Lear mar Frysk - module 1 - les 6 (Fryske top 100)

• Fries
• Beroepsopleiding

Lear mar Frysk - module 1 - les 6

De helft van het aantal lessen van deze module zit er al weer op. Valt het mee of valt het tegen? In het Fries zeggen we: falt it ta of falt it ôf?

Er zijn verschillende leerstijlen en ieder werkt in zijn eigen tempo. Belangrijk is dat we plezier hebben bij het leren van het Fries. 

Marcel Smit - Graceland [3.23]

https://youtu.be/kAYx8pXrpqA

Werom Graceland? It ferhaal fan de Fryske tekst die ik d’r op skreun haw, is it ferhaal út myn jeugd op de Parklaan yn de Westereen. Op de dei doe ik berne bin, 26-6-77 joech Elvis syn lêste konsert.

Wurklist

• Weromsjen ôfrûne wike
• Opdrachten boek & www.Edufrysk.nl

       - Harkje, lêze en útspraak oefenje (brekking, klean)
       - Grammatika (meartalsfoarmen en ferlytsingswurden)
       - Ta beslút
       - Om thús te dwaan

• Neigesetsje

Opdracht 1 werhelling wurdskat

1. Sjoch nei de wurdlist.
2. Ik lês de wurden yn it Frysk foar. (Net op folchoarder)
3. Skriuw it nûmer op fan de Nederlânske oersetting.

1	afzeggen	7	door	13	half	19	meest	25	strand
2	bijna	8	duurt	14	heel goed	20	nat	26	uitgebreid
3	binden	9	geen	15	heel slecht	21	natuurlijk	27	vakantie
4	buren	10	genoeg	16	inderdaad	22	open	28	verderop
5	dichtbij	11	geschikt	17	jaar	23	smoezelig	29	vroeg
6	doet	12	gisteren	18	kijken	24	straks	30	weg

Dit is in oefening om de wurdskat fan de foarige les nochris te werheljen op gehoar.

Lês de wurden yn it Frysk op sa't se op de neikommende side opnommen binne.

Opdracht 1 antwurden

Foar it neisjen lês ik de list mei sifers en Fryske wurden foar.

28	fierderop	6	docht	11	gaadlik
12	juster	15	striemin	26	wiidweidich
13	heal	27	fakânsje	30	fuort
1	ôfsizze	4	buorlju	25	strân
20	wiet	10	genôch	5	tichtby
8	duorret	2	omtrint	14	poerbêst
22	iepen	23	suterich	24	aansen
29	betiid	18	sjen	16	yndie
17	jier	21	fansels	7	troch
19	meast	9	gjin	3	bine

1. lês allinnich de Fryske wurden op.

De kursisten sykje de goede oersetting derby en skriuwe dat nûmer op.

2. lês it nûmer én de wurden op.

De kursisten kontrolearje harren rige mei sifers.

Húswurk en Lochboek

Húswurk makke en lochboek byholden?

Hokker moaie / nijsgjirrige wurden binne der opskreaun?

Diel A opdracht 9, 10 of 11 foarlêze.

Diel B opdracht 12 en 13 noch fragen?

Diel C opdracht 14 en 15 wa hat in foarbyld?

Ekstra opdrachten 16 en 17 foarlêze?

Harkje, lêze en útspraak

Opdracht 2 Earst harkje ... dan lêze

1. Ik lês de tekst 'In ekstra boadskip' foar.
2. Dêrnei sjogge jim op it boerd sinnen dy't al as net wier binne. Dat beprate we nei ôfrin.

De tekst 1 kear foarlêze.

Kursisten harkje nei de útspraak.

Opdracht 2 

Antwurden:

1. net wier
2. wier
3. net wier
4. (net) wier
5. wier
6. wier
7. net wier
8. wier

Jim harkje nei 'In ekstra boadskip'. 

Binne de neikommende sinnen wier of net wier?

Wier of net wier:

1. Marijke fynt it fijn om even te boadskipjen.
2. Se nimt trije dingen mei.
3. In man yn in swarte Volvo pikt har parkearplak yn.
4. Se knalt mei har holle tsjin in rút oan.
5. Se nimt in pizza mei.
6. Har oanbidder wol har kuorke drage.
7. Har oanbidder pakt it wikseljild fan de grûn.
8. Se betanket de man as er har helpt.

In ekstra boadskip

Grammatika

Het Fries heeft veel twee- en drieklanken. Een tweeklank is een combinatie van twee

opeenvolgende klinkers binnen een lettergreep. Vier bijzondere tweeklanken zijn: 

        de ea > beam     de ie > stien     de oa > doar     de oe > stoel

 

Bij woorden met deze tweeklanken gebeurt er soms iets speciaals als je de woorden verandert in een meervoud of verkleinwoord.

De uitspraak van deze tweeklanken verandert dan.

Dit verschijnsel noemen we breking (brekking).

      De ea klank van beam verandert in een jè klank in beammen en beamke.

      De ie klank van stien verandert in een ji klank in stiennen en stientsje.

      De oa klank van doar verandert in een wa klank in doarren en doarke.

      De oe klank van stoel verandert in een wo klank in stuollen en stuoltsje.

Uitleg grammatica brekking

Bij de oe klank zie je de brekking in de spelling: 1 stoel, 2 stuollen, in lyts stuoltsje.

Bij de andere klanken is dit niet te zien, al krijgen meervouden die gebroken uitgesproken worden wel een dubbele medeklinker.

Er zijn geen regels voor wanneer breking plaatsvindt.

      roas - roazen   (geen breking)

      doar - doarren (wel breking)

Breking kan ook optreden bij samenstellingen van woorden: 

      foardoar, stienkrobbe 

Soms worden woorden sowieso al met breking uitgesproken: 

      muorre, boartsje

Uitleg grammatica brekking

Fryske útlisfilmkes

12 Twalûden en brekking [3.15]

https://youtu.be/ob4MZ61K5KE

Opdracht 2 

Jim harkje nochris nei 'In ekstra boadskip'. 

Lês mei en set in streekje ûnder de wurden dy't mei brekking útsprutsen wurde.

In ekstra boadskip

Tink derom dat jo wol goed de 30 wurden mei brekking útsprekke as dat nedich is. Der is hieltyd in sin sûnder brekking en dan in sin mei brekking. Lês net te hurd foar.

Opdracht 2 

Jim harkje nochris nei 'In ekstra boadskip'. 

Lês mei en set in streekje ûnder de wurden dy't mei brekking útsprutsen wurde.

In ekstra boadskip

Is it al tiid foar skoft?

Opdracht 3 lûdop lêze

Antwurden:

1. De roazen yn 'e tún steane yn bloei.
2. Moatst net sa mei de doarren slaan.
3. De dieven hawwe it hiele hûs leechhelle.
4. De triennen rûnen har oer de wangen.
5. Do moatst de moeren better oandraaie.
6. Ik haw trije bruorren.
7. De spinreagen hingje oeral.
8. Yn it lân stiet in kealtsje.

Ik lês de sinnen foar. Lês dêrnei de sinnen yn groepkes (3-4 personen) oan elkaar foar. Hokker wurden hawwe brekking? Wês taret op in klassikale foarlêsbeurt.

Beurt krigen mar wol kursist net foarlêze? Jou dan de beurt oan in oar út it groepke.

Opdracht 4 Frysk - Nederlânsk

Yn it ferhaal 'In ekstra boadskip' steane skean printe wurden. Set dizze wurden oer nei it Nederlânsk.

Vertaaltips:

1. Bekijk eerst het woord in de context. 
2. Gebruik de woordenlijst in je lesboek. 
3. Zoek het woord op bij 'Sykje' op www.Frysker.nl. 

Jou oan dat kursisten opdracht 3, 4 en 5 meitsje kinne.

Opdracht 5 wurdskat

Skriuw it inkeltal op fan neikommende wurden.

Antwurden: 

1. skuon - skoech
2. briefke - brief
3. beammen - beam
4. doarren - doar
5. triennen - trien
6. kuorke - koer
7. buordsje - boerd
8. kiezzen - kies
9. pealtsje - peal

Uitleg grammatica meartal

In het woordenboek staat altijd het meervoud aangegeven van zelfstandige naamwoorden.

Het meervoud wordt gevormd door -s of -en achter het woord te zetten. 

    -s gebruik je bij woorden die eindigen op -el, -er(t), -en en -em:

           tafels, amers, lekkens, biezems 

    -s gebruik je ook bij verkleinwoorden: 

           blomkes, hokjes, taffeltsjes 

    -en gebruik je bij woorden die op andere medeklinkers of klinkers eindigen:

           papieren, skippen.

Er is een aantal onregelmatige meervoudsvormen:

       bern - bern, skiep - skiep, ko - kij, dei - dagen ...

List mei frekwinte meartalsfoarmen

bern	bern	kind	kinderen
gebod	geboaden(s)	gebod	geboden
wolk	wolken(s)	wolk	wolken
eart	earte(n)	erwt	erwten
bean	beannen / beane	boon	bonen
dei	dagen	dag	dagen
earme	earmen	arme (mensen)	armen
earm	earms (uitspraak jè)	arm (lichaamsdeel)	armen
frou	froulju	vrouw	vrouwen
ko	kij	koe	koeien
lears	learzen(s)	laars	laarzen
man	manlju	man	mannen
reed	redens	schaats	schaatsen
skiep	skiep	schaap	schapen
skoech	skuon	schoen	schoenen
wei	wegen	weg	wegen

Uitleg grammatica ferlytsing

Een verkleinwoord vormen van een zelfstandig naamwoord doe je met: -tsje, -je, -ke.

   -tsje gebruik je bij woorden die eindigen op een -l, -n, -t, -d. (Na een -t: sje) 

             pealtsje, berntsje, hûntsje, houtsje, paadsje.

   -je gebruik je bij woorden die eindigen op een -k, -ng of -ch/ge. (-ng wordt -nk)

             fiskje, laachje, flachje, ding-dinkje. 

   -ke gebruik je bij woorden die eindigen op klinkers of andere medeklinkers.

             doke, lamke, doaske, fearke.

Voor zowel meervouden als verkleinwoorden geldt dat er breking kan optreden.

            skoech-skuon, brief-briefke (uitspraak ji).

Daarnaast kan het ook voorkomen dat een lange klank verandert in een korte klank.

             tsiis-tsyske, laam-lamke, glês-gleske.

Opdracht 6 meartal en ferlytsingswurd

Folje de oersetting, it meartal en ferlytsingswurd yn.

www.Frysker.nl

By dizze opdracht is it handich om it wurdboek te brûken. Fan guon wurden kin gjin meartal of ferlytsing makke wurde, it it kin wol mar it docht dan keunstmjittich oan.

Opdracht 6 meartal en ferlytsingswurd

Folje de oersetting, it meartal en ferlytsingswurd yn.

doaze	doos	doazen	doa s ke
tsjil	wiel	tsjillen	tsji l tsje
foet	voet	fuotten	fuo t sje
hûn	hond	hûnen	hû n tsje
hamster	hamster	hamsters	hamste r ke
jier	jaar	jierren	-
liet	lied	lieten	lie t sje
faam	vriendin, meid	fammen	fa m ke

www.Frysker.nl

Opdracht 7 Wurdskat

Ik lês de konversaasje 'Yn de kleanwinkel' foar. Beantwurdzje dêrnei de fragen. 

Set in streekje ûnder de meartallen en ferlytsingswurden.

Lês net te fluch foar.

Jou nei it foarlêzen de tiid om de wurdsjes yn te foljen. It giet by dizze oefening net om de stavering, it jout dus neat as de kursisten de wurdsjes fonetysk opskriuwe.

Opdracht 7 Wurdskat

Antwurden:

1. Geschikte kleding voor een presentatie.
2. Dan moet ze schoenen met hakken aan.
3. Een skinny broek.
4. De blauwe broek, het gele topje en een roze T-shirt.
5. Blauw, wit, geel, roze.

Opdracht 8 Wurdskat

Wurkje yn twa- of trijetallen. 

Beskriuw de klean fan elkoar yn it Frysk.

Opdracht 9 Wurdskat

Ik lês de tekst 'Programma-oersicht waskmasine' foar. Folje fuortendaliks de sifers yn. 

Folje dêrnei de ûntbrekkende wurden yn.

Lês net te fluch foar.

Jou nei it foarlêzen de tiid om de wurdsjes yn te foljen. It giet by dizze oefening net om de stavering, it jout dus neat as de kursisten de wurdsjes fonetysk opskriuwe.

Opdracht 9 Wurdskat

Ta beslút

De spikerbroek

It ferhaal komt werom by opdracht 13, 14  en 15 fan diel B.

It foarlêzen duorret likernôch trije minuten.

Om thús te dwaan

Om thús te dwaan

Opdracht A, B en C = 3x20 minuten.

A = opdracht 10, 11 en 12

B = opdracht 13, 14 en 15

C = opdracht 16 en 17

 

Foar wa't no noch syn nocht net hat

Ekstra oefeningen = opdracht 18 en 19

Ferjit net dyn lochboek by te hâlden.

Sjoch op 

www.edufrysk.nl

* harkje nei de teksten

* kompjûter sjocht dyn wurk nei

It is effektiver om trije kear 20 minuten húswurk te meitsjen as ien kear 60 minuten. Antwurden steane achter yn it boek. Tink om it ynfoljen fan it lochboek.

De oefeningen even koart by del rinne om der wis fan te wêzen dat de kursisten snappe wat de bedoeling is.

Neigesetsje

Boudewijn de Groot & Grytz- Ik beloof

[4.52] https://youtu.be/B_KAgMpGgfI

Van de CD 'Reizger yn Fryslân', de door Cees de Wolff gemaakte hertaling van het nummer 'Avond' van Boudewijn de Groot. Meer informatie over het project 'Boudewijn de Groot yn it Frysk': www.boudewijndegroot.frl