5.2: Een glorieuze Gouden Eeuw korte versie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

H5: Een koning te rijk

5.2: Een glorieuze Gouden Eeuw

Tijdvak 6: 

Regenten & Vorsten (1600-1700)

Schrijf enkele woorden op waar jij aan denkt
bij 'de Gouden Eeuw' bij het vak geschiedenis:

Aan het eind:

1. kun je uitleggen waarom Amsterdam het centrum van de handel werd in de 16e en 17e eeuw; 

2. kun je uitlegen hoe de VOC en WIC onderdeel zijn van kolonialisme en van de wereldeconomie;

3. kun je uitleggen wat de relatie tussen slavenhandel en slavenarbeid op de plantages is.

De Republiek werd in de 17e eeuw enorm rijk. Dit noemen we de Gouden Eeuw. Deze periode duurde geen 100 jaar, maar vanaf 1602-1672. Vooral de gewesten Holland en Zeeland werden erg rijk door de handelspolitiek. 

De Republiek kent in deze periode een economische bloei door handel, vooral in de gewesten Holland en Zeeland. Dit kwam door handel in graan met gebieden rondom de Oostzee. Gevolg is dat vooral Amsterdam een belangrijk handelscentrum wordt.  

Bekijk hiernaast een kaart van Europa (1635) uit het boek de Atlas Mayor, gemaakt door de wereldberoemde Nederlandse kaartenmaker Joan Blaeu.

In de dia hiervoor werd genoemd dat de Republiek (Nederland) in de 17e eeuw vooral rijk is geworden door de Oostzeehandel.

Maar waar ligt de Oostzee? Sleep de punaise naar de juiste plek:

Punaise

Alle goederen worden bewaard in pakhuizen en werden weer doorverkocht als er veel winst mee gemaakt kan worden, waardoor Amsterdam een grote stapelmarkt kent. 

Daarnaast werd de Amsterdamse wisselbank opgericht, hier kon je geld wisselen of veilig bewaren. 

Amsterdam kwam volledig tot bloei. Op de beurs konden burgers geld investeren in een bedrijf. Er ontstond werkgelegenheid, waardoor veel mensen in Amsterdam gingen wonen. Daarom werd een nieuwe grachtengordel aangelegd. 

Twee uitspraken:
1. De Gouden Eeuw is in de 17e eeuw, deze eeuw duurt van 1700 tot 1800.

2. De pakhuizen langs de Amsterdamse grachten hebben diverse gevels, zoals trapgevels, klokgevels, halsgevels en lijstgevels

1. Alleen uitspraak 1 is juist
2. Alleen uitspraak 2 is juist
3. Beide uitspraken zijn juist
4. Beide uitspraken zijn onjuist

De Republiek en de VOC:

Nederland verdient niet alleen geld met de oostzeehandel, ook met de specerijenhandel. Verschillende Nederlandse bedrijven (compagniën) gingen zelf naar Oost-Indië (Azië) om de specerijen op te halen.

In 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht. De VOC moest zorgen voor een monopolie op de specerijenhandel. De VOC mocht andere schepen kapen en oorlog voeren. 

Voor de reis was geld nodig. Hierom gaf de VOC aandelen (betaalbewijs) uit. Als de VOC winst maakte, kreeg je een deel van de winst! De VOC is het eerste bedrijf ter wereld met aandelen!

De Republiek en de VOC:

In Indië wordt gehandeld in specerijen (bv kruidnagel, cacao, nootmuskaat, foelie en peper. Deze specerijen zijn enorm duur, vanwege hun gebruik in de keuken en als geneesmiddel. 

De VOC heeft heel veel handelsposten (factorijen) langs de kust, het hoofdkwartier is Batavia (nu: Jakarta) op Java. De bekendste leider (gouverneur-generaal) van Batavia is Jan Pieterszoon Coen. Hij sticht Batavia.

De VOC is de eerste multinational (een bedrijf met vestigingen over meerdere landen) ooit ter wereld en groeit uiteindelijk uit tot het grootste bedrijf ter wereld! 

Voorbeeld factorij

Kaapkolonie

Jan v. Riebeeck sticht in 1652 de Kaapkolonie met een verversingsstation nabij Kaap de Goede Hoop.

Specerijen uit (1). Indië / Amerika zijn in de 17e eeuw erg gewild. Te veel verschillende bedrijven bieden deze specerijen op de markt aan, waardoor de prijs daalt.

(2) Een oorzaak / Een gevolg is dan ook de oprichting van de VOC in 1602 die een  monopolie-positie krijgt. 

1. 1. Indië, 2. een oorzaak
2. 1. Indië, 2.een gevolg
3. 1. Amerika, 2. een oorzaak
4. 1. Amerika, 2. een gevolg

1. Hiernaast zie je een VOC- betalingsbewijs van kruidenier Theunis Jansz uit 1606 met een waarde van 600 gulden (= 275 euro). 

Een VOC- betalingsbewijs geeft een betrouwbaar / onbetrouwbaar beeld over de rol van aandelen bij de VOC;

2. Het VOC- betalingsbeeld geeft een objectief (feitelijk) / subjectief (mening) beeld over de rol van aandelen bij de VOC

1. 1. betrouwbaar, 2. objectief (feit)
2. 1. betrouwbaar, 2. subjectief (mening)
3. 1. onbetrouwbaar, 2. objectief (feit)
4. 1. onbetrouwbaar, 2. subjectief (mening)

De Republiek en de WIC:

In het oosten was de Republiek erg machtig. In Noord- en Zuid-Amerika wilde de Republiek zorgen dat Spanje en Portugal minder machtig werden. In 1621 werd daarom de West-Indische Compagnie (WIC) opgericht. 

Net als de VOC was de WIC een multinational en had de WIC een handelsmonopolie. De WIC kreeg van de Republiek opdracht om oorlog te voeren. Veel Spaanse schepen werden gekaapt. 

Zo werd in 1628, onder leiding van luitenant-admiraal Piet Hein, een complete Spaanse zilvervloot gekaapt. 

Handelen in een driehoek

De WIC deed ook aan de driehoekshandel. De schepen voeren volgens de volgende route: 

• Van Europa naar Afrika met geweren, stoffen, gereedschap etc. Deze werden in Afrika geruild voor slaven. 
• De slaven werden onder vreselijke omstandigeheden over de Atlantische Oceaan vervoerd om verkocht te worden op plantages in Zuid-Amerika. 
• Met alle plantageproducten werd weer naar Europa gevaren. 

Een inktzwarte bladzijde

De slavenhandel is een inktzwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis en duurt ruim 200 jaar. Vooral vanuit Fort Elmina (Ghana - Afrika) worden vanaf 1637 in totaal 600.000 slaven verscheept naar de plantages in Zuid-Amerika. 

De scheepsreis duurt 2 maanden en 1 op de 8 'slaafgemaakten' haalt de overtocht niet. Het ging in deze tijd niet om mensen, maar goederen.

Terwijl andere Europese landen, zoals Frankrijk en Engeland, allang zijn gestopt met de slavernij, schaft Nederland pas in 1863 als laatste de slavenhandel af. 

Elk jaar op 1 juli vieren wij het einde van de slavernij. Dit feest heet Keti Koti, dit betekent 'verbroken ketenen'. 

De WIC- schepen varen in een driehoek. 

Bekijk eerst de 3 pijlen. Wat is er op het WIC- schip te vinden? 

Sleep de woorden naar het juiste WIC-schip:

goud

wapens

kleding

slaven

koffie

cacaco

tabak

suiker

drank

ivoor

Zet de onderstaande 4 gebeurtenissen in de juiste tijdsvolgorde (van vroeger naar later):

1. Piet Hein verovert de Zilvervloot;

2. De moedernegotie (de moeder van alle handel) op de Oostzee gaat van start;

3. De WIC wordt opgericht.

4. De eerst aandelen van de VOC kunnen worden gekocht.

1. 1 --> 4 --> 3 --> 2
2. 3 --> 1 --> 2 --> 4
3. 2 --> 4 --> 3 --> 1
4. 3 --> 4 --> 2 --> 1

Sleep de onderstaande woorden naar de juiste kolom, kies uit:

- VOC, of

- WIC, of

- VOC en WIC

VOC:

WIC:

VOC en WIC:

slavenhandel

monopolie

specerijen

aandelen

J.P. Coen

multinational

Spaanse schepen kapen

Fort Elmina

Batavia

driehoeks- handel

Piet Hein

kolonialisme

Werktijd

Nu

Volgende keer

KLAAR ?

Maak paragraaf 5.2: Een glorieuze gouden eeuw

5.3: Een gouden leven

Nakijken