AF TM2.1 Cellen, weefsels en organen (1)

• AFP
• MBO
• Studiejaar 1

M1W1

2

cellen, weefsels en organen

Les 2

2 cellen, weefsels en organen

LEERDOELEN...

• Je noemt zes kenmerken van leven
• Je beschrijft de algemene bouw en functie van een cel
• Je legt het begrip homeostase uit
• Je legt uit hoe transport in en uit de cel plaatsvindt

2 cellen, weefsels en organen

LEERDOELEN..

• Je legt uit waarom cellen delen en hoe de celdeling verloopt
  
• Je legt het verschil uit tussen deling van lichaamscellen en deling van geslachtscellen
• Je vertelt hoe X- en Y-chromosomen het geslacht van een baby bepalen
  

• organismen zijn één- of meercellige levende wezens
• kenmerken van leven zijn...
• stofwisseling en groei
• prikkelontvangst en verwerking
• aanpassing en beweging
• voortplanting

kenmerken van het leven

• stofwisseling (metabolisme) zijn alle chemische processen om te blijven leven
• moleculen worden omgezet in andere moleculen
• het kost of levert energie

stofwisseling

• groei is groter worden
• groei is ontwikkelen
• opbouw vs. afbraak (jong)
• opbouw vs. afbraak (oud)

groei

• zintuigen ontvangen een prikkel van buitenaf
• zenuwen geven de boodschap door
• het brein (of ruggenmerg) verwerkt en geeft betekenis
• zenuwen laten spieren bewegen 

prikkelontvangst en verwerking

• aanpassen (adaptatie) is het vermogen iets in je lichaam te veranderen, zodat je de wereld beter aankan

aanpassing

• het vermogen om jezelf te verplaatsen of om je vorm te veranderen
• hiervoor zijn spieren, botten en zenuwen nodig

beweging

• voortplanting (reproductie) is noodzakelijk om de soort in stand te houden
• voortplantingscellen ( ei- en zaadcel) zorgen hiervoor

voortplanting

 cellen

• elk mens start als bevruchte eicel
• door celdeling ontstaan er 200 soorten cellen
• elke cel heeft een aantal basisprincipes...

cellen

• zichzelf in leven houden
• 1 bedekken, 2 verbinden, 3 bewegen of 4 reageren
• zo zijn alle lichaamscellen in te delen in: dekcellen, bindcellen, spiercellen of zenuwcellen

taak van een cel

1

2

3

4

• een menselijke cel bestaat uit een celmembraan, cytoplasma en een celkern

opbouw van de cel

• het celmembraan vormt de grens van de cel met zijn omgeving
• het is selectief doorlaatbaar (semipermeabel): sommige stoffen mogen erin of uit, andere niet
• membraaneiwitten vormen  buisjes waar stoffen doorheen gaan

opbouw van de cel

de wand

• de cel is gevuld met vocht: het cytoplasma
• hierin drijven veel stoffen, nodig voor de stofwisseling
• de cel heeft hierbij ondersteuning van kleine orgaantjes (organellen)
• een organel helpt de cel zijn taak goed te kunnen doen

opbouw van de cel

de vloeistof

• het grootste organel is de celkern
• de kern regelt alle activiteiten in de cel
• in de kern zit het erfelijk materiaal in de vorm van chromosomen
• chromosomen bevatten kenmerken en taken

opbouw van de cel

De kern

• elke lichaamscel heeft 46 chromosomen (23 van elke ouder)
• elke chromosoom bestaat uit dna: een lange spiraal van moleculen
• de volgorde van deze moleculen bepaalt het kenmerk of de taak

opbouw van de cel

• dna wordt onderverdeeld in genen: een gen heeft informatie over één kenmerk of taak
  
• de mens heeft ongeveer 20 duizend genen

opbouw van de cel

 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

de mens bestaat voor ongeveer 60% uit water...

• het meeste hiervan zit in cellen (intracellulaire vloeistof)
• vocht buiten de cel heet extracellulaire vloeistof

intracellulaire en extracellulaire vloeistof

extracellulaire vloeistof komt voor in...

• bloed (plasma) en lymfe
• hersen- en ruggenmergvocht

 Extracellulaire vloeistof

het lichaam is gericht op het gelijk of constant blijven van processen: homeostase...

• zenuwen en hormonen regelen de homeostase
• cellen regelen zelf het transport in en uit de cel

Homeostase

Celdeling

Lichaamscellen moeten vaak delen om te groeien, ontwikkelen of herstellen...

• niet alle cellen delen even snel (dekcellen snel, zenuwcellen traag)
• er zijn twee soorten celdelingen...

deling

bij de normale celdeling  kopieert een lichaamscel zichzelf in twee nieuwe cellen...

• uit één moedercel ontstaan twee dochtercellen
• deze cellen zijn genetisch exact hetzelfde
• een mitose gaat in fasen...

de normale celdeling

eerst worden alle 46 chromosomen gekopieerd (en zijn er tijdelijk 92)...

de normale celdeling

1 de kernmembraan verdwijnt en de 92 chromosomen groeperen zich rond centrosomen

de normale celdeling

2 de 92 chromosomen gaan naar het midden van de cel

de normale celdeling

3 gelijke chromosomen (origineel en kopie) worden door trekdraden naar elk een kant getrokken

de normale celdeling

4 de cel snoert zichzelf in, de 46 chromosomen vormen een kern

de normale celdeling

• geslachtscellen delen op een andere manier. Zij hebben een andere cel nodig om te kunnen delen.
• voorlopers van deze cellen hebben 46 chromosomen
• bij deling ontstaan uit één voorloper 4 cellen met 23 chromosomen

de reductiedeling

• na bevruchting telt de nieuwe cel 23+23=46 chromosomen

23 van de vrouw en 

23 van de man

de reductiedeling

22 chromosomen zorgen voor eigenschappen, 1 chromosoom voor het geslacht...

• eicellen hebben alleen X
• zaadcellen kunnen X of Y hebben
• bij een combi wordt XX een meisje en XY een jongen

1.5.2

de reductiedeling

de man bepaalt het geslacht van het kind...

• eicellen hebben genetisch alleen het X-chromosoom (voor meisje)
• zaadcellen hebben zowel het X- als Y-chromosoom

hoeveel chromosomen heeft een eicel?

1. 1
2. 2
3. 23
4. 46