

Protocol

Ethogram