H5 Highlights

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H5 Highlights

Voedingsstof	Bouwstof	Brandstof	Reserve stof	Beschermende stof
Eiwitten	JA	JA	NEE	NEE
Koolhydraten	JA	JA	JA	NEE
Vetten	JA	JA	JA	NEE
Water	JA	NEE	NEE	NEE
Mineralen (zouten)	JA	NEE	NEE	JA
Vitaminen	JA	NEE	NEE	JA

Brandstof cel

Cellen gebruiken ATP als brandstof.

ADH waarde

ADH = aanbevolen dagelijkse hoeveelheid.

ADH geeft aan hoeveel vitamines en
mineralen je per dag nodig hebt.

Dissimilatie van glucose

Aerobe dissimilatie (= verbranding)

met zuurstof

Anaerobe dissimilatie

zonder zuurstof

Fosfaataccu 

= ATP- en CP-voorraad samen in je spiercellen

Levert tussen 10-20 seconden energie

Aerobe dissimilatie glucose 

Anaerobe dissimilatie glucose 

In het cytoplasma van de cel !!!

Melkzuurgisting

C₆H₁₂O6                 2C₃H₆O₃

_{Dit levert maar 2 ATP}

pyrodruivenzuur

Spieren verzuren en raken vermoeid.

"Nahijgen": de lever dissimileert melkzuur alsnog aëroob en de vrijgekomen energie wordt vastgelegd in ATP

Onvolledige verbranding door afwezigheid O₂

Er zit nog energie in melkzuur!

Binas 68A

Dissimilatie van eiwitten en vetten 

• aëroob 
• dissimilatie vetten in cytoplasma en mitochondria
• dissimilatie van eiwitten in maag/darmstelsel en cytoplasma levercellen. Eiwitten worden niet "opgeslagen" in het lichaam (teveel aan eiwit kan ook worden omgezet in vet).

Eerste stap dissimilatie van vetten

Vetten worden afgebroken tot 3 vetzuren en een glycerolmolecuul.

Hoog energetisch maar de dissimilatie gaat langzaam/kost erg veel O2

Eerste stap dissimilatie eiwitten 

Eiwitten worden in het maag en darmkanaal verteerd in aminozuren.

Eiwit         aminozuur          ammoniak (NH₃)         ureum

De energiesystemen en hun energiebronnen

Het lichaam kan gebruik maken van de volgende energiesystemen:

• Vrij ATP
• Creatinefosfaat (CP)
• Anaërobe dissimilatie van glucose (glycolyse)
• Aërobe verbranding van glucose
• Aërobe verbranding van vet

BINAS 90A

BINAS 90A

Vrij ATP

2-4 sec

Opslag is niet mogelijk = zwaar molecuul

Steeds omzetting vanuit ADP

BINAS 90A

CP

10-25  sec

CP levert fosfaatmolecuul aan ADP, zodat weer ATP ontstaat

Opslag CP in spieren

100m + 200m

sprint

BINAS 90A

Anaërobe dissimilatie van glucose

25-70  sec

In cytoplasma

Levert 2 ATP

Levert melkzuur

100m hardlopen + 1500m schaatsen

BINAS 90A

Aërobe dissimilatie van glucose

65- ........  sec

In mitochondria

Levert 38 ATP

Langzaam proces

Voorraad glucose = glycogeen in lever en spieren

Ongetrainde mensen hebben 500g voorraad glycogeen. Getrainde mensen wel 1kg! Daar kan dan 45-60 min zware inspanning mee geleverd worden.

tijdrit wielrennen + marathon

Aërobe dissimilatie van vet

(staat niet in 90A)

Vet levert veel energie (129 ATP!!) en is altijd aanwezig in het lichaam.

Kost heel veel zuurstof!!

Vetverbranding bij inspanningen van lage intensiteit.

Essentiële aminozuren

De lever kan 11 van de 20 verschillende aminozuren maken door andere aminozuren om te bouwen.

Essentiële aminozuren kan de mens ALLEEN via voeding binnenkrijgen.

E a.z             E a.z.     ?            waarbij          de activiteit van de lever is

E a.z.            NE a.z.  ?

NE a.z.         E a.z.     ?

NE a.z.         NE a.z.  ?

BINAS 67H1

Palissadeparenchym

Sponsparenchym

Nerf/ houtvat

Huidmondje

Sluitcellen

Cuticula

Huidmondje

sluitcellen:

sluiten bij warmte

en voorkomen 

verlies van water

nerf:

bevat hout-

vaten die water

aanvoeren (en 

anorganische

soffen)

Beperkende factor

De abiotische factor waarvan de waarde

het verst ligt van de optimumwaarde is

de beperkende factor.

Verbeter je die factor dan gaat de

fotosynthese snelheid omhoog.

Vaak: CO2 in de lucht.

In plantenkassen: extra CO2 toegevoegd.

Als blijkt dat de hoeveelheid licht toeneemt, de fotosynthese van een plant sneller gaat, dan is licht de beperkende factor voor de fotosynthese.

Als bij meer licht, de snelheid van de fotosynthese gelijk blijft, is een andere factor beperkend. 

Bijvoorbeeld het CO₂-gehalte of de temperatuur.

Voorbeelden van wat beperkende factoren kunnen zijn:

nitraat-gehalte in de bodem;

zonlicht en CO2-gehalte;

temperatuur (enzymwerking).

Biomassa van een plant

=

drooggewicht

=

gewicht van alle organische stoffen en mineralen

Bij een plant is:

Nettoproductie glucose = 

Brutoproductie (koolstofassimilatie) - dissimilatie

Dus:

NP = BP - D

BP = NP + D

D = BP - NP

Brutoproductie is dus de totale hoeveelheid fotosynthese (vorming van glucose). 

Nettoproductie betekent de GROEI voor de plant (biomassa/drooggewicht)

Het snijpunt van de grafiek met de x-as is het compensatiepunt.

Dan is de brutoproductie gelijk aan de dissimilatie !   BP = D !

Dissimilatie bij dieren/planten

• Dissimilatie van glucose -> energie komt vrij

• 2 ATP bij anaerobe dissimilatie (zonder O₂) -> afbraak tot melkzuur (C₃H₆O₃)

• 38 ATP bij aerobe dissimilatie (met O₂) in mitochondriën

BINAS 68A

Melkzuurgisting

Melkzuurbacteriën worden gebruikt voor het maken van yoghurt en zuurkool

Anaerobe dissimilatie

C₆H₁₂O₆ -> 2 C₃H₆O₃ + 2ATP

Door melkzuur wordt de pH lager -> ziekteverwekkers kunnen er niet leven (yoghurt, zuurkool)

melkzuur

Alcoholische gisting

Anaerobe dissimilatie:

C₆H₁₂O₆ -> 2 C₂H₅OH + 2 CO₂ + 2ATP

Gistcellen maken wijn van druiven en bier van granen.

Gistcellen laten brooddeeg rijzen.

ethanol = alcohol

Brood

Bij maken brood ontstaat ook alcohol, maar dit verdampt bij het bakken.

CO₂ dat ontstaat vormt belletjes die opstijgen, hierdoor rijst het deeg.