Tijdvak 5 - de Nederlandse opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Luther en Calvijn zijn hervormers

1. Waar
2. Niet waar
3. alleen Luther
4. alleen Calvijn

Kenmerkend aspect 

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Waarom begin de reformatie?

Reformatie is ...

1. Het oprichten van een nieuw geloof
2. De scheiding binnen de protestantse kerk
3. De scheiding binnen de katholieke kerk
4. De scheiding binnen de christelijke kerk

Wat is een verschil tussen Luther en Calvijn?

1. Calvijn bleef bij de kerk, Luther niet
2. Luther werd gestraft, Calvijn niet
3. Calvijn vond dat vorsten afgezet mochten worden
4. Luther geloofde in predestinatie

Luther was...

1. Een humanist
2. Een monnik
3. Een paus
4. Een hervormer

             Leerdoelen  

Je kunt kort het bestuur in de Nederlanden in 1500 beschrijven aan de hand van de begrippen: landsheer, stadhouder en Staten.

Je kunt vier redenen noemen voor toenemende onvrede over het beleid van Filips II in de Nederlanden.

Bestuur

- De Nederlanden hadden één landsheer (Karel 5 vanaf 1515), maar vormden verder geen eenheid.

- De landsheer was in elk gewest apart hertog of graaf en benoemde er vaak een plaatsvervanger: de stadhouder. 

- Alle gewesten hadden eigen wetten en privileges en een eigen bestuur, de Staten. Ook de steden bestuurden zichzelf.

Nederlandse gewesten onder Karel V in 1543. 

Bestuur van de Nederlanden

• Elk van de zeven gewesten had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. 
• Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen. Ze hadden hun eigen regels en wetten. 
• Het was een  heel gedoe om belastingen op te halen (moest veel onderhandeld worden en de oude privileges moesten eerst vastgelegd worden.)
• De landvoogd(es) is de representant van de keizer. 
• Binnen ieder gewest werd er een plaatsvervanger van de keizer aangesteld: de Stadhouder

Film Michiel de Ruyter

Centralisatie van het bestuur

• Alles vanuit één punt besturen is veel handiger --> centralisatie 
• Om dit vorm te geven ging hij verder met een al bestaand gebruik, hij liet alle afgevaardigden bij elkaar komen in de Staten-Generaal. 
• Karel creëerde een rechtbank in Mechelen en  stelde speciale raden in die hem adviseerden.
• Niet iedereen, vooral edelen maar ook sommige burgers, was blij met deze veranderingen. Ze vonden dat de acties van Karel in strijd waren met hun privileges. 

Het bestuur van de Nederlanden onder de Habsburgers.

Particularisme 

Het streven van steden en gewesten om zo onafhankelijk mogelijk te zijn.

• Eigen bestuur
  
• Eigen wetten en regels
  
• Eigen rechtspraak
  

Centralisme

Het streven de vorst om voor een groot van zijn gebied één centraal bestuur en rechtspraak op te zetten.

• Hoofdstad Brussel
  
• Rechtbank Mechelen
  

Extra uitleg >>

https://www.youtube.com/watch?v=VhoeGUeKlZ4&ab_channel=JoostvanOort-JORTgeschiedenis

Strijd tegen de ketters

• Karel V was katholiek, veel mensen in de Nederlanden waren het eens met Luther en Calvijn (protestanten). Deze mensen werden ookwel ketters genoemd.  
• Hij wilde echter dat al zijn onderdanen katholiek waren --> plakkaten (bron 11)
• Door nalatigheid van de stadsbesturen kwam er weinig terecht van het ''bloedplakkaat''. 

'Hagepreek buiten Utrecht', schilderij van Bastiaan de Poorter, 1860.

Een hagenpreek was een bijeenkomst in een open veld.
Hagenpreken werden in de Nederlanden gehouden door calvinisten, omdat openlijke geloofsuitoefening hen verboden was.

De hagenpreken vonden plaats vanaf ongeveer 1562.

Kritiek op Filips 2

1. Filips ging door met de centralisatiepolitiek, 
2. Hij trad harder op tegen het protestantisme (calvinisme) 
3. Hij vroeg voor een oorlog tegen Frankrijk hoge belastingen en 
4. Hij  benoemde op hoge posities vertrouwelingen van buiten de Nederlanden.

1566 Het Smeekschrift

• Lagere edelen bieden op 5 april 1566 ' het Smeekschrift 'aan.de landvoogdes Margaretha van Parma aan
• Ze vroegen hierin om de kettervervolgingen te matigen
• WvO vroeg om godsdienstvrijheid
• Margaretha laat tijdelijk de plakkaten en inquisitie stopzetten tot een beslissing van Filips II volgt

Beeldenstorm 1566

ongewenst gevolg: Hagenpreken (bijeenkomsten van calvinisten in open lucht)-> na zo'n hagenpreek in Vlaanderen--> Beeldenstorm, 

Filips II is woedend, stuurt Alva met een leger, Margaretha wordt vervangen.

WvO vlucht naar Duitsland  en verzamelt een leger waarmee hij 1568 de Nederlanden binnenvalt

Willem prins van Oranje-Nassau

• 1568 Slag bij Heiligerlee: legers Alva vs Willem van Oranje in de Nederlanden=> begin Nederlandse Opstand.
• 1 april 1572 watergeuzen nemen Den Briel in: Hollandse en Zeeuwse steden kiezen kant Opstand,--> meer geld naar Opstand en benoemen W.v.O. als stadhouder. Hoop opstandelingen is dat Spanje is te verslaan. 

Leerdoelen

Je kunt uitleggen wat de Unie van Utrecht is. 

 Je kunt beschrijven wat het plakkaat van Verlatinghe was.

1570: Filips II komt in geldnood: oorlog in Ottomaanse rijk, kon soldij voor soldaten niet meer betalen

1576: Spaanse soldaten trekken moordend en plunderend door Vlaanderen en Brabant , groot deel Nederlanden sluit zich aan bij Opstand.

1579: de Unie van Utrecht:

Militair en politiek bondgenootschap van een groot deel van de Nederlanden tegen Spanje

Plakkaat van Verlatinghe (1581)

 De zeven gewesten besloten Filips niet meer als vorst te erkennen. Zochten een nieuwe landsheer. Lukte niet, in 1588 besloten de Staten om verder te gaan als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

1648: Vrede van Munster/einde Tachtigjarige oorlog

Nieuwe landvoogd Parma veroverde Vlaanderen en Brabant.  

1584: WvO vermoord door een fanatieke katholiek.  

In 1585 veroverde hij (Parma) ook Antwerpen en steden in het noorden en oosten.

 Filips II dacht dat hij zou winnen: wilde nu ook afrekenen met Engeland, laat armada (enorme oorlogsvloot) optuigen--> deze gaat in 1588 ten onder, dat was gunstig voor de Opstand..

1588: de Staten roepen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uit.  

1648: Vrede van Munster=einde 80-jarige oorlog en erkenning van de Republiek door Spanje

Wat is geen oorzaak van de Nederlandse Opstand?

1. Centralisatie.
2. Kettervervolgingen.
3. Reformatie.
4. Armoede.

Noem de oorzaken van de Nederlandse Opstand

Filips II was een:

1. Katholiek
2. Protestant
3. ketter
4. Koning van Spanje

Wat was Filips II niet?

1. Koning van Mexico
2. Landsheer van de Nederlanden
3. Koning Frankrijk
4. Koning van Spanje

Waarom kwam er tijdelijk een einde aan de kettervervolgingen?

1. Filips II zag dat de ketters ook mensen waren!
2. Filips II wilde de ketters nog een kans geven!
3. De edelen kwamen met een smeekschrift om ketterwetgeving op te heffen!
4. De boeren kwamen met een smeekschrift om wetgeving op te heffen!

wat is SMEEKSCHRIFT van de KETTERVERVOLGINGEN?

1. oorzaak
2. aanleiding
3. gevolg

Zet in de juiste volgorde van de tijd. 

1

2

3

4

De Nederlandse Opstand

Beeldenstorm

Vervolgen van Ketters

De Reformatie

Filips wilde dat iedereen protestant was

Centralisatie was een oorzaak voor de Nederlandse Opstand

Willem van Oranje was de leider van de opstand

De Hertog van Alva werd meteen erg populair

Goed

Fout

Plaats  kenmerkende aspecten in  chronologische volgorde

1

2

3

4

het begin van de nieuwe wetenschappelijke belangstelling

de Nederlandse opstand

de protestantse reformatie 

opkomst van de stedelijke burgerij

Beeldenstorm

Filips II volgt Karel V op

Begin Nederlandse Opstand

Onafhankelijke Nederlandse staat

1588

1566

1555

1568

Renaissance

Expansie 

Reformatie

Nederlandse Opstand