9.4-Bloed- en orgaandonatie

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 4

9.4 Bloed- en orgaandonatie

Je bent op safari en wordt gebeten door een giftige slang. Gelukkig heeft de gids een serum bij zich die hij direct in je arm spuit. Hierdoor overleef je het.
Wat voor soort immunisatie is dit?

1. actief, natuurlijk
2. actief, kunstmatig
3. passief, natuurlijk
4. passief, kunstmatig

Een baby krijgt antistoffen via moedermelk binnen. Op wat voor een manier is het nu immuun voor de ziektes uit de omgeving?

1. actief, natuurlijk
2. passief, natuurlijk
3. actief, kunstmatig
4. passief, kunstmatig

Immuniteit gekregen door een vaccinatie is een vorm van passieve immuniteit

1. waar
2. niet waar

Het Covid-19 vaccin zorgt voor immuniteit tegen corona. Wat voor soort immuniteit is dat?

1. Natuurlijke actieve immuniteit
2. Natuurlijke passieve immuniteit
3. Kunstmatige actieve immuniteit
4. Kunstmatige passieve immuniteit

Antibiotica zijn medicijnen die werken tegen infectieziekten door bacteriën. Welk celonderdeel van de bacterie wordt beschadigd door de antibiotica?

1. celwand
2. celkern
3. cytoplasma
4. DNA

Als je te vaak antibiotica gebruikt, kunnen bacteriën er ongevoelig voor worden. Wat is het begrip voor deze ongevoeligheid?
Een bacterie is dan ...... tegen een bepaald soort antibiotica.

Waarom werkt antibiotica niet tegen een virus?

Bij een allergische reactie geven de witte bloedcellen een speciale stof af die klachten veroorzaakt zoals jeuk en benauwdheid. Hoe heet deze stof?

9.4 Bloed- en orgaandonatie

leerdoelen

• Je kunt uitleggen welke bestanddelen van bloed bij een bloedtransfusie gebruikt worden.
  
• Je kunt de bloedgroepen benoemen en van iedere bloedgroep de kenmerken beschrijven.
  
• Je kunt de juiste bloeddonor aan een bloedontvanger koppelen.
  
• Je kunt uitleggen waarom je rekening moet houden met de resusfactor van bloed bij transfusies.
  
• Je kunt beschrijven wat er gebeurt bij een orgaantransplantatie.

Begrippen

Bloedtransfusie - bloeddonor - rode bloedcellen - bloedplasma - bloedplaatjes

bloedgroep - Antigeen A - Antigeen B - Antistoffen -Bloedgroepbepaling - Erfelijke eigenschap - Bloedverwantschap

Resusfactor - resusantigeen - resuspositief (Rh+) -  Resusnegatief (Rh-) 

Orgaantransplantatie - orgaandonor - orgaanafstoting - afstotingsremmers

Wanneer heb je bloed nodig

Bloedtransfusie

Wat wordt gebruikt van donorbloed?

• Rode bloedcellen (na ongeluk of ernstige vorm van bloedarmoede) 
  
• Bloedplasma (bij brandwonden, ernstige infecties) 
  
• Bloedplaatjes (bij leukemie) 
  

Herhaling van een paar begrippen

zodat je bloedgroepen en 

bloedtransfusie beter kan begrijpen. 

ANTIGENEN

Op het oppervlak van een ziekteverwekker komen bepaalde eiwitten voor die normaal niet in het lichaam van een mens voorkomen

ANTISTOFFEN

Een bepaald type witte bloedcellen reageert op ziekteverwekkers door antistoffen te maken, die hechten aan de antigenen. Dit maakt de ziekteverwekker onschadelijk

Antistoffen worden gemaakt tegen antigenen

Antigenen

ziekteverwekker

Antistoffen!

BLOEDFACTOREN

Ook rode bloedcellen hebben antigenen, die als lichaamsvreemde stoffen werken voor iemand die deze antigenen niet heeft.

De antigenen op rode bloedcellen heten bloedfactoren.

Weet jij jou bloedgroep? 

Bloedgroepen

Overzicht van de bloedgroepen?

Bloedgroep	antigenen	antistoffen
A	A	anti-B
B	B	anti-A
AB	AB	-
O	-	anti-A en anti-B

Bloedtransfusie rode bloedcellen

Wie kan van wie bloed krijgen?

Bloedcellen kunnen samenklonteren op het moment dat de antigenen op de rode bloedcellen van het donorbloed lichaamsvreemd zijn voor de ontvanger.

De ontvanger maakt dan namelijk antistoffen. 

Bloedtransfusie

Bloedtransfusie

Hoe bepaal je je bloedgroep?

klontering na toevoegen antistof A , dan is er een antigen A aanwezig, dus bloedgroep A (of AB)

klontering na toevoegen antistof B , dan is er een antigen B aanwezig, dus bloedgroep B (of AB)

Opdrachten maken

Zie planner

Wat betekent +en - in je bloedgroep?

Andere bloedgroepen

Wat zegt de + of - ?

Naast de ABO bloedgroepen, is er ook een Resusfactor.

Onze bloedcellen kunnen ook het Resusantigeen hebben. Je bent dan Rh+.

Wanneer je geen resusantigenen hebt ben je Rh-, dan maak je de antistof: antiresus.

bloed	antigeen	antistof
Rh+	resus	-
Rh-	-	anti-resus

De resusfactor:

De antistoffen tegen de resusfactor gaan we pas aanmaken na een eerste besmetting!

Resusfactor bij zwangerschap

resuskindje!

resusfactor kan gevaarlijk zijn tijdens zwangerschappen

dit kan voorkomen worden door de moeder kunstmatig passief te vaccineren met resus-antistoffen

(dan maakt de moeder zelf geen geheugencellen aan)

Wat gebeurt er bij orgaantransplantatie?

Andere orgaandonaties

De  antigenen van de donor op een donororgaan worden door de afweercellen van de ontvanger herkend als lichaamsvreemd.

-->

Afweerreactie en daardoor orgaanafstoting

Orgaanafstoting

Orgaanafstoting wordt veroorzaakt door antigenen van de donor.

De ontvanger van het orgaan, herkent de antigenen als lichaamsvreemd. Daarna begint de afstotingsreactie (antistoffen maken).

Medicijnen kunnen de afstotingsreactie tegengaan, waardoor het donororgaan blijft leven. 

Leerdoelen

• Je kan beschrijven waardoor bloedgroepen verschillen
• Je kan uitleggen wanneer bloedtransfusie nodig is
• Je kan uitleggen wanneer bloedtransfusie goed gaat
• Je kan uitleggen hoe orgaanafstoting wordt voorkomen na transplantaties.

Nu en huiswerk

Lees 9.4

Maak van paragraaf 9.4 opdracht 15, 16, 19, 20, 21

Klaar? --> Kijk je werk na. 

9.4(Huis)werk

De examenvraag van vandaag

In de 17e eeuw zijn veel mensen in Europa overleden aan de pest, een besmettelijke ziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie. Men heeft menselijke resten uit die tijd opgegraven en onderzocht. Daaruit is gebleken, dat mensen met bepaalde bloedgroepen een grotere kans hadden om aan de ziekte te overlijden dan mensen met een andere bloedgroep. Antigenen van de pestbacterie lijken sterk op antigeen B dat op de rode bloedcellen kan voorkomen. Mensen met anti-B in hun bloed zouden daardoor meer kans op genezing hebben dan mensen die deze stof missen.

Met welke twee bloedgroepen hebben mensen de meeste kans op genezing volgens de informatie hierboven?

kijkopdracht

Bekijk de volgende video.

Probeer de volgende vraag te beantwoorden:

Hoe verschillen bloedgroepen van elkaar?