3.1 Een welvarende samenleving (1948-1978) Poort Lyceum

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

3.1 Nederland (1948-1978)

KA: 45, 46, 47, 48, 49

Waardoor veranderden de maatschappelijke verhoudingen in Nederland tussen 1948 en 1978?

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je uitleggen:

• hoe de economische groei de verzorgingsstaat mogelijk maakte.
• hoe de welvaart leidde tot maatschappelijke veranderingen.
• wat veranderde in de positie van jongeren en vrouwen. 
• welke emigratie en immigratie plaatsvond  

in de syllabus

Na de Tweede Wereldoorlog werden de verzuilde verhoudingen van voor de oorlog aanvankelijk hersteld. Nederland begon aan een snelle wederopbouw, waarbij de Marshallhulp steun bood. De Koude Oorlog en het begin van Europese samenwerking

lieten zien dat Nederland niet langer een neutraliteitspolitiek voerde.

a. Na de WOII werden de vooroorlogse verzuilde verhoudingen hersteld. Geef met voorbeelden uit de omroep en de politiek aan wat verzuiling was.
b. Geef aan wat rooms-rode kabinetten waren en wanneer zij aan de macht waren.
c. Nederland voerde geen neutraliteitspolitiek meer. Geef daarvan twee vb.

Van 1948 tot 1973 vonden een snelle wederopbouw en een sterke economische groei plaats in Nederland.
a Geef met een vb. aan welke economische sector het snelst groeide.
b Noem twee buitenlandse en twee binnenlandse factoren die de economische groei en de toenamen van de welvaart bevorderden.

In de syllabus

Direct na de Tweede Wereldoorlog was er sprake van een babyboom. De natuurlijke bevolkingsgroei zette zich in de eerste decennia na de oorlog voort. In de jaren 1950 en 1960 kende Nederland een periode van economische groei en toenemende industrialisatie. Met geleide loonpolitiek stimuleerden de rooms-rode regeringen de export en de werkgelegenheid. Daarnaast profiteerde Nederland van het economisch

herstel van Duitsland en de vondst van aardgas in Groningen. 

In de syllabus

Leidend was het idee van een maakbare samenleving met meer economische gelijkheid als ideaal. Door de toenemende welvaart konden politici en sociale partners samen bouwen aan een verzorgingsstaat. Na de invoering van de AOW in 1957 werd sociale wetgeving verder uitgebreid. 

De overheid gebruikte de welvaart voor de financiering van de uitbreiding van de verzorgingsstaat.
a Geef met een voorbeeld aan wat de verzorgingsstaat is.
b Geef aan vanuit welk idee en welk ideaal de verzorgingsstaat werd uitgebreid.
c Geef aan welke rol de sociale partners hierbij hadden en waarom dan van belang was.

Gebruik bronnen 1 en 2 (blz. 84 )
Maak met bronelementen duidelijk dat beide affiches passen bij de verzorgingsstaat.

In de syllabus

Vanaf het begin van de jaren 1960 stegen de lonen sterk. In Nederland ontstond een consumptiemaatschappij. In veel huishoudens deden apparaten hun intrede en voor

steeds grotere groepen werd een vakantie mogelijk, ook in het buitenland. De groeiende welvaart ging hand in hand met verstedelijking en groeiende mobiliteit.

In de syllabus

Na de jaren 1950 was er sprake van ontzuiling van het sociale en het politieke leven.

Nieuwe politieke partijen en omroepen, zoals D’66 en Veronica, kwamen op en er

ontstond een jongerencultuur. De jeugd kreeg de beschikking over meer vrije tijd en geld

en een deel van de jongeren volgde steeds langer onderwijs. Mede onder invloed van

popmuziek uit Engeland en de Verenigde Staten ontstonden er vanaf het eind van de

jaren 1950 jongerenbewegingen, zoals de nozems. In de jaren 1960 begonnen groepen

jongeren, zoals de provo’s en de hippies, zich te verzetten tegen de

consumptiemaatschappij. Zij bespotten het gezag van oudere generaties en eisten meer

inspraak.

a Door de welvaart vonden in de jaren 1960 sociaal-culturele veranderingen plaats. Beschrijf de veranderingen wat betreft: - Koopgedrag van mensen en - hun vrijetijdsbesteding.
b Beschrijf ook de veranderingen wat betreft: - de verstedelijking en - de mobiliteit van mensen.

Vanaf de jaren 1960 vond ontzuiling plaat. Geef met voorbeelden uit de omroep en de politiek aan wat dat inhield.

Gebruik de tekst 'Het verhaal van Boudewijn de Groot' (blz. 76) en bron 6 (blz. 85) De liedjes van Boudewijn de Groot in de jaren 1960 kun je zien als oorzaak én als gevolg van de sociaal-culturele veranderingsprocessen in die tijd. Leg dat uit met twee voorbeelden uit de tekst en twee voorbeelden uit de bron.

In de syllabus

De positie van vrouwen veranderde. In 1956 kwam een einde aan de wettelijke handelingsonbekwaamheid van getrouwde vrouwen. Later streden feministes van de tweede golf, zoals Man Vrouw Maatschappij en Dolle Mina, voor gelijke rechten en kansen. De introductie en acceptatie van de anticonceptiepil, nieuwe echtscheidingswetgeving en onderwijsdeelname van meisjes zorgden voor grote, soms ook plotselinge maatschappelijke veranderingen.

Vanaf het eind van jaren 1950 ontstond een jongerencultuur.
a Noem hiervan drie oorzaken.
b Leg uit welke rol popmuziek speelde in de jongerencultuur.
c Omschrijf elk van de volgende jongerenbewegingen en noem kenmerken van hun subcultuur: - nozems, - provo's, - hippies

Gebruik bronnen 4 en 5 (blz. 85)
Bij de emancipatie van vrouwen in Nederland gaat het om ontwikkelingen op korte en lange termijn. Licht dat toe door:
- per bron te beredeneren wanneer ongeveer in de tijd van televisie en computer deze is gemaakt. - uit te leggen bij welk kenmerkend aspect de bronnen passen en - aan de hand van een kenmerkend aspect van een vroeger tijdvak te beargumenteren dat deze ontwikkeling ook deel uitmaakt van een ontwikkeling op langere termijn.

a Geef aan wat de wettelijke handelingsonbekwaamheid van getrouwde vrouwen inhield en wanneer deze werd afgeschaft.
b Noem twee organisaties van de tweede feministische golf.
c Noem nog drie factoren die de vrouwenemancipatie vanaf de jaren 1960 hebben bevorderd.

Gebruik afbeeldingen 3,9 en 3,10 (blz. 75) en bron 3 (blz. 84)
Leg telkens met een beeldelement uit welke jongerenbeweging te zien is.

In de syllabus

Begin jaren 1950 was Nederland een emigratieland van waaruit mensen naar landen als Australië, Nieuw-Zeeland en Canada trokken. De dekolonisatie van Indonesië en Suriname zorgde voor de al dan niet vrijwillige komst van groepen migranten naar ons land. Vanaf eind jaren 1960 huurden werkgevers zogenoemde gastarbeiders in, eerst uit

Zuid-Europa, later uit Turkije en Marokko, die later ook het recht kregen op

gezinshereniging.

In de syllabus

De oliecrisis maakte in 1973 een einde aan jarenlange economische groei. Nederland kon de gevolgen daarvan nog enkele jaren opvangen. Rond 1980 was er sprake van een

economische crisis die de samenleving en de verzorgingsstaat onder druk zette.

a Noem drie bestemmingen van Nederlandse emigranten in de jaren 1950
b Noem met betrekking tot de immigratie: - uit Indonesië een onvrijwillig migratiemotief en - uit Suriname een vrijwillig migratiemotief.
c Geef een verklaring voor: - de komst van werknemers uit Zuid-Europa, Turkije en Marokko en - hun recht op gezinshereninging.

a Verklaar het einde van de economische groei in 1973
b Verklaar het besluit van veel werkloos geworden Turken en Marokkanen om in Nederland te blijven

Vraag 15 (blz. 85)
Noteer de nummers van de tien feiten in volgorde van vroeger naar later.

Na 1945 veranderde de samenstelling van de Nederlandse bevolking door migratie. Direct na de oorlog waren er weinig huizen en was er weinig werk. Hierdoor emigreerden veel Nederlanders naar landen zoals Canada, Australië en de VS.

Ondertussen kwamen Indische Nederlanders naar Nederland en later ook Molukkers en Surinamers. In de jaren 1960 kwamen gastarbeiders uit Zuid-Europa, Marokko en Turkije omdat er te weinig arbeiders waren voor de industrie.

In 1973 kwam plotseling een einde aan de economische groei. Vanwege westerse steun aan Israël verhoogden Arabische landen de prijs van hun olie waardoor de oliecrisis ontstond.

Begrippen uit deze les:

verzuiling: verdeling van de bevolking in levensbeschouwelijke groepen (zuilen) met eigen organisaties. 

rooms-rode kabinetten: regering met de KVP en de PvdA. 

geleide loonpolitiek: als de regering bepaalt hoe hard lonen mogen stijgen. 

verzorgingsstaat: staat die met sociale voorzieningen zorgt voor het welzijn van zijn burgers. 

sociale partners: werkgevers en werknemers. Poldermodel: overlegmodel gericht op overeenstemming en harmonie. 

ontzuiling: verdwijnen van de verzuiling.

babyboom: geboortegolf

inspraak: zeggenschap, je mening mogen geven als een besluit wordt genomen 

Begrippen uit deze les:

provo: jongere die zich uitdagend en speels afzet tegen bestaande gezagsverhoudingen (vanaf 1965)

nozem: stoer geklede jongere met vetkuif (vanaf 1955)

popmuziek: populaire muziek. 

hippie: jongere die zich op vredelievende en afwijkende manier afzet tegen de consumptiemaatschappij en de heersende opvattingen (vanaf 1967)
.

Handelingsonbekwaamheid: het niet mogen afsluiten van rechtsgeldige overeenkomsten.

oliecrisis: tekort aan olie die leidde tot een economische crisis (1973)

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Stel 1 vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.