V5 - TH2 - les 1 gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

hoe gaat het met jullie?

Thema 2 Waarneming 

en gedrag

BS3 Gedrag beschrijven

Leerdoelen BS3

Na deze BS kun je:

• toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
• omschrijven wat ethologie inhoudt.
• omschrijven hoe je gedrag kunt bestuderen
• de invloed van gedragsonderzoek op de maatschappij toelichten.

Begrippen van BS3

ethologie

gedrag

adequaat gedraag

handelingen

gedragselementen

respons

blackbox

gedragsysteem

gedragsketen

balts

voortplantingsgedrag

subsystemen

broedzorg

ethogram

protocol

wat verstaan biologen onder gedrag?

gedrag

alle waarneembare activiteiten van een dier of een mens

zoals: 

geluid maken - geurstoffen afscheiden - slapen - 

van kleur veranderen - lichaamshouding

waarom vertonen mens en dier gedrag?

adequaat gedrag

gedrag dat leidt tot betere overlevingskansen 

zowel fysiologisch als omgeving

wat hebben we nodig om gedrag te tonen?

opbouw gedrag:

prikkel ->      verwerking/handelingen ->      respons

• waarnemingen van zintuigcellen

• centrale zenuwstelsel

• de reactie op de waarneming

Is dit gedrag?
Een jongen die bloost als hij een meisje aankijkt?

1. ja
2. nee

Is dit gedrag?
Glas valt op de grond.

1. ja
2. nee

Is dit gedrag?
Gargamel die een smurf probeert te vangen?

1. ja
2. nee

Is dit gedrag?
Een bliksemschicht uit een onweerswolk.

1. ja
2. nee

Ethologie

• De tak van de biologie waarbij de studie van het gedrag van dieren centraal staat.
  
• Gedrag is alle waarneembare activiteiten van dier of mens.
  
• Adequaat gedrag is gedrag waardoor de overlevingskansen en fitness van een dier worden vergroot.
  

Handeling/gedragselement:

Waarneembare handeling bij dieren en dus ook mensen.

Gedragsketen:

Opeenvolgende handelingen in een "vaste" volgorde

Gedragssysteem: handelingen met een gemeenschappelijk doel

Subsysteem:

samenhangende groepen van handelingen binnen 

een gedragssysteem

Handeling = Gedragselement

Van prikkel tot handeling

Handelingen zijn losse elementen van gedrag.

Respons: een reactie op een prikkel.

Black box: processen die zich afspelen in een organisme. De prikkel (input) en respons (output) kunnen worden geobserveerd. Het proces kan hieruit worden afgeleid i.c.m. kennis over het zintuigstelsel, zenuwstelsel en hormoonstelsel van het organisme

Hersenactiviteit

Hersenactiviteit kan zichtbaar worden gemaakt m.b.v. MRI (= Magnetic Resonance Imaging).

Maken van verbanden tussen hersenactiviteit en gedrag

Uitvoeren van een handeling i.c.m. het meten van de hersenactiviteit.

gedragsysteem

handelingen met een gemeenschappelijk doel

 

bestaat uit meerdere subsystemen

vb.: voortplantingsgedrag, kookgedrag

voortplantingsgedrag

gedragsketen bestaande uit: 

subsystemen: vechten, nestgouwen, balts, broedzorg

doel: voortplanting

Gedragssystemen - balts

Gedragssysteem = handelingen met gemeenschappelijk doel (kan uit meerdere subsystemen bestaan)

Gedragsketen = effect ene handeling leid tot volgende handeling

gedragsonderzoek

beschrijving van het gedrag wordt gedaan in een ethogram

ethogram

Een objectieve beschrijving 

van de verschillende 

typen handelingen 

die bij een diersoort 

voor kunnen komen.

+ een protocol

protocol

lijst met wanneer welke handeling heeft plaatsgevonden

Onderzoek doen

Frans de Waal - primatoloog

aantal voorbeelden 

www.ted.com

Welke gedrag heeft Frans de Waal onderzocht?

In een ethogram staan beschreven:

1. beschrijvingen van handelingen
2. hoe vaak een handeling heeft plaats gevonden
3. hoe lang een handeling heeft geduurd
4. wat de onderzoeker van de handeling vond

Geluiden, geuren en kleuren kunnen prikkels zijn die bij dieren leiden tot bepaald gedrag.

Welke van deze prikkels kunnen een rol spelen bij het voortplantingsgedrag van dieren?

1. alleen geuren en geluiden
2. alleen geluiden en kleuren
3. alleen geuren en kleuren
4. alle drie

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.
- Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. honger
2. de geur van de worm
3. bewegen van het nest
4. het zien van zijn ouder

ons gedrag wordt beïnvloed zonder dat we er erg in hebben... 

www.npo3.nl

nog vragen?

aan de slag:

maak opdracht 33 t/m 40

Thema 2 Waarneming 

en gedrag

BS4 Vorming van gedrag

Leerdoelen BS4

Na deze BS kun je:

• toelichten dat gedrag deels erfelijk is bepaald. 
• beschrijven dat er een dynamische relatie is tussen een organisme en zijn omgeving. 

Begrippen van BS4

erfelijke eigenschappen

motivatie

periodieke invloeden

voortplantingsprikkel

biologische klok

sleutelprikkel

supernormale prikkel

gedrag

wordt beïnvloed door: 

erfelijke (aangeboren) eigenschappen 

aangeleerde (ervaring) eigenschappen

vorming van gedrag

prikkels zijn de waarnemingen

vorming van gedrag

motivatie is de drang een bepaald gedragsysteemuit te voeren: 

honger - voeding

veiligheid - vluchten

vorming van gedrag

anatomie / fysieke toestand: 

lichaams-temperatuur,

vochtbalans 

vorming van gedrag

erfelijk:

- pasgeborenen

zuigreflex: drinken

vorming van gedrag

aangeleerd

- hond die netjes aan de riem blijft lopen

- sociaal wenselijk 

"dank je wel"

vorming van gedrag

nieuw gedrag:

- omgeving veranderd, 

-andere wensen

- iemand met een maagverkleining zal zijn eetgedrag moeten aanpassen

vorming van gedrag

gedragsysteem:

- handelingen met gemeenschappelijk doel (kan uit meerdere subsystemen bestaan

- vb balts

vorming van gedrag

effect 

= uiting van het gedrag

terugkoppeling:

-nieuwe waarnemingen als reactie op het gedrag

vb.? 

Voedingsgedrag

periodieke invloeden

prikkels die regelmatig terugkomen met verschillende prikkelsterktes in het interne of externe milieu

vb. dag/nacht ritme, hormonen

De verandering van de concentratie van een geslachtshormoon is een

1. interne
2. externe

Wat voor gedrag kan er volgen op de veranderingen op de concentratie van geslachtshormonen?

dag en nacht ritme

kleine kinderen - puberteit - adolescenten - senior

Welke biologische klokken ken je?

aan de slag 

opdracht 43 t/m 47