Taalverzorging 1 vmbo - bk leerjaar 1

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo b
• Leerjaar 1

Taalverzorging 1: H2 en H4

Woordvolgorde

De gebruikelijke woordvolgorde in een Nederlandse zin is: onderwerp + persoonsvorm + rest van de zin.

Zelfstandig naamwoord

Zelfstandige naamwoorden zijn woorden waar je altijd een lidwoord voor kunt zetten: (het) boek, (de) ijspret. Het gaat dan om mensen, dieren en dingen, en zaken als gevoelens, tijdsaanduidingen, gebeurtenissen en denkbeeldige personen of zaken.

Voorbeelden: 

jongen (mensen)

hond (dieren)

muts (dingen)

verliefdheid (gevoelens)

week (tijdsaanduiding)

botsing (gebeurtenissen)

luiletterland (denkbeeldige zaken)

Eigennamen zijn ook zelfstandige naamwoorden. Je schrijft ze met een hoofdletter.

Voorbeelden:

Frits

Zaltbommel

Hema

Nokia

Maar let op: je kunt niet van ieder zelfstandig naamwoord enkelvoud of meervoud maken. Het woord ‘hersenen’ bestaat alleen in het meervoud. En wat dacht je van het woord ‘aarde’? Daar kun je juist geen meervoud van maken.

Voorbeeld herkennen zelfstandig naamwoord

Is het woord boom een zelfstandig naamwoord?

Van het woord ‘boom’ kun je meervoud maken. Dan krijg je ‘bomen’.

Je kunt het woord ook verkleinen. Dan wordt de boom een boompje.

Vóór ‘boom’ kun je het lidwoord ‘de’ zetten; dan krijg je ‘de boom’.

‘Boom’ is dus een zelfstandig naamwoord.

Opdrachten

Maak opdracht 1, 3 en 4 van H2

Ketting maken

We doen deze opdracht met de hele klas. Maak een ketting van zelfstandige naamwoorden. Het 1e woord in de ketting is: school

De volgende noemt een zelfstandig naamwoord dat begint met de laatste letter van het vorige woord.

Lidwoorden

Wie weet wat lidwoorden zijn?

Lidwoorden

Een lidwoord hoort altijd bij een zelfstandig naamwoord. Soms staat tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord nog wel een ander woord, zoals bij "het oude boek".

De 3 lidwoorden zijn: de, het en een.

Lidwoorden

Maak opdracht 6, 7 en 8 van H2 op blz. 32/33

Vandaag

• Bespreken we het huiswerk
• Leren jullie over hoofdletters en leestekens
• Werken jullie aan het huiswerk

Hoofdletters en leestekens

De belangrijkste regels voor hoofdlettergebruik in het Nederlands zijn vrij simpel:

Iedere nieuwe zin begint met een hoofdletter. In dit artikel vind je daar vele voorbeelden van.

Namen van mensen, plaatsen, rivieren enz. worden met een hoofdletter geschreven.

Uitzonderingen

• Als je de voor- en achternaam schrijft, krijgt het tussenvoegsel geen hoofdletter.
• Wanneer de hele voornaam (en dus ook de voorletter) is weggehaald, schrijf je het tussenvoegsel wél met een hoofdletter. Bestaat het tussenvoegsel uit twee woorden, dan krijgt alleen het eerste woordje een hoofdletter:

Uitzonderingen

• In het Nederlands schrijf je de maanden en dagen niet met hoofdletters
• Bij een opsomming hoeft niet ieder nieuw stukje met een hoofdletter. Tenzij ieder deel van de opsomming een hele zin is.

Leestekens

	Regel	Voorbeeld
Punt	- na een gewone zin - bij afkortingen - na een voorletter	- Veel mensen hebben een huisdier - o.a., enz. - S.A. de Vries
Vraagteken	- na een vragende zin	Hoe laat is het?
Uitroepteken	- na een uitroep - na een waarschuwing - na een bevel	- Wat leuk! - Kijk uit! - Kom hier!

Opdracht

Maak opdracht 9, 10, 11, 12 en 13

Vandaag

• Bespreken we het huiswerk.
• Leren jullie over klinker en medeklinkers
• Leren jullie over korte en lange klanken
• Werken jullie aan het huiswerk 

Klinkers en medeklinkers

In het alfabet vind je 5,5 klinkers.

De 5 ‘hele’ klinkers van het alfabet zijn de a, de e, de i, de o en de u.

De halve klinker de y, ofwel de Griekse y. Die letter is soms een klinker en soms een medeklinker.

Klinkers 

Er eigenlijk geen ‘gewone’ woorden zijn zonder klinkers in de Nederlandse taal, alleen bij 

• afkortingen: bh, tbc, sms
• verkortingen: 'k i.p.v. ik, 't i.p.v. het
• tussenwerpsels: tsss, grrr, ssst

Medeklinkers

Het alfabet heeft veel meer medeklinkers dan klinkers. In totaal kent het alfabet 26 letters.

Een simpel rekensommetje laat ons zien dat er dan 20,5 medeklinkers zijn:

20 hele, zoals de b, c, d, f, g en h.

en een halve: de y.

De griekse y

Als de y een klinker is, dan heeft deze een i- of ie-klank. bijvoorbeeld het geval bij woorden als:

baby - synoniem - symbool

Als de y een medeklinker is, dan wordt deze uitgesproken als een j

Dat gebeurt bijvoorbeeld in deze gevallen:

yoga - yoghurt - yeti - yahtzee - yin en yang

Klankgroepen

Gaat over de manier waarop een woord wordt verdeeld als het wordt uitgesproken.

Klankgroepen vertellen je hoe je een woord verdeelt als je het uitspreekt.

Je kan onderscheidt maken in korte en lange klanken. 

Bij de volgende woorden zijn de korte klanken dik gedrukt:

• kat
  
• wedden
  
• slippen
  
• krot
  
• put

Bij de volgende woorden zijn de lange klanken dik gedrukt:

• praten
  
• wegen
  
• sliep
  
• lopen
  
• stuur

Open of gesloten klankgroep

• Een gesloten klankgroep is een klankgroep die eindigt op een korte klinkerklank.
• Een open klankgroep eindigt juist op een lange klinkerklank.

Even oefenen:

Dromen, bakker, zakken, varen. 

Opdracht

Maak opdracht 14, 15, 16, 17 en 18 van H2 op blz 36 t/m 41

Vandaag

• Bespreken we het huiswerk
• Leren jullie over meervoud en enkelvoud 
• Leren jullie nog wat meer over lange klanken
• Werken jullie aan het huiswerk

Meervoud

De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een enkelvoud en meervoud. Je maakt het meervoud door - (e)n, -s of -eren achter het woord te zetten.

( zie theorie op blz. 43 van je leer/werkboek A)

Enkelvoud

Wanneer het onderwerp één iets of iemand is, gaat het om enkelvoud.

Niet ieder werkwoord of zelfstandig naamwoord wordt  in het enkelvoud geschreven als de hoofdpersoon slechts één iemand is. Het draait namelijk alleen om het werkwoord of zelfstandig naamwoord dat bij de hoofdpersoon hoort. 

Voorbeeld

Hoofdpersoon enkelvoud, werkwoord of zelfstandig naamwoord enkelvoud

Ayla wacht bij de bushalte

Het schilderij viel van de muur toen Wendy boos de deur dichtgooide.

Hoofdpersoon enkelvoud, werkwoord of zelfstandig naamwoord meervoud

Jan deelt snoepjes uit aan zijn klasgenoten.

Evelien had zo’n trek dat ze drie broodjes at. 

Lange klank; i of ie

Hoor je een ie? Soms schrijf je dan een i of ie. Maar wanneer gebruik je i en wanneer ie?

• Hoor je aan het einde van een lettergreep een ie, dan schrijf je i. Bijvoorbeeld eskimo, kiwi, titel.
• Als je ie hoort, maar niet aan het einde van een lettergreep, dan schrijf je vaak ie. Bijvoorbeeld vierkant, plezier
• Eindigt het woord op tie? Dan schrijf je altijd ie. Bijvoorbeeld politie, vakantie.

Au of Ou

Geen ezelsbruggetje, 

je moet leren wanneer je 

welke schrijft. 

Goed	Fout
Trouwen	Trauwen
Auto	Outo
Augurk	Ougurk
Touw	Tauw
Oudbollig	Audbollig

Sommige woorden kun je met au en ou schrijven maar hebben dan een andere betekenis. 

Betekenis met ou	Betekenis met au
Rouw (treurnis)	Rauw (ongekookt)
Douw (duw)	Dauw (druppels)
Nabouwen ( namaken)	Nabauwen (na-apen)
Kou (fris)	Kauw (vogel)

Opdrachten

Maak opdracht 20, 21, 22 en 23 van H2 op blz 43 t/m 48

Vandaag

• Bespreken we het huiswerk
• Leren jullie over de trappen van vergelijking 

Trappen van vergelijking

De trappen van vergelijking worden gebruikt om twee of meer zaken met elkaar te vergelijken. Er zijn drie trappen van vergelijking:

• de stellende trap of positief (de basisvorm): mooi, groot e.d.
  
• de vergrotende trap of comparatief: mooier, groter
  
• de overtreffende trap of superlatief: mooist, grootst

Trappen van vergelijking

Meestal worden de vergrotende en overtreffende trap gevormd door -er en -st achter te plaatsen. Soms verandert er daarbij iets aan de spelling ten opzichte van het basiswoord:

blond - blonder - blondst

nieuw - nieuwer - nieuwst

groot - groter - grootst

lief - liever - liefst

chic - chiquer - chicst

Uitzonderingen

• als het bijvoeglijk naamwoord op een r eindigt, verschijnt er in de vergrotende trap vaak een d: duur - duurder - duurst
• als het bijvoeglijk naamwoord eindigt op een stomme e, komt er in de vergrotende trap alleen een r achter; de overtreffende trap wordt dan meestal omschreven met meest: oranje - oranjer (ook vaak: meer oranje) - meest oranje
• als het bijvoeglijk naamwoord eindigt op een s-klank, komt er in de overtreffende trap alleen een t achter:
  
• vers - verser - verst

Onregelmatige vormen

Enkele woorden hebben onregelmatige trappen van vergelijking:

goed - beter - best

veel - meer - meest

weinig - minder - minst

graag (‘met plezier’) - liever - liefst

kwaad (‘erg’) - erger - ergst

Opdrachten

Maak opdracht 24, 25, 26, 27 en 28 op blz 49 t/m 51

Vandaag

• Bespreken we het huiswerk
• Starten we met H4
• Leren jullie over werkwoorden en werkwoordstijden
• Werken jullie aan de opdrachten 

Werkwoorden

Veel werkwoorden zijn makkelijk te herkennen. Ze geven heel duidelijk informatie over de activiteit die iemand aan het doen is. Denk maar aan:

rennen

springen

vallen

knutselen

paardrijden

gamen

Werkwoorden

Toch zijn niet alle werkwoorden even goed herkenbaar als je alleen naar deze eigenschap kijkt.

Dit zijn ook werkwoorden, terwijl ze veel minder duidelijk een activiteit aangeven:

gaan

twijfelen

bedenken

beheersen

zijn

hebben

Werkwoorden

Werkwoorden kun je vervoegen. Dat betekent dat je ze in verschillende vormen kunt gebruiken. Welke vorm je gebruikt, hangt af van de persoon die de handeling uitvoert en van de tijd waarin de zin staat.

In de volgende slide staat een voorbeeld met het woord dansen.

Opdrachten

Maak opdracht 1, 2, 3, 4 en 5

Vandaag

• Bespreken we het huiswerk
• Spelen we een spel (opdracht 6 uit het werkboek)