NOVA H5.3 les 5 Alkenen, halogeenalkanen en alkanolen

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H5.3 Karakteristieke groepen

LES 5 Halogeenalkanen en alkanolen

HAVO4

NOVA H5 Koolstof als basis

Deze les

• Wat weet je nog over de systematische naamgeving van alkanen (H5.2)
• Uitleg karakteristieke groepen (H5.3)
• Aan de slag 

Eigen werk bij deze les:

• bestuderen voorbeeldopgaven 4  t/m 7 hoe je de namen geeft van halogeenalkanen, alkenen en alkanolen (blz 153 t/m 156)
• maken + nakijken opgaven 19 t/m 22 

leerdoelencheck

• Je kunt de naam geven van vertakte en onvertakte alkanen van CH₄ t/m C₁₀H₂₂
• Je kunt de structuurformule geven van vertakte en onvertakte alkanen van CH₄ t/m C₁₀H₂₂
• _{Je kunt het verschil aangeven tussen alkanen en alkenen}

Weet je het nog?

leerlingen noemen om de beurt de namen van de alkanen van methaan t/m decaan

Geef de juiste systematische naam

Wat is de naam van dit alkaan?

1. 3-methylbutaan
2. 2-ethylpropaan
3. 2-methylbutaan

uitleg

• langste keten: 4 C-atomen
• dus stamnaam = butaan
• zijketen = methyl
• laagste nummer: van links naar rechts tellen
• 2-methylbutaan

Wat is de naam van dit alkaan?

1. 4-methylpentaan
2. 2-methylpentaan
3. 2-propylpropaan
4. ik heb de stamnamen niet geleerd

Welk onvertakt molecuul is een isomeer van dit molecuul?

1. n-pentaan
2. n-propaan
3. n-butaan
4. n-hexaan

Wat is de naam van dit molecuul?

1. 3,3-dimethylpentaan
2. 3-ethylpentaan
3. 3,3-dimethylpropaan
4. 3-ethylpropaan

uitleg

• langste keten: 5 C-atomen
• dus stamnaam = pentaan
• zijketen = ethyl
• laagste nummer: van links naar rechts tellen of andersom
• 3-ethylpentaan

Wat is naam van dit molecuul?

1. 4-ethylpentaan
2. 2-ethylpentaan
3. 3-methylhexaan
4. 4-methylhexaan

uitleg

• langste keten: 6 C-atomen
• dus stamnaam = hexaan
• zijketen = methyl
• laagste nummer: rechtsboven naar links
• 3-methylhexaan

Wat is de naam van dit alkaan?

1. 5-methylpentaan
2. 1-methylpentaan
3. hexaan
4. heptaan

Hiernaast staat
2-ethylbutaan getekend.
Is dit de juiste systematische naam?

1. Ja, want de langste keten bestaat uit 4 C-atomen en op het 2e C-atoom zit een ethylgroep.
2. Nee, want de langste keten bestaat uit 5 C-atomen en op het 3e C-atoom zit een methylgroep.
3. Nee, want de langste keten bestaat uit 4 C-atomen en op het 2e C-atoom zitten 2 methylgroepen
4. Nee, want de langste keten bestaat uit 5C-atomen en op het 3e C-atoom zit een ethylgroep

Wat klopt er niet
aan deze structuurformule?

Alkaan

Alkeen

Sleep de woorden naar het juiste vak

onverzadigd

verzadigd

C6H12

C18H38

C4H10

C23H46

propaan

etheen

Leerdoelen van deze les:

1. Je leert een aantal karakteristieke groepen herkennen die in koolstofverbindingen voorkomen.
2. Je kunt de systematische naam geven aan een koolstofverbinding met een karakteristieke groep.
3. Je kunt de structuurformule met een karakteristieke groep tekenen bij een gegeven systematische naam

alkanen

• C_nH_2n+2
• verzadigde koolwaterstoffen
  
• alleen C - C bindingen

alkenen

• CnH2n
  
• onverzadigde koolwaterstoffen
• bevat één C =C binding

karakteristieke groepen:

onthoud: deze karakteristieke groep bepaalt de uitgang van de stof en heeft ALTIJD het LAAGSTE plaatsnummer

• C=C           > alkeen

systematische naamgeving alkenen

• langste keten: 4 C-atomen
  met daarin een C = C
  dus stamnaam is buteen 
• de C = C krijgt een zo laag mogelijk plaatsnummer:
  voor structuur 1: but-1-een 
  
  voor structuur 2: but-2-een

systematische naamgeving alkenen

• langste keten: 4 C-atomen
  met daarin een C = C
  dus stamnaam is buteen 
• de C = C krijgt een zo laag mogelijk plaatsnummer: 1 of 3
  dus but-1-een
• zijketen is een methylgroep op het 3e C-atoom
  dus 3-methylbut-1-een

koolstofverbindingen

koolwaterstoffen

alkanen

alkenen

alkaanzuren

alkaanaminen

halogeenalkanen

alcoholen

alkanolen

CnH2n

C=C

CnH2n+2

koolwaterstoffen bestaan alleen uit C- en H-atomen

andere koolstofverbindingen hebben O-, N- of halogeenatomen in het molecuul.

hierdoor worden zij ingedeeld in andere groepen van koolstofverbindingen

koolstofverbindingen

koolwaterstoffen

alkanen

alkenen

alkaanzuren

alkaanaminen

halogeenalkanen

alcoholen

alkanolen

halogeenalkanen

In welke groep van het PS staan de halogenen?

1. groep 1
2. groep 2
3. groep 17
4. groep 18

halogeenalkanen

Als in een alkaan één of meer H-atomen zijn vervangen door halogeenatomen krijg je een halogeenalkaan.
Halogeenatomen:

fluor, chloor, broom, jood 

halogeenalkanen

Als in een alkaan één of meer H-atomen zijn vervangen door halogeenatomen krijg je een halogeenalkaan.
Halogeenatomen:

fluor, chloor, broom, jood 

naamgeving als alkanen

uitgang:  -aan

halogeen = voorvoegsel

systematische naamgeving halogeenalkanen

• langste keten: 3 C-atomen
  dus stamnaam is propaan 
• karakteristieke groep: chloor
  dus chloorpropaan
• karakteristieke groep krijgt een zo laag mogelijk plaatsnummer
  structuur 1:  1-chloorpropaan
  structuur2:  2-chloorpropaan

structuur 1

structuur 2

systematische naamgeving koolwaterstoffen met halogenen

structuur 1

structuur 2

systematische naamgeving koolwaterstoffen met halogenen

structuur 1:

• langste keten 2 C-atomen
  dus ethaan
  
• karakteristieke groep: 2x chloor op C₁ en C₂
  dus 1,2-dichloorethaan

structuur 2:

• langste keten 2 C-atomen met C = C
  dus etheen
  
• karakteristieke groep: 2x chloor op C1 en C₁
  dus 1,1-dichlooretheen
  

structuur 1

structuur 2

ChloorFluorKoolwaterstof (CFK)

CFK is een verzamelnaam voor koolstofverbindingen 

waarin veel H-atomen vervangen zijn door halogeen-

atomen.

                            Deze stoffen werden toegepast in de koelsysteem van

                            koelkasten. Omdat deze stoffen slecht zijn voor de ozonlaag

                            zijn ze tegenwoordig vervangen door meer milieuvriendelijke

                            verbindingen.

Weetje

koolstofverbindingen

koolwaterstoffen

alkanen

alkenen

alkaanzuren

alkaanaminen

halogeenalkanen

alcoholen

alkanolen

alcoholen

alkanolen

alkanolen

Als in een alkaan één H-atoom is vervangen door een OH-groep krijg je een alkanol.

- OH of - O - H groep is een hydroxylgroep

alkanolen

Als in een alkaan één H-atoom is vervangen door een OH-groep krijg je een alkanol.

- OH of - O - H groep is een hydroxylgroep

de aanwezigheid van de -OH groep geef je in de naam aan met de 

uitgang:  -ol

karakteristieke groepen:

onthoud: deze karakteristieke groep bepaalt de uitgang van de stof en heeft ALTIJD het LAAGSTE plaatsnummer

• C=C           > alkeen
• -OH           > alkanol

systematische naamgeving alkanolen

AANPAK:

• langste keten:  ...
• karakteristieke groep: ....., dus uitgang is ....
• plaatsnummer (karakteristieke groep zo laag mogelijk) 

structuur 1

structuur 2

systematische naamgeving alkanolen

structuur 1

structuur 2

systematische naamgeving alkanolen

• langste keten: 3 C-atomen
  dus stamnaam is propaan 
• karakteristieke groep: - OH
  dus propanol
• karakteristieke groep krijgt een zo laag mogelijk plaatsnummer
  structuur 1:  propaan-1-ol
  structuur2:  propaan-2-ol

structuur 1

structuur 2

alkanen

• C_nH_2n+2

alkenen

• CnH2n

alkanolen

• CnH2n+1OH

Eigen werk

• bestuderen voorbeeldopgaven 4  t/m 7 hoe je de namen geeft van halogeenalkanen, alkenen en alkanolen (blz 153 t/m 156)
• maken + nakijken opgaven 19 t/m 22