Lesson up 42 & 43

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

Lesson up 42

To do 

*  Samenstellingen en tussenletters: 

De basisregels

De regels van de tussen -s

De regels van de tussen -n

De regels van de tussen -e 

* Zelfstandig oefenen 

Vergelijk de zinnen

1) We vonden het huis vuil in Groenlo

2) We vonden het huisvuil in Groenlo

1) Heb je pas foto's gemaakt bij de fotograaf?

2) Heb je pasfoto's gemaakt bij de fotograaf? 

Samenstelling 

Een samenstelling is een combinatie van minimaal 2 woorden die samen 1 woord vormen:

tuin + man = tuinman

energie + rekening = energierekening

geluid + overlast = geluidsoverlast 

krant + bericht = krantenbericht 

4 opties

• Optie 1) (basisregel!) samenstellingen schrijf je aan elkaar, je plakt de woorden aan elkaar vast  (stoelpoot /tafellaken)
• Optie 2)  je krijgt een tussen -s
• Optie 3) je krijgt een tussen -e
• Optie 4) je krijgt een tussen -n 

Optie 2) je krijgt een tussen -s

* als je die hoort!

 jongen+broek = jongensbroek 

(lievelingskleur / beroepsvoetballer)

* stad + plein = stadsplein (want ook stadspark, stadsmens etc)

* TIP: bij twijfel omdat je al een 's' hoort: verander het woord.

varkensstal want varkensvlees

Optie 3) je krijgt een tussen -e

Let op: it is een moeilijke! o.a.

*Heeft het meervoud een -s dan een -e: garages dus garagebedrijf

* Heeft het meervoud -en EN -es dan -e: groenten of groentes dus groentesoep / lades of laden dus ladeblok

*Het eerste deel verwijst naar een persoon of zaak die enig is in zijn soort: zonneschijn, maneschijn

*bij versterkende betekenis: beresterk/ apetrots 

Optie 4) je krijgt een tussen -n 

*Als het eerste woord van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met alleen een meervoud op -en:  

roos + geur = rozengeur

kip + hok = kippenhok

krent + bol = krentenbol

tomaat + soep = tomatensoep 

Zelfstandig werken + samen nakijken 

Opdracht 1 

Opdracht 2

Opdracht 3

Opdracht 4 

Opdracht 5 

Opdracht 6 

Opdracht 1 

1 Groene stroom wordt opgewekt door onder andere windturbines.

2 In de stiltecoupé ergerde Joy zich groen en geel aan een bellende meneer.

3 In de wintermaanden strooit Omid broodkorsten voor de vogels.

4 Isa bouwt een bijenhotel: een broedplek voor bijen, die met uitsterven worden

bedreigd.

5 In veel grote steden zijn oude dieselauto’s in het stadscentrum verboden.

6 Van alle Waddeneilanden is Texel het grootst en het heeft het hoogste

inwoneraantal.

Opdracht 2

1 Het eerste deel heeft geen meervoud op -en.

2 Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord.

3 Het eerste deel heeft een meervoud op -en en -s.

4 Het eerste deel heeft een versterkende betekenis.

5 Het eerste deel heeft een meervoud op -en en -s.

6 Het eerste deel is iets waarvan er maar één is.

Opdracht 3

1 paardensport

2 zonnepaneel

3 machinekamer

4 jongeman

5 sterrenhemel

6 personenbus

Opdracht 4

1 openingsshow

2 betonsteen

3 bakkerszaak

4 verkeerscentrale

5 eetkamerstoel

6 geluidssignaal

Opdracht 5 

1 tentenkamp

2 voorjaarsstorm

3 maneschijn

4 blauweregen

5 gitaarsolo

6 plantenkas

Opdracht 6

1 In het voetbalstadion zijn tribuneplaatsen gereserveerd voor de leden van de supportersvereniging.

2 In de lerarenkamer van de kappersschool zeggen ze dat groen een modekleur wordt voor je haar.

Lesson up 43

* Herhaling samenstellingen vorige les 

* Koppelteken en trema 

* Zelfstandig oefenen 

4 opties

• Optie 1) (basisregel!) samenstellingen schrijf je aan elkaar, je plakt de woorden aan elkaar vast  (stoelpoot /tafellaken)
• Optie 2)  je krijgt een tussen -s
• Optie 3) je krijgt een tussen -e
• Optie 4) je krijgt een tussen -n 

Optie 2) je krijgt een tussen -s

* als je die hoort!

 jongen+broek = jongensbroek 

(lievelingskleur / beroepsvoetballer)

* stad + plein = stadsplein (want ook stadspark, stadsmens etc)

* TIP: bij twijfel omdat je al een 's' hoort: verander het woord.

varkensstal want varkensvlees

Optie 3) je krijgt een tussen -e

Let op: it is een moeilijke! o.a.

*Heeft het meervoud een -s dan een -e: garages dus garagebedrijf

* Heeft het meervoud -en EN -es dan -e: groenten of groentes dus groentesoep / lades of laden dus ladeblok

*Het eerste deel verwijst naar een persoon of zaak die enig is in zijn soort: zonneschijn, maneschijn

*bij versterkende betekenis: beresterk/ apetrots 

Optie 4) je krijgt een tussen -n 

*Als het eerste woord van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met alleen een meervoud op -en:  

roos + geur = rozengeur

kip + hok = kippenhok

krent + bol = krentenbol

tomaat + soep = tomatensoep 

Maar wat nou als de uitspraak in de problemen komt ? 

Klinkerbotsing 

in samenstellingen lossen we dit op door een koppelteken te gebruiken

familie-uitje

auto-expert

na-apen

maar... knieoperatie en pizzaoven (hier geeft de uitspraak geen probleem)

Klinkerbotsing

Bij samenstellingen waarbij de uitspraak in de problemen komt gebruik je dus een koppelteken.

Maar hoe lossen we het op bij woorden die geen samenstelling zijn?

Bij geen samenstelling gebruiken we dan een trema:

Poëzie

Zeeën

Geëxperimenteerd

Beëindigen 

maar: beangstigen (uitspraak geen probleem... vindt men..)

Samenstelling of niet? 

Bedoeling  /  Beëindigen / Doelen / Doelgroep / Doelloos /  Navertellen 

Schietschijf / Voetbaldoel 

Oefenen 

Opdracht 2 + 3  (blz 171) 

5 a 10 minuten (we kijken meteen na!) 

Goede antwoorden opdracht 2 

1 chocolade-industrie

2 miniorkest

3 ski-ervaring

4 reclameactie

5 karate-expert

6 camera-angst

7 menu-idee

8 accuoplader

9 wiskundeopdracht

10 foto-update

11 keuze-uur

12 auto-ontwerp

Goede antwoorden opdracht 3

1 Iraniër

2 siësta

3 stadion

4 geïnstalleerd

5 beïnvloeding

6 beargumenteren

7 yogaën

8 reünie

9 coördinator

10 smeuïg

11 geordend

12 geëpileerd

Alle regels van het koppelteken!

Alle regels van de trema! 

Oefenen voor de toets!