AF TM2.1 Cellen, weefsels en organen (1)

• AFP
• MBO
• Studiejaar 1

M1W1

2

cellen, weefsels en organen

1

TM module 2

2 cellen, weefsels en organen

LEERDOELEN...

• Je noemt zes kenmerken van leven
• Je beschrijft de algemene bouw en functie van een cel
• Je legt het begrip homeostase uit
• Je legt uit hoe transport in en uit de cel plaatsvindt

2 cellen, weefsels en organen

LEERDOELEN..

• Je legt uit waarom cellen delen en hoe de celdeling verloopt
  
• Je legt het verschil uit tussen deling van lichaamscellen en deling van geslachtscellen
• Je vertelt hoe X- en Y-chromosomen het geslacht van een baby bepalen
  

• organismen zijn één- of meercellige levende wezens
• kenmerken van leven zijn...
• stofwisseling en groei
• prikkelontvangst en verwerking
• aanpassing en beweging
• voortplanting

1.1

kenmerken van het leven

• stofwisseling (metabolisme) zijn alle chemische processen om te blijven leven
• moleculen worden omgezet in andere moleculen
• het kost of levert energie

1.1.1

stofwisseling

• groei is groter worden
• groei is ontwikkelen
• opbouw vs. afbraak (jong)
• opbouw vs. afbraak (oud)

1.1.2

groei

• zintuigen ontvangen een prikkel van buitenaf
• zenuwen geven de boodschap door
• het brein (of ruggenmerg) verwerkt en geeft betekenis
• zenuwen laten spieren bewegen 

1.1.3

prikkelontvangst en verwerking

• aanpassen (adaptatie) is het vermogen iets in je lichaam te veranderen, zodat je de wereld beter aankan

1.1.4

aanpassing

• het vermogen om jezelf te verplaatsen of om je vorm te veranderen
• hiervoor zijn spieren, botten en zenuwen nodig

1.1.5

beweging

• voortplanting (reproductie) is noodzakelijk om de soort in stand te houden
• voortplantingscellen (gameten, ei- en zaadcel) zorgen hiervoor

1.1.6

voortplanting

1.2 cellen

• elk mens start als bevruchte eicel
• door celdeling ontstaan er 200 soorten cellen
• elke cel heeft een aantal basisprincipes...

1.2

cellen

• zichzelf in leven houden
• 1 bedekken, 2 verbinden, 3 bewegen of 4 reageren
• zo zijn alle lichaamscellen in te delen in: dekcellen, bindcellen, spiercellen of zenuwcellen

1.2.1

taak van een cel

1

2

3

4

• een menselijke cel bestaat uit een celmembraan, cytoplasma en een celkern

1.2.2

opbouw van de cel

• het celmembraan vormt de grens van de cel met zijn omgeving
• het is selectief doorlaatbaar (semipermeabel): sommige stoffen mogen erin of uit, andere niet
• membraaneiwitten vormen hiertoe buisjes

1.2.2

opbouw van de cel

• de cel is gevuld met vocht: het cytoplasma
• hierin drijven veel stoffen, nodig voor de stofwisseling
• de cel heeft hierbij ondersteuning van kleine orgaantjes (organellen)
• een organel helpt de cel zijn taak goed te kunnen doen

1.2.2

opbouw van de cel

• het grootste organel is de celkern
• de kern regelt alle activiteiten in de cel
• in de kern zit het erfelijk materiaal in de vorm van chromosomen
• chromosomen bevatten kenmerken en taken

1.2.2

opbouw van de cel

• elke lichaamscel heeft 46 chromosomen (23 van elke ouder)
• elke chromosoom bestaat uit dna: een lange spiraal van moleculen
• de volgorde van deze moleculen bepaalt het kenmerk of de taak

1.2.2

opbouw van de cel

• dna wordt onderverdeeld in genen: een gen heeft informatie over één kenmerk of taak
  
• de mens heeft ongeveer 20 duizend genen

1.2.2

opbouw van de cel

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

de mens bestaat voor ongeveer 60% uit water...

• het meeste hiervan zit in cellen (intracellulaire vloeistof)
• vocht buiten de cel heet extracellulaire vloeistof

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

extracellulaire vloeistof komt voor in...

• bloed (plasma) en lymfe
• hersen- en ruggenmergvocht

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

het lichaam is gericht op het gelijk of constant blijven van processen: homeostase...

• zenuwen en hormonen regelen de homeostase
• cellen regelen zelf het transport in en uit de cel

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

1.4 uitwisseling van stoffen

niet alle stoffen kunnen de cel in of uit, dit hangt af van...

• de grootte (kleine gaan makkelijker dan grote)
• of het energie kost

1.4

uitwisseling van stoffen

1 passieve uitwisseling

• dit kost de cel geen energie
• hier zijn twee voorbeelden van...

1.4

uitwisseling van stoffen

1 passieve uitwisseling

1 diffusie

• zuurstof en kooldioxide kunnen overal in en uit de cel
• gaan van hoge concentratie naar lage concentratie

1.4

uitwisseling van stoffen

1 passieve uitwisseling

2 osmose

• water wordt verplaatst om aan beide zijde van het membraan gelijke concentraties te hebben

1.4

uitwisseling van stoffen

2 actieve uitwisseling

• deze uitwisseling kost de cel energie
• membraaneiwitten zijn voor dit transport nodig
• kunnen ook van lage naar hoge concentratie

1.4

uitwisseling van stoffen

1.5 deling

Lichaamscellen moeten vaak delen om te groeien, ontwikkelen of herstellen...

• niet alle cellen delen even snel (dekcellen snel, zenuwcellen traag)
• er zijn twee soorten celdelingen...

1.5

deling

bij de normale celdeling (mitose) kopieert een lichaamscel zichzelf in twee nieuwe cellen...

• uit één moedercel ontstaan twee dochtercellen
• deze cellen zijn genetisch exact hetzelfde
• een mitose gaat in fasen...

1.5.1

de normale celdeling

eerst worden alle 46 chromosomen gekopieerd (en zijn er tijdelijk 92)...

1.5.1

de normale celdeling

1 de kernmembraan verdwijnt en de 92 chromosomen groeperen zich rond centrosomen

1.5.1

de normale celdeling

2 de 92 chromosomen gaan naar het midden van de cel

1.5.1

de normale celdeling

3 gelijke chromosomen (origineel en kopie) worden door trekdraden naar elk een kant getrokken

1.5.1

de normale celdeling

4 de cel snoert zichzelf in, de 46 chromosomen vormen een kern

1.5.1

de normale celdeling

• geslachtscellen delen door meiose
• voorlopers van deze cellen hebben 46 chromosomen
• bij deling ontstaan uit één voorloper 4 cellen met 23 chromosomen

1.5.2

de reductiedeling

• na bevruchting telt de nieuwe cel 23+23=46 chromosomen

1.5.2

de reductiedeling

22 chromosomen zorgen voor eigenschappen, 1 chromosoom voor het geslacht...

• eicellen hebben alleen X
• zaadcellen kunnen X of Y hebben
• bij een combi wordt XX een meisje en XY een jongen

1.5.2

de reductiedeling

de man bepaalt het geslacht van het kind...

• eicellen hebben genetisch alleen het X-chromosoom (voor meisje)
• zaadcellen hebben zowel het X- als Y-chromosoom

wat gebeurt er als eerste bij een aanstaande celdeling?

1. dna wordt gekopieerd
2. dna wordt gesplitst
3. dna wordt samengevoegd
4. dna wordt uit elkaar getrokken

welke vorm van transport zie je hier?

1. osmose
2. diffusie
3. actief transport
4. passief transport

hoeveel chromosomen heeft een eicel?

1. 1
2. 2
3. 23
4. 46