Thema 8 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Bas 2 Oorzaken van gedrag

Leerdoelen:

• Het verschil tussen inwendige en uitwendige prikkel kunnen uitleggen
• kunnen uitleggen wat een sleutelprikkel is
• kunnen uitleggen wat een supranormale prikkel is

Hoe ontstaat gedrag?

Gedrag ontstaat doordat mensen en dieren reageren op inwendige en uitwendige prikkels. Alle reacties op prikkels vormen het gedrag.

Prikkel > verandering in de omgeving, hier reageren (respons) dieren en mensen op.

Oorzaak van gedrag

Gedrag ontstaat doordat mensen en dieren reageren op inwendige en uitwendige prikkels.

– Inwendige prikkel -> komt vanuit het lichaam 

• Honger
  
• Sexuele drift (hormonen)
  
• Agressie
  

– Uitwendige prikkel -> komt van buiten

• Geuren
• Geluiden
• Smaak
• Enz.

Sleutelprikkels

Prikkels die altijd leiden tot bepaald gedrag zijn sleutelprikkels. 

Sleutelprikkel

Supranormale prikkel

De motivatie van gedrag

Dagelijks zijn er heel veel prikkels, op sommige reageer je, op andere niet. Of je reageert hangt af van de motivatie. Wil je in actie komen of niet? 
Wat levert het op voor jou? Heb je honger of niet?

                                                             De motivatie wordt opgebouwd tot een 

                                                             bepaalde drempelwaarde. Als de 
                                                             drempelwaarde gepasseerd wordt, volgt er pas
                                                             een reactie. 

Bas 3 aangeboren en aangeleerd gedrag

Leerdoelen:

• Het verschil tussen aangeboren en aangeleerd gedrag kunnen uitleggen
• De verschillende leerprocessen kennen en kunnen toepassen

Aangeboren gedrag wordt via genen van ouders op kind doorgegeven. Dit gedrag levert een grotere overlevingskans voor dit individu op bij interne en externe prikkels.

Door leerprocessen wordt dit aangeboren gedrag aangepast aan veranderende omstandigheden.

0

Leren:

• inprenting: leren van een vaardigheid gebeurt alleen in een bepaalde, gevoelige periode.
• gewenning: het afleren van reacties op bepaalde, ongevaarlijke gebeurtenissen in de omgeving.

0

• proefondervindelijk: door ervaringen die opgedaan worden, wordt bepaald gedrag niet meer vertoond, ander gedrag juist vaker (trial and error).

0

• Imitatie: nadoen van soortgenoten
• conditionering: voor het beïnvloeden van gedragsverandering. Het bekendste voorbeeld van conditioneren zijn de honden van Pavlov. Een tweede bekend voorbeeld zijn de muizen van Skinner.

Operante conditionering is bekend geworden door Skinner met zijn muizen. Door beloning leren muizen snel een weg in een doolhof of een hefboompje indrukken.

0

0

0

Inprenting

gewenning

proefondervinderlijk leren

inzicht

imitatie

conditioneren

leren in een gevoelige periode

oplossingen combineren

nadoen

trial and error

niet meer reageren

gedrag verandering

Bas 4 Sociaal gedrag

Leerdoelen:

• kunnen uitleggen wat communicatie is en sociaal gedrag
• kunnen uitleggen wat de functie van taakverdeling binnen groepen is

Sociaal gedrag

Dieren geven signalen naar elkaar af om te

kunnen communiceren

Gedrag van soortgenoten onder elkaar = sociaal gedrag

Functie: overleven van de soort

Vormen van sociaal gedrag

• Voortplantingsgedrag
• Territoriumgedrag
• Imponeergedrag
• Groepsgedrag
  

Voortplantingsgedrag

Gedrag: om voort te planten

* Wordt veroorzaakt door hormonen

Balts      =>  voortplantingsgedrag bij vogels en vissen

Bronst  =>   voortplantingsgedrag bij herten

Territoriumgedrag

Het territorium is het gebied waarin het dier leeft.

Er bevindt zich voedsel en nestgelegenheid. 

Het territorium wordt verdedigd tegenover

soortgenoren

laten weten dat het je territorium is door middel van geluid

territorium verdedigen met geweld

territorium verdedigen met geweld

Territorium afbakenen door middel van geur.

Het jachtluipaard plast tegen voorwerpen.

De geur wordt herkent door andere jachtluipaarden

Het territorium afbakenen met geuren.

De kat heeft een geurklier achter de oren

Door ergens tegenaan te wrijven, komt de geur daaraan te zitten.

Andere katten herkennen de geur

Imponeergedrag

Imponeergedrag heeft tot doel duidelijk te maken wie de baas is, zonder te hoeven vechten.

Groepsgedrag

Groepsdieren werken samen.

Samenwerken gaat volgens een taakverdeling:
"wie doet wat".  

De baas in de groep

Het dominante dier is de baas over de onderdanige dieren in de groep.

Rangorde: een groep met dominante en onderdanige dieren, waar iedereen zijn plek kent.

Een rangorde brengt rust in de groep, de regels zijn duidelijk. 

Bij hennen heet de rangorde: pikorde.

Dominant

Dominant

Onderdanig gedrag

Supranormale prikkel

Sleutelprikkel

Een moeder geeft haar baby borstvoeding als deze begint met huilen

Vogeltjes meer geluid maken dan hun broertjes of zusjes krijgen ook meer eten van ouders

Meisjes hebben een voorkeur voor jongens die een goede lichaamsbouw en brede schouders hebben

Bas 5 Gedrag mij mensen

Leerdoelen:

• het verschil tussen menselijk gedrag en dierlijk gedrag kunnen uitleggen
• menselijk aangeboren gedrag kennen
• kunnen uitleggen wat normen en waarden en rolpatronen zijn

Gedrag bij mensen en dieren

Verschillen: mensen kunnen beter communiceren en ontwikkelen 

(of leren) daardoor sneller. Daarnaast kennen mensen ook normen (gedragsregels) en waarden (eerlijkheid, respect voor anderen, vrijheid, rechtvaardigheid)

Overeenkomsten: mensen zijn ook gevoelig voor prikkels (denk aan sleutel/supranormale prikkels bij mannen & vrouwen, instagramfilters, reclames, strips, speelgoed). Daarnaast zijn de meeste typen gedrag van dieren ook terug te vinden bij mensen; 

Territoriumgedrag (in de bus/trein), Imponeergedrag (bij versieren), Dreiggedrag (breed maken, iemand strak aankijken met open ogen)

Aangeboren gedrag mensen

Voorbeelden aangeboren (erfelijk) gedrag bij mensen:

- Zuiggedrag

- Wenkbrauwgroet

- Uitdrukkingen bij woede/angst/vreugde

- Elkaar vluchtig begroeten (bekenden&onbekenden)

Rolpatronen

Het gedrag dat bij een bepaalde rol hoort

• in een relatie heeft ieder een bepaalde rol
• bij een bepaalde rol verwachten mensen bepaald gedrag: stereotypering

Rang (& pikorde) bij mensen

Ook mensen hebben een soort "rangorde" in de vorm van 'rollen'. Het gedrag dat je bij een bepaalde rol vertoont noem je rolpatroon

Een meisje van 15 vertoont heel anders gedrag als ze bij haar ouders zit / bij vriendinnen is / leerling in de klas is.

Veel menselijk gedrag berust op leerprocessen. Dit gebeurt o.a. tijdens de opvoeding, waarbij je als kind veel (on)bewuste signalen van ouders krijgt. Mede dankzij communicatie leert een kind zich sociaal te ontwikkelen.