(3havo/vwo) H6 mensen in het kustgebied paragraaf 3

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Planning:

• Introductie
• Uitleg: paragraaf 3 H6
  
• maken opdracht 1 t/m 8
  
• nabespreken paragraaf 3
  
• afsluiting

aan het einde van de les kan/weet je:

• hoe kwelders zijn gevormd
• Op welke manieren hielden de bewoners van het zeekleilandschap droge voeten?
• wat een terp is
•  Hoe herken je terpen op de kaart?
•  Waarom werd het veengebied ontwaterd?
• Hoe is de veenontginningen in het landschap terug te zien?
• waarom het gebruik van veengrond is veranderd
• het ontstaan en de kenmerken van een droogmakerij uit

uitleg/aantekeningen

Zeekleilandschap

Kenmerken

• Kust gebied van Nederland
• Kwelders en Schorren
• Zeedijken
• Terpen(dorpen)
• Erg vruchtbaar door nutriënten in het klei

Ontstaan

In het vroege holoceen afgezet door de zee. 

Het land overstroomde door zeegaten. de zee legt klei neer, dit noem je opslibbing.

Kwelders

Afwisseling van transgressie en regressie

transgressie - kustlijn schuift landinwaarts

regressie - kustlijn schuift zeewaarts

Vloed: hoogwater

• Water is stabiel: Slib zakt naar beneden
• Sedimentatie

Eb: Laagwater 

• Het slib blijft achter
• Grond komt steeds hoger te liggen

Na een poos overstroomt het gebied zelden meer
Het gebied raakt begroeid en wordt gebruikt door boeren            kwelder.

Landaanwinningenswerken

De mens helpt ook een handje: Er worden palen met twijgentakken er tussen aan de rand neergezet. het slib spoelt bij vloed minder snel weer weg waardoor het aanslibben sneller gaat. Wanner de kwelder niet meer overstroomd wordt een er dijk gebouwd = bedijken.

Schor en kwelder zijn verschillenden benamingen voor hetzelfde ecosysteem.

Manier van wonen

500 v.c - bouwen van terpen

Kunstmatige heuvels opgeworpen door de mens om droge voeten te houden.

1000 n.c. - de eerste dijken

Eerst defensief, bescherming tegen het water

Later offensief door inpoldering kwelders                                  zeekleipolders.

Door het regelmatig bedijken van de kwelders, zie je dat er een paar rijen van dijken te zien zijn.

Dromer - Slaper - Waker

Terp

Kunstmatige heuvel waar bovenop er gebouwd werd. Dit worden terpen genoemd. 

De dromer

De oudste zeedijk, ook wel de 'Dromer' genoemd. 

Na een aantal eeuwen hielpen de terpen niet genoeg meer om droge voeten te houden. Ook werden de gemeenschappen steeds groter. Uiteindelijk werden de terpen met elkaar verbonden.

Zeekleipolder

De waker

De ‘waker’: de huidige dijk en waterkerende dijk. Deze dijk beschermt als eerste het binnendijkse gebied tegen het buitenwater.

De slaper

De ‘slaper’: wanneer de waterkerende dijk doorbreekt, dan vangt deze dijk het water op.

Kwelders

Terp

Terpen liggen parallel aan de kust, vaak in rijen naast elkaar.

Terpen zijn gebouwd van klei, mest en afval.

Hoogste terp van Nederland: 

Hogebeintum - Bijna 9 meter hoog!

Tegenwoordig zijn veel terpen afgegraven vanwege hun vruchtbare grond. 

Welke terpen zijn het jongst: die aan de noordkant of aan de zuidkant? Leg uit!

Conclusie

• Zeeklei is ontstaan vanuit de zee door afzettingen van zand en slib
• Zeer vruchtbare, natte, kleverige bodem
• Open en vlak, houdt lang water vast
• Komt voornamelijk voor in laag - Nederland
• Veel weilanden / landbouw
• Kwelders

Veenlandschap

Kenmerken

• Kust gebied van Nederland
• Lintdorpen (langs kanaal, weg, dijk of riviertje)
• veenontginng eest voor landbouw later voor turf
• lange, smalle strokenverkaveling
• zeeklei onder het veen

Ontstaan

In het vroege holoceen in natte gebieden door dode plantenresten ontstaan laagveen.

Boven op het laagveen ontstond hoogveen van (levend) veenmos.

Manier van wonen

1000 n.c. wonen in het veen

Het veengebied werd ontgonnen en werd gebruikt vooral voor de landbouw

De Mens gingen langs weg, kanaal, dijk, riviertje  wonen            Ontginningsbasis (lintdorp).

Omdat het gebied erg nat was, werden er slootjes in lengterichting gegraven voor de afwatering

Brede waterloop op 1 km afstand van het dorp                      Wetering.

Ontginningsbasis

Wetering

Slootjes voor afwatering

Gevolgen van ontwateren

Eerst was er akkerbouw, later werd het te nat en gingen de boeren over op veeteelt.

Oorzaak:

• Veen ging verrotten door ontwatering        veenoxidatie  

Gevolg:

• inklinking van het veen
• Gebied werd te nat.

Legakkers en petgaten 

Bij turfwinning staken ze veen af en legden ze te drogen op de legakkers            Turf.

Wanneer het veen weg gestoken was, ontstonden er watergangen.

Legakkers sloegen weg bij stormen  hierdoor ontstonden petgaten          kunnen uitgroeiten tot plassen.

Legakker

Legakker = Smalle strook land waar het Veen te drogen werd gelegd.

Petgaten

Petgaten =  Water dat overblijft wanneer het Veen is afgegraven

Dit patroon van water en land veranderde in de loop van de tijd, doordat stormen golven veroorzaakte die de resterende zachte veengrond van de legakkers aantasten. Dit resulteerde in uitdijende meren, zoals de Nieuwkoopse Plassen. Sommige van deze meren werden drooggelegd en werden polders. Tegenwoordig zijn de overige plassen uitstekende plekken voor recreatie en natuur, dichtbij de Randstad (Loosdrechtse plassen, Vinkeveense plassen)

Droogmakerijen

Sinds 16e eeuw droogleggen van plassen, meren en stukken zee.

Reden:

Er moest meer landbouw grond bij komen voor de als maar groeiende bevolking. (gratis land)

Hoe? Leeg pompen van meren en plassen

1. Aanleggen ringdijk met vaart
2. Droogpompen omdijkt gebied dmv windmolens of (stoom of elektrische) gemalen.
3. Naar loop van tijd valt meer of plas droog.
4. Dit gebied moet altijd bemaald worden ander loopt het weer vol.

Nederlandse droogmakerijen

Circa 7.150 km², een vijfde deel van Nederland, is uit de zee gewonnen.

Het grootste deel in de vorm van indijkingen en droogmakerijen. 

De laatste jaren wordt ook nieuw land gemaakt:

Maasvlakte, IJburg, Marker Wadden, etc

Conclusie van deze reis:

• Veenbodems bestaan uit grotendeels onverteerde plantenresten.
• Kenmerkend voor het veenlandschap zijn; veenmoerassen = veenbodem, natuurlijke polders, plantenresten.
• Drassige grondsoort die veert als je eroverheen loopt
• Turf = gedroogd veen dat als brandstof kan worden gebruikt
• Laagveen onder water, hoogveen boven water
• Holoceen tijdperk

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Afsluitingsfoto

zelfstandig werken

lezen paragraaf 1 H6 + B6, B8, B9
maken opdracht 1 t/m 8
gebruik hierbij:

• tekstboek blz. 92/93
  
• werkboek blz. 115/116/117
  

stoplicht: Rood = stil lezen en werken. Oranje = fluisteren als je wilt overleggen. Groen = normaal praat niveau met werken

herhalen/nabespreken

Wat is een droogmakerij

1. Daar kun je je kleren drogen :-)
2. Dat zijn gebieden die voorheen onderwater stonden en zijn kunstmatig droog gemaakt met behulp van molens / pompen

Wat is een Terp ?

1. Kunstmatige heuvels gemaakt van grond en afval
2. Heuvels die ontstaan zijn na de ijstijd
3. Heuvels die kunstmatig gemaakt zijn in een kwelder gebied ........
4. Heuvels die ontstaan zijn in de ijstijd

Verlanding

1

2

3

4

Minder invloed zout water

natuurolijke omgeving wordt zoeter

Open water groeit dicht door plantengroei

Veenontwikkeling door niet vergane plantenresten

Eerste duinen
(grijze bulten)

1. Oude duinen
2. Jonge duinen
3. Nieuwe duinen
4. Basisduinen

2 redenen voor transgressie

1. smeltende ijskappen minder verdamping
2. smeltende ijskappen bodemdaling
3. minder verdamping bodemdaling
4. transgressie is fake news

vandaag heb ik geleerd:

vandaag vind ik nog moeilijk: