Over Taal

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Wat gaan we doen?

Voorkennis: Wat weten jullie van woordraadstrategieën/synoniem zoeken?

Woordraadstrategieën

Synoniem

Omschrijving zoeken

Voorbeeld zoeken

Woorden met een tegengestelde betekenis noem je synoniemen.

1. Waar
2. Niet waar

Wat is de betekenis van het woord 'aanschaffen'?

1. kopen
2. verkopen
3. betalen
4. afrekenen

Bedenksel
(woord met achtervoegsel)
Wat is de betekenis?

1. wat iemand denkt
2. de mening van iemand
3. wat iemand bedacht heeft
4. wat iemand kan

verzin zelf een moeilijk woord

Wat is de beste betekenis van het woord 'versperren'?

1. De doortocht hinderen.
2. De doortocht belemmeren.
3. De doortocht verkleinen.
4. De doortocht versmallen

Wat is de beste betekenis van het woord 'muurvast'?

1. Zo vast als een muur
2. Zo stevig als een muur
3. Iets is zeer vast en stevig
4. Iets is zit vast

Ik weet nu hoe ik de betekenis van een moeilijk woord kan achterhalen :

1. Ja, ik snap het goed
2. Ja, ik snap het een beetje
3. Nee, ik vind het nog erg moeilijk
4. Nee, ik snap er helemaal niets van.

Wat is het grondwoord van 'briesje'?

1. briesje
2. bries
3. briesjes

Wat is het grondwoord?
mooie

1. mooi
2. mooier
3. mooist

Wat is het grondwoord?
tafeltjes

1. tafels
2. tafeltje
3. tafel

Wat is het grondwoord?
tafeltjes

1. tafels
2. tafeltje
3. tafel

Wat is het grondwoord in:
'avontuurlijk' ?

1. avonturier
2. avonturen
3. avontuur
4. avond

15. waterrijk

Wat is het grondwoord?

1. water
2. rijk

Wat is het grondwoord in:
'avontuurlijk' ?

1. avonturier
2. avonturen
3. avontuur
4. avond

Een grondwoord is de basis.

Rood (grondwoord) → rode (bijvoeglijk naamwoord)

Blad (grondwoord) → blaadje (verkleinwoord)

Het grondwoord heeft altijd een betekenis.

Voorbeeld

Afleiding: oneerlijk, belangrijk, gebergte.

Samenstelling: lichtflits (licht & flits), drinkfles (drink & fles).  

Een samenstelling is een combinatie van woorden die een eenheid vormt. Een samenstelling is daarom één woord. In het Nederlands kun je ontelbaar veel samenstellingen maken. Zo kun je met rug en zak de samenstelling rugzak vormen. Dan kun je verdergaan met rugzaktoerisme en rugzaktoerismebranche, en ook met lichtgewichtrugzak, lichtgewichtrugzakbranche, enz. enz. ook vaak één hoofdklemtoon te horen: rúgzak, rúgzaktoerisme, áchterzak.

Een afleiding is een woord dat bestaat uit een woord plus een voorvoegsel of achtervoegsel.

Voorvoegsels en achtervoegsels zijn woorddelen die niet op zichzelf kunnen staan, bijvoorbeeld ge-, ver-, ont- en -heid, -baar, -loos en -schap.

Voorbeelden

Uit één grondwoord kun je meerdere woorden afleiden door er een toevoegsel voor of achter te plakken. Zo maak je van het grondwoord schuld de volgende afleidingen: schuldig, onschuldig, verontschuldigen, verontschuldiging         

Of van het woord teken:  tekening

tekenen, betekenis, vertekend, verontschuldigen, verontschuldiging

tekening

tekenen

betekenis

vertekend

Het laatste deel geeft aan om wat voor ding het gaat; het eerste deel specificeert het laatste deel. Dus: een rugzak is een soort zak, net als een draagzak, een achterzak, een geldzak en een jaszak.

 

De delen van een samenstelling zijn ‘echte woorden’ die ook los, zelfstandig, voorkomen: rug, zak, baby, draag. Dat is anders bij afleidingen als zakkig (‘vervelend’), dat uit zak en het achtervoegsel -ig bestaat, en ruggelings (rug + het achtervoegsel -lings). 

‘Samenstelling’ is een belangrijk begrip, want een basisregel van de Nederlandse spelling is dat je samenstellingen aan elkaar moet schrijven. Bij korte samenstellingen gaat dat meestal goed. Fouten als rug zak en voet bal komen niet zo vaak voor. Maar bij langere woorden, zoals rugzaktoerisme en voetbalinterland, gaat het vaak mis. Veel mensen schrijven (delen van) deze samenstellingen ten onrechte los.

Wat is een samenstelling

1. weegschaal
2. loopt
3. school
4. het

Samenstelling of niet?
weekagenda

1. ja
2. nee

Wat is geen samenstelling?

1. voetbal
2. gebak
3. speelplein
4. handdoek

Stapelbed

Werkzaam

Onschuldig

Harteloos

Boomhut

Koffiekan

Samenstelling

Afleiding

Samenstelling of afleiding?

moeiteloos

1. Samenstelling
2. Afleiding

'desinfecteren' is een

1. samenstelling
2. afleiding