Samenvatting Ordening en evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Ordening en evolutie

Klas 3 TL

Indeling organismen

We letten bij het ordenen op overeenkomstige kenmerken

Eerste deling: Domeinen:

-Archaea (eencelligen: lijken op bacteriën maar hebben bijzondere 

 eigenschappen)
-Eukaryoten (meercelligen: planten, dieren, schimmels en protisten)
-Bacteriën (eencelligen)

Verder verdelen

Rijken

Stam

Klasse

Orde

Familie
geslacht

Soort

Soorten en rassen

Dezelfde soort: kunnen onderling voortplanten en vruchtbare 

                                 nakomelingen krijgen

Ras: een groep binnen een soort met bepaalde 

          overeenkomstige kenmerken

Voorbeeld:
Soort: Hond
Ras: labrador, herder, chow chow enz. 

De evolutietheorie

De evolutietheorie is vanaf de 18e eeuw ontwikkeld door Charles Darwin. 

De theorie is niet te bewijzen. Er zijn wel veel feiten die de theorie ondersteunen. 

De feiten zijn de argumenten voor de evolutietheorie. 

De evolutietheorie gaat uit van:

- variatie in genotypen 

- natuurlijke selectie

- het ontstaan van nieuwe soorten

Argumenten voor evolutietheorie

• Fossielen
  
• Rudimentaire organen
• Overeenkomsten in:
  

-DNA, eiwitten en fenotypen

-Embryonale ontwikkeling
-Bouw

De ontwikkeling van leven op aarde

Wat moet je weten:

• de geologische tijdschaal kunnen aflezen
• weten welke levensvormen als eerste kwamen en welke hierna kwamen
• Evolutionaire stambomen kunnen aflezen

Geologische tijdschaal

Wetenschappers hebben onderzoek gedaan naar de geschiedenis van het leven op aarde. 

De geschiedenis van het leven
op aarde is verdeeld in tijdperken en periodes
 

Deze hoef je niet te kennen, maar je moet een afbeelding als deze wel af kunnen lezen!

Stambomen

Evolutionaire stamboom: geeft aan hoe de soorten in de tijd zijn ontstaan en welke soorten gemeenschappelijke voorouders hebben.

Kenmerken

*Bacterie is eencellig, voortplanting vindt plaats door deling

*Schimmel is een- of meercellig
(schimmeldraden en paddestoel)

voortplanting vindt plaats door

deling (eencellig) 

of sporen (meercellig)

Nuttig of schadelijk?

Nuttig:

+  bacteriën en schimmels zijn reducenten dus ruimen op

+ bacteriën zorgen voor een goede balans in je darmen
+ bacterien en schimmels worden gebruikt in de biotechnologie, ze maken 
   yoghurt, alcohol (gist) en rijzen je brood
+ sommige schimmels zijn eetbaar

Schadelijk:

-  laten voedsel bederven
-  kunnen een schimmelinfectie of bacteriële infectie veroorzaken

Bacteriën

• Yoghurt ontstaat door speciale melkzuurbacteriën.
• Bacteriën gebruiken de energierijke stoffen uit de melk

                        Voorbeeld melksuiker.

                        Melkzuur komt vrij als afvalstof

Conserveren

Manieren van  

Koel bewaren

Pasteuriseren

Het product wordt verhit tot 72 graden Celcius

- veel bacteriën en schimmels gaan dood, maar niet allemaal

- je vindt deze melk in de koeling van de supermarkt

Steriliseren

Het product wordt tussen de 130 en 140 graden celcius verhit

- Alle bacteriën en schimmels gaan dood

- De smaak verandert 

- Deze melk vind je in de supermarkt buiten de koeling

Drogen

Water wordt uit de producten gehaald. Bacteriën en schimmels hebben dit nodig om in leven te blijven. 

- gedroogd fruit

- soep (cup a soup)

- melkpoeder / chocopoeder

- gedroogde groenten 

Vacuum verpakken

Ook wel het luchtdicht verpakken. Alle lucht wordt uit de verpakking gezogen. Zo voorkomen ze de verdere groei van bacterien en schimmels

Planten bestaan uit 3 afdelingen. (niet in je boek)

- De wieren (algen)

- Sporenplanten

-Zaadplanten

Zaadplanten

• Wortels, stengels, bladeren
• Wel bloemen
• Voortplanting door zaden

Zaadplanten

• Naaktzadigen

        - Zaden tussen de schubben (kegels)

        - Bladeren meestal naaldvormig

• Bedektzadigen

        - Zaden in vruchten

        - Bladeren niet naaldvormig

Sporenplanten

• Wortels
  
• stengels 
  
• Bladeren 
  
• voortplanting door sporen

Onderverdeeld in: 

 Mossen , varens en paardenstaarten

symetrie en skelet

- Tweezijdig symetrisch, veelzijdig symetrisch of niet symetrisch

-inwendig, uitwendig of geen skelet

Gewervelden

Kenmerken:

- tweezijdig symetrisch

- inwendig skelet

1:   vissen 

2:  reptielen

3:  amfibiën

4:  vogels

5:  zoogdieren

holtedieren

Kenmerken:

- veelzijdig symetrisch

- meestal geen skelet

- leven in water

- vangen hun prooi met 

   tentakels

Weekdieren

Kenmerken:

- Tweezijdig symetrisch

- Meestal een schelp of huisje

   als skelet

Inktvis

Naaktslak

Mossel

Geleedpotigen

Kenmerken:

- tweezijdig symetrisch

- uitwendig skelet in de vorm van 

   een pantser

1   insecten (6 poten)

2  spinachtigen (8 poten)

3  kreeftachtigen (10-14 poten)

4  Duizendpoten (heel veel)

Insect

6 poten

1

Spinachtigen

8 poten

2

Kreeftachtigen

10  poten

3

Veel potigen

veel poten (meer dan 10)

4

Sponzen

Kenmerken:

- niet symetrisch

- skelet van stevige hoornstof

   tussen de cellen

- zitten meestal vast op de 

   bodem van de zee

Stekelhuidigen

Kenmerken:

- veelzijdig symetrisch

- inwendig skelet (kalk)

- de huid is bedekt met stekels 

   of knobbels

- leeft op debodem van de zee

Zee-egel

Zeester

Zeekomkommer

Wormen

• tweezijdig symmetrisch
• geen skelet
• lichaam is lang en dun
  

Determineren

Organismen die je niet kent, kun je in een domein, rijk, stam of klasse plaatsen door op de kenmerken te letten. Determineren is achter de naam van een organisme komen met behulp van een determineertabel of een zoekkaart.

Een voorbeeld

Kijk op blz 189 van je TB

Determineren met behulp van een determineertabel

Schrijf alle stappen op en de woorden die je tegenkomt.

Er kan ook een zoekkaart gebruikt worden om het achter te komen wat het organisme is dat je gevonden hebt

Blz 189
Welke determineerstappen zijn juist?

1. 1a-2a-3b
2. 1b-2a-3a

Blz 189
Welke determineerstappen zijn juist?

1. 1a-4a
2. 1a-4b-5b
3. 1a-4b-5a