rouwverwerking

• Gezondheidskunde
• Praktijkonderwijs
• MBO
• Leerjaar 1

Verdriet, Verlies en rouw

Omschrijf kort in je eigen woorden wat rouw is?

2. Spreek je alleen van rouwen bij het verlies aan de dood?

definities van rouw

• Rouwen is jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. 
  
• het totaal van gevoelens, gedachten en gedrag dat ontstaat ten gevolge van het permanent missen van iets of iemand dierbaars.
• een combinatie van emotionele, mentale, lichamelijke, spirituele en gedragsmatige reacties op verlies  

wat zijn zaken die de rouwreacties bepalen?

Kenmerken bepalend voor rouwreacties

• de relatie met de overledene.
• de leeftijd van de overledene.
• de vooraf bestaande lichamelijke en geestelijke toestand van de rouwende (zelf ziek zijn, mentale sterkte, etc.)

Symptomen en 4 dimensies

Psychisch domein:​

• Depressie​
  
• Angst​
  
• Delier
• Omgang met ziekte

Sociaal domein:

• Eenzaamheid​
  
• Financiële problemen​ 
  
• Relationele problemen​ 
  
• “Ik ben nog nodig”​
  
• Contact met naasten

Fysiek domein:

• Pijn​
  
• Benauwdheid​/kortademigheid
• Vermagering​
  
• Vermoeidheid​
• Onrust

Verwerkingsdomein:

• Spiritueel lijden​
  
• Zinloosheid​
  
• Doodsangst​
  
• Afhankelijkheid​
  
• “Ik wil niet sterven

rouw ondersteuning

Om zeker te weten of iemand in rouw is, in welke fase diegene zit of dat er hulp benodigd is, is het navragen en gedrag vergelijken met de situatie voor het verlies.

rouw model

Er bestaan verschillende manieren (modellen) die aangeven hoe een rouwproces verloopt. 

Deze modellen kunnen aangeven in welke fase men zit en welke zorg misschien nodig is.

Kubler Ross model

Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde in het rouwproces 5 fasen. Ze beschouwde rouw echter niet als een lineair proces, dat iedereen stap voor stap doorloopt. 

Bij iedereen verloopt het rouwproces anders. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase. Ook verlieservaringen uit het verleden bepalen mee hoe iemand vandaag omgaat met rouw.

Rouwproces

5 fasen rouwproces

1. De ontkenning

2. De opstandigheid, woede, agressie

3. Het marchanderen (onderhandelen)

4. De depressie

5. De aanvaarding

Fase 1 De ontkenning

• Bijna altijd aanwezig.
  
• Ongeloof, 1e reactie: nee, dat kan niet waar zijn/'t zal wel loslopen/andere arts
  
• Plannen op korte termijn maken/uitsloven, laten zien wat men nog kan.
  

= Psychologisch verdedigingsmiddel: men kan de waarheid nog niet aan

Kan later terugkomen als pat. de werkelijkheid weer even niet aankan

Gevoel uitschakelen met verstand : "iedereen gaat dood"

Fase 2  De opstandigheid, woede, agressie

• vragen als: waarom ik? waarom nu?
  
• gevoel van machteloosheid
  
• Zelfverwijt: had ik maar ……..
  

T.o.v. God

T.o.v. huisarts waarom niet eerder doorverwezen

t.o.v. familie

3. Het marchanderen (onderhandelen)

• als ik nog maar kan meemaken dat mijn dochter trouwt
• als ik dat reisje nog maar kan maken
  

het verlangen te blijven leven is zo groot dat de stervende er letterlijk een prijs voor zou willen betalen

aanvaarding levenseinde, maar onder voorwaarden: 

• als ik nog maar thuis kan zijn

pat. wil beloond worden voor zijn goede gedrag, probeert zo uitstel te krijgen

greep krijgen op eigen situatie

het geeft hem hoop (op uitstel)

4. De depressie

2 soorten:

- terugwerkende: waardering van het leven dat bijna achter de rug is, maakt balans van leven op; zijn kinderen goed opgevoed, voldoende aandacht aan partner

- voorbereidende: weinig tot geen behoefte aan praten, angstdromen, prikkelbaarheid, veel huilen, gebrek aan eetlust enz.

5. De aanvaarding

• acceptatie dood zonder dat pat. depressief wordt/is
• zieke trekt zich terug, steeds minder interesses
  
• handdruk/blik belangrijk
  
• nog wel verdriet, geen angst of boosheid meer
  
• niet iedereen komt zover ……
  
• patiënten die zover komen zijn vaak steun voor familie/bezoekers

gecompliceerde rouw

Als de verschillende fasen worden doorlopen maar er komt geen juiste afsluiting van het proces dan kunnen er complicaties optreden.

hierbij kan je denken aan depressie met alle bijkomende zaken van dien.

anticiperende rouw

Men ziet het einde aankomen en kan zich voorbereiden.

Voordeel; er is tijd om waardig afscheid te nemen, dit kan de gevoelens verlichten.

Nadeel; bij snel overlijden kan het gevoel van in de steek gelaten worden optreden.

Belangrijk bij rouw

- Rouw is geen stappenplan 

- Sommige mensen slaan fasen over

- Sommige mensen blijven lang in een fase hangen 

 interventies 

• verlies vaststellen en definiëren
• stimulering tot uiting van gevoelens
• begrip tonen
• ondersteuning bij individuele coping strategieën
• uitleg geven over de fase van rouw
• stimulering van spirituele/ culturele/ religieuze uitingen
• bied een luisterend oor aan

....en de zorgverlener?

Als de zorgverleners geen emoties kunnen uiten kan dit leiden tot overbelasting en uiteindelijk tot uitval.

Jarenlang is hier weinig aandacht aan besteed.

Rouw en verlies in verschillende culturen

Rouw reacties zijn niet universeel

Iedere mens/cultuur kijkt anders naar rouw en verlies

- Kennis hebben hierover is belangrijk omdat: 

      je mensen uit verschillende culturen verzorgt

      ieder mens andere rituelen en gebruiken heeft bij dit thema.

Rituelen zijn:

• Handelingen die emoties oproepen.
• Vertrouwd voor bepaalde mensen
• Komen vaak voort uit oude tradities
• Geven aan dat het leven doorgaat. 
  

Rituelen:

• Bieden houvast
• Helpen bij afscheid nemen
• Scheppen ruimte om een nieuwe fase te starten.
  

Welke rituelen ken je?

Verlies 

en 

Rouwverwerking

Stelling 1:
Voor stervensbegeleiding heb je een opleiding nodig

Mee eens

Oneens

Stelling 2:
Het verlies van een ouder iemand is net zo erg als het verlies van een kind

Eens

Oneens

Stelling 3:
De arts hoeft niet altijd de waarheid te vertellen als hij weet dat de patiënt niet te genezen is.

Eens

Oneens

opdracht

ga naar de site van waardigheid en trots.

tips voor troost en rouwverwerking in het verpleeghuis

Download de toolbox afscheid en herdenken

Lees deze individueel door

haal er minimaal 2 rituelen uit die helpend kunnen zijn voor de mantelzorger die jullie niet doen.

licht dit toe.

openhartig

neem per 2 tal een 6 tal kaartjes 

bespaal samen welke 2 kaartjes je wilt bespreken

plenaire terug koppeling