Verlichting 2: Vrouwen, kinderen en geleerde heren

De verlichting: denken en letteren
1 / 45
next
Slide 1: Slide
NederlandsMiddelbare schoolvwoLeerjaar 5

This lesson contains 45 slides, with interactive quizzes and text slides.

time-iconLesson duration is: 60 min

Items in this lesson

De verlichting: denken en letteren

Slide 1 - Slide

Inhoud
  • Wetenschap en denken 1700-1800
  • Opvoeding
  • Literatuur

Slide 2 - Slide

Paradigmaverandering
Middeleeuwen - vroegmoderne tijd.
Theocentrische samenleving
Antropocentrische samenleving
De mens komt centraal te staan in het denken. 

Slide 3 - Slide

Wetenschap
In renaissance wordt al de basis gelegd voor wetenschappelijke ontwikkeling. 
  • Anthonie van Leeuwenhoek: microscoop 
  • Constantijn Huygens: slingeruurwerk
  • Wiskunde en cartografie maken een grote ontwikkeling door. 



Slide 4 - Slide

Cogito ergo sum...
Descartes past systematische twijfel toe op zijn  denken. Aan alles wil hij twijfelen, totdat hij uitkomt bij een gedachte die onomstotelijk is: 
Ik denk. En daarom ben ik. 

Slide 5 - Slide

Paradigmaverandering
Middeleeuwen - vroegmoderne tijd.
Theocentrische samenleving
Antropocentrische samenleving
De ratio van de mens komt centraal te staan  

Slide 6 - Slide

lichaam/ geest
Alleen het denken kan Descartes door zijn methodische twijfel niet ontkennen. Het lichaam wel. Daarmee wordt de geest ook waardevoller. 

Slide 7 - Slide

Methodisch/ kritisch denken
Grote invloed op wetenschappelijke ontwikkelingen in 18e eeuw:
Natuurwetenschappelijke ontwikkeling: Newton, James Watt (zwaartekracht/ stoommachine)
Politiek-theoretische ontwikkeling: John Locke, Montesquieu, David Hume. (trias politica)
Opvoedingsideeën: Rousseau; Moraal: Kant

Slide 8 - Slide

Verlichting = optimisme
Vooruitgangsgedachte: de mens is een rationeel wezen en kan zichzelf en zijn omgeving veranderen en verbeteren. 

De mens is van nature goed (Rousseau): verkeerd gedrag komt voort uit slechte voorbeelden. Opvoeding/ scholing kan de mens verbeteren!

Slide 9 - Slide

Invloed verlichtingsdenken (o.a.)
  • Scheiding Kerk en staat (Kerk geen directe invloed op politiek).
  • Ontwikkeling Democratie: scheiding machten
  • Afschaffing lijfstraffen/ doodstraf (uiteindelijk). 
  • Afschaffing slavernij (uiteindelijk)
  • Stichting parlementen: inspraak bevolking in politiek

Slide 10 - Slide

lichaam/ geest
Alleen het denken kan Descartes door zijn methodische twijfel niet ontkennen. Het lichaam wel. Daarmee wordt de geest ook waardevoller. 

Slide 11 - Slide

Welke problematische kant heeft dit idee van Descartes?

Slide 12 - Mind map

res cogitans/extensa
Onderscheid tussen geestelijke wezens (mensen) en dieren. Die laatste hebben geen geest.

Slide 13 - Slide

Bête machine

Slide 14 - Slide

Een hedendaagse consequentie

Slide 15 - Slide

Toch niet overal even verlicht...

Slide 16 - Slide

res cogitans/extensa
Onderscheid tussen geestelijke wezens (mensen) en dieren. Die laatste hebben geen geest.
Maar wie behoort tot de mensen? En wie wordt tot beest gemaakt? 

Slide 17 - Slide

Slaven en inwoners America's

Slide 18 - Slide

Thomas Jefferson
"This unfortunate race, whom we had been taking so much pains to save and to civilize, have by their unexpected desertion and ferocious
barbarities justified extermination and now await our decision on their fate."
The Papers of Thomas Jefferson (1813)

Slide 19 - Slide

Verlichting omvat:
Zowel de verdediging  van slavernij en genocide op de oorspronkelijke Amerikaanse (en Afrikaanse, Aziatische) volkeren, als de gedachte dat ieder mens vrij is en dat slavernij daar niet bij past.  

Slide 20 - Slide

Overstap naar literatuur

Slide 21 - Slide

In literatuur uit verlichting
Worden de ideeën over mens (en dier) verwerkt. In literatuur zijn de gedachten en overtuigingen van de eigen tijd te lezen: waar is men kritisch over? Wat wordt belangrijk gevonden? 
Dat is voor ons de focus: niet of het leuk is... 

Slide 22 - Slide

Verwerkingsopdracht
Lees in Dautzenberg H23, H25 en H26: pp. 61, 62, 65 t/m 68. 


Slide 23 - Slide

De verlichting: denken en letteren

Slide 24 - Slide

Behandeld verlichting:
Cogito ergo sum
Verlichtingsoptimisme/ wetenschappelijke methode
Geest (ratio) boven lichaam (problematisch?)

Slide 25 - Slide

De ontdekking van het kind

Slide 26 - Slide

Welke opvoedingsideeën zag je in de vorige foto?

Slide 27 - Mind map

Kind als mini-volwassene

Slide 28 - Slide

Kind als mini-volwassene

Slide 29 - Slide

School, Jan Steen

Slide 30 - Slide

Middeleeuwen
Het kind is een zondige miniatuurvolwassene. 
Een kind is nu eenmaal tot het slechte geneigd. 
Het kind moet vanwege die neiging worden bestraft.
Verlichting
Een kind is een onbeschreven blad. 
Ongewenst gedrag komt voort uit onwetendheid.
Het voorkomen van misdaad en lomp gedrag begint bij opvoeding. 

Slide 31 - Slide

schrijven voor kinderen
Hieronymus van Alphen neemt in gedichtjes opvoeding serieus
  • Aangepast op de doelgroep
  • Opvoeding door bevordering van goed gedrag: beloning
  • Ouder als 'kindervriend'

Slide 32 - Slide

Hieronymus van Alphen
Lees de tekst in Kern op 202

Welke verlichte opvoedings-kenmerken herken je? 

Slide 33 - Slide

Hieronymus van Alphen
Hoewel hij twijfelt bij zoveel verleiding, komt Jantje zelf tot besef (zonder hulp van buiten of angst voor straf (intrinsiek gemotiveerd))

Slide 34 - Slide

De vader
  • bevordering deugd
  • beloning
  • liefde

Slide 35 - Slide

lees: Ik ben lekker stout p. 182
A: Welke boodschap lees je in dit gedicht? 
B:Benoem de verschillen en overeenkomsten tussen Ik ben lekker stout en De pruimenboom (p. 68 DB). Benoem verschillen in inhoud en qua vorm. 
C: Wat voor soort wereld met wat voor soort mensen erin heeft Van Alphen voor ogen, en wat voor soort wereld/ mensen heeft Schmidt voor ogen? 

Slide 36 - Slide

Wat zijn de overeenkomsten tussen "Jantje zag eens pruimen hangen" en "Ik ben lekker stout"?

Slide 37 - Mind map

overeenkomsten
Beiden gaan over opvoeding
Voorbeelden deugdzame opvoeding. 
Beide gedichten rijmen 
Ik opgevoerd in gedicht

Slide 38 - Slide

Opvoeding van vrouwen
Sara Burgerhart is een zorgeloos, ijdel, behaagziek meisje. Het dreigt mis te gaan met haar, maar door een goede huwelijkspartner, Hendrik Edeling, komt toch alles goed. 

Brievenroman: = eerste Roman in Nederlands taalgebied
  • In het hoofd van de ik-verteller
  • Beschrijving van het denken: de binnenwereld van personages

Slide 39 - Slide

Mannen en wetenschap

Slide 40 - Slide

Mannen en wetenschap
Koffiehuizen: plek om bijeen te komen (voor burgers) en te praten over wetenschap en politiek.
  • Geschriften in koffiehuis: o.a. (Hollandse) Spectator (Justus van Effen). Verschijnt in Nederlands: kennisverspreiding onder volk. 

Slide 41 - Slide

Spectator
Anoniem! De verteller is de spectator, die wetenswaardigheden deelt met zijn publiek.
Schrijft over taal, zeden, smaakkwesties 
Populair: veel ingezonden stukken 
In De Hollandsche Spectator ligt zeer sterk de nadruk op het moraliserend vertoog, ten nadele van poëzie en vertelling (meer een column/ preek)

Slide 42 - Slide

Spectator
Het eigenlijke belang van Van Effen's Hollandsche Spectator zoeke men echter in de manier waarop de hoge principes van de Verlichting - redelijkheid, tolerantie, sociabiliteit - naar de burger toe worden vertaald. Dat gebeurt niet, althans zelden, in abstracte vorm. Meestal kiest Van Effen een bepaalde casus om er zijn denkbeelden aan te demonstreren.

Slide 43 - Slide

Spectator
In één ding mag men zich niet vergissen: Van Effen's lezers waren dan misschien geen gestudeerde lieden, hijzelf echter behoort tot de intellectuele elite. Dat houdt onder andere in dat hij goed thuis is in de antieke literatuur, geschiedenis, filosofie. Horatius, de milde satiricus, is zijn lichtend voorbeeld (cf. p. 170). Van Effen's oudvaderlands deugdideaal heeft duidelijk romeinse trekken. Soberheid en eenvoud staan bij hem voorop.

Slide 44 - Slide

Te doen
Lees pp. 72-75: Maak een samenvatting (kern van Gulliver/ Candide); Belangrijkste info over de roman 
Lees pp. 77-79 
Noteer vragen over datgene wat je (nog) niet snapt. 

Slide 45 - Slide