Blok 2 Cellen Les 4: Osmose en diffusie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Diffusie en osmose

Thema 2  en 3 Cel en leven

§3.3 Membranen, osmose en diffusie

Deze les

• Voorbeelden van osmose (demonstraties
• Bespreken §3.3 opdr. 46 en 51 + §2.5 vraag 89, 93, 97
• Klassikale vragen, bepaal je hoe goed de lesstof kent,
• Ga je op je eigen niveau aan de slag,
• Maak je een start met het achtergrondverhaal over osmose en diffusie.

Lesdoel

• Begrijpen hoe diffusie en osmose een rol spelen bij de waterhuishouding van cellen.
• Het effect kunnen uitleggen op een weefsel of organisme, wanneer deze in een oplossing bevindt met een bepaalde osmotische waarde.

Verschil diffusie en osmose

Bij diffusie kunnen stoffen zich vrij verplaatsen in een vloeistof of gas.

Bij osmose kan alleen water zich verplaatsen door een membraan. 

Membranen

Er zijn 3 soorten membranen.

• Permeabel membraan
• Semi-permeabel membraan
• Non-permeabel membraan

Wat weet je al?

Eens is staan, oneens blijven zitten.

Wat weet je al?

Water kan altijd door de celmembraan heen.

Eens is staan, oneens blijven zitten.

Wat weet je al?

Diffusie vindt alleen plaats bij stoffen die opgelost zijn in een vloeistof.

Wat weet je al?

Osmose is diffusie van water.

Wat weet je al?

Diffusie en osmose kosten beide geen energie.

Wat weet je al?

Een semipermeabelmembraan laat kleine stoffen wel door, grote stoffen niet.

Wat weet je al?

Bij gefaciliteerd transport vindt er diffusie plaats.

Wat weet je al?

Als een oplossing hypertonisch is, zitten er weinig opgeloste stoffen in.

Wat weet je al?

Osmose

Er is een netto verplaatsing van water van een plek met een hoge osmotische waarden naar een plek met een lage osmotische waarde.

Wat weet je al?

Een cel kan hypertonisch zijn of hypotonisch, dit is afhankelijk van de omgeving.

Voorkennis

Bepaal hoeveel je goed hebt. 

Dit zegt iets over je voorkennis. 

Zijn er vragen die nu in je opkomen?

3 vragen

1. Als ik twee bakken heb waar een semipermeabel membraan tussen zit, wat gebeurt er in deze situatie?

Welke stof verplaatst? Waarom? Eindresultaat?

3 vragen

2. Een dierlijke cel bevindt zich in een vloeistof met een onbekende osmotische waarde. Na verloop van tijd krimpt de cel. Heeft de vloeistof een hogere of lagere osmotische waarde dan cel? Leg uit hoe je dit weet.

3 vragen

3. Een plantaardige cel wordt in een vloeistof met een lage osmotische waarde gestopt. Wat gebeurt er met de cel en waarom? 

Geef in je uitleg aan: 

- of de vloeistof hyper-, iso- of hypotoon is tov de cel, 

- hoe we deze situatie waarin de cel zich uiteindelijk in bevindt noemen (turgor, grensplasmolyse of plasmolyse).

Kennis lesstof

Bepaal hoeveel je goed hebt. 

Dit zegt iets over hoe je de lesstof beheerst.

Kennis lesstof

Heb je geen of 1 vraag goed?

Je krijgt uitleg over het onderwerp en we oefenen met vragen.

Heb je 2 vragen goed?

Doe mee met de uitleg, ga daarna aan de slag met de inleiding (zie SOM).

Heb je 3 vragen goed?

Dan kun je gelijk aan de slag met de inleiding. Op SOM staat wat erin hoort.

Achtergrondverhaal

1. In achtergrondverhaal leg je uit wat diffusie en osmose is. 

- Je legt uit wat diffusie en osmose is. Geef ook voorbeelden.

- Je legt het effect van osmose op cellen uit (plant en dier).

- Je legt uit wat turgor, grensplasmolyse, plasmolyse en lysis is.

- Je legt uit wat osmotische waarde is en wat hyper-, iso- en hypotoon is.

Achtergrondverhaal

Maak gebruik van:

- §2.3 uit Nectar

- Internet (voor plaatjes)

- De eerdere lessen op LessonUp (en filmpjes daarin).

- Voorbeelden om je verhaal te verduidelijken

Diffusie

Bij diffusie en osmose is belangrijk:

- deeltjes (stoffen) bewegen willekeurig (vrij bewegen)

- Resultaat bij diffusie: gelijke verdeling.

Osmose

Deeltjes kunnen zich niet vrij bewegen: alleen water.

Komt door semipermeabel membraan.

Osmotische waarde: hoeveelheid opgeloste stoffen tov van andere oplossing.

Plantaardige cel

Stevig als ze vol zitten met water.

Slap bij weinig water.

Belangrijk voor planten:

Cellen hogere osmotische waarde (hypotoon) dan omgeving.

Dierlijke cellen

Verschrompelen bij weinig water.

Gaan kapot (lysis) bij veel water.

Belangrijk voor dierlijke cellen:

gelijke osmotische waarde (isotoon) met omgeving.

Oefenvraag

Een plantaardige cel die in een vloeistof terecht komt vertoont het volgende:

Start afb. 1,  na langere tijd afb. 3.

• Heeft de omringende vloeistof een hogere of lage osmotische waarde?
• Leg je antwoord uit.

Oefenvraag

Als ik een dierlijke cel in een hypotonische oplossing doe. 

- Waar verplaatst water zich naar toe?

- Wat is het effect op de cel?