10.3 + 10.4 + 10.5

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 4

10.3

Wat moet je weten van elke levensfase?
- leeftijden die erbij horen
- lichamelijke ontwikkelingen
- geestelijke ontwikkelingen

Hormonen in de puberteit

Hormonen zijn regelstoffen.

 

Worden gemaakt in hormoonklieren, komt dan in het bloed

In de eierstokken (vrouw) en zaadballen (man)

Zaadballen --> maken zaadcellencellen en mannelijk geslachtshormoon (testosteron)

Eierstokken --> hierin rijpen eicellen, vrouwelijk geslachtshormoon (oestrogeen)

Hormonen in de puberteit

Hormonen zijn regelstoffen.

 

Worden gemaakt in hormoonklieren, komt dan in het bloed

In de eierstokken (vrouw) en zaadballen (man)

Zaadballen --> maken zaadcellencellen en mannelijk geslachtshormoon (testosteron)

Eierstokken --> hierin rijpen eicellen, vrouwelijk geslachtshormoon (oestrogeen)

10.4

Bloemen op een plant zijn voor voortplanting

Kroonbladeren - gekleurde bladeren om insecten te lokken

Kelkbladeren - beschermen de bloem als die nog in knop zit

Nectarkliertjes maken nectar (zoete vloeistof) dit lokt insecten

Stamper = vrouwelijk deel van de bloem (voortplantingsorgaan)

Meeldraad = mannelijk deel van de bloem (voortplantingsorgaan)

10.4

Meeldraden

- bestaan uit een helmdraad en helmknop

- maken stuifmeelkorrels > mannelijke voortplantingscellen

- stuifmeelkorrels samen noem je stuifmeel

Stamper

- bestaat uit de stempel, stijl en vruchtbeginsel (dikke onderkant)

- in vruchtbeginsel --> zaadbeginsels (bevatten eicellen (1 eicel in 1 zaadbeginsel)

- eicellen zijn vrouwelijke voortplantingscellen

Stuifmeelkorrel + eicel = (bevrucht) zaadje

Bevruchting

• Stuifmeelkorrel groeit naar eicel toe
• stuifmeelkorrel beland op stamper (bestuiving)
• er groeit een buisje uit: de stuifmeelbuis
• kern van stuifmeelkorrel gaat tijdens groeien van stuifmeelbuis
   mee naar het vruchtbeginsel
• stuifmeelbuis eindigt in het zaadbeginsel bij een eicel
• kern van stuifmeelkorrel dringt eicel binnen
• kern van stuifmeelkorrel versmelt met kern eicel --> bevruchting
• er ontstaat een zaadje

Hoe komen stuifmeelkorrels en eicellen bij elkaar?

• Insectenbloemen > insecten vervoeren stuifmeel
  - insecten komen op bloem af > bloem geurt, bloem fel gekleurd is of bloem nectar bevat 
  - stuifmeel plakt aan insect vast en insect gaat naar volgende bloem
  - stuifmeelkorrels blijven plakken op stamper van volgende bloem
  
• Windbloemen > stuifmeelkorrels van windbloemen zijn heel klein en licht
  - bij windbloemen neemt de wind stuifmeel mee
  - windbloemen zijn klein en hebben geen geur
  - meeldraden en stampers hangen ver uit de bloem
  
  

Hoe ontstaan vruchten en zaden?

1. Bloemen verschrompelen
   - kroonbladeren verkleuren, verschrompelen en vallen af
   - bij veel vruchten blijven kelkbladeren zitten
2. Zaadbeginsel wordt zaad
   - bevruchte eicel ontwikkelt zich tot kiem > kiem is het jonge plantje wat in het zaad zit
   - terwijl kiem groeit ontwikkelt rest van zaadbeginsel zich tot zaad
   - zaad bestaat uit een kiem en twee zaadlobben met reservevoedsel 
   - de kiem gebruikt het reserve voedsel tijdens het ontkiemen > als jonge plantje uit zaadje komt
3. Het vruchtbeginsel wordt vrucht
   - het vruchtbeginsel gaat groeien en verandert in een vrucht
   - alle vruchten hebben één of meer zaden
   - voortplanting is pas klaar als zaden op een plek komen waar ze kunnen ontkiemen en uitgroeien tot nieuwe plant

bloem -> bestuiving, bevruchting -> vrucht met zaden

10.4 Voortplanting met bloemen

Hoe verspreiden planten hun zaden?

1. Verspreiding door dieren
   - sommige zaden zijn kleverig of stekelig, blijven plakken aan vacht
   - sommige zaden zijn eetbaar (vruchten), komen met ontlasting weer naar buiten (verspreiding over grote afstand)
2. Verspreiden door de plant zelf
   - vruchten knappen open door bijv. warmte, aanraking of regendruppels
   - een Springbalsemien kan zaden wel 4 meter ver schieten
3. Verspreiden door de wind
   - zaden zijn heel licht en hebben aanpassingen waardoor ze kunnen zweven
   - paardenbloemenzaadjes hebben een parachuutje en esdoornszaadjes een vleugel

10.5 Voortplanting zonder bevruchting

Kunnen planten zonder bevruchting voortplanten?

• Voortplanting met bevruchting
  - geslachtelijke voortplanting
  - zaden
• Voortplanting zonder bevruchting
  - ongeslachtelijke voortplanting
  - bollen / knollen / uitlopers

10.5 Voortplanting zonder bevruchting

Bollen & knollen

• Bollen > stukje stengel onder de grond met korte, dikke bladeren
  - in de dikke bladeren zit reservevoedsel > rokken
  - tussen de rokken ontstaan klisters > deze groeien uit tot nieuwe bollen
  - uit nieuwe bollen kunnen nieuwe planten groeien
  - bijv. uien en tulpen
  
  
• Knollen > verdikte stengels die onder de grond groeien
  - knollen krijgen uitlopers, hieruit groeien nieuwe planten
  - bijv. aardappel

10.5 Voortplanting zonder bevruchting

Uitlopers & wortelstokken

• Uitlopers > sommige planten maken lange stengels boven de grond
  - aan deze lange stengels komen wortels waaruit nieuwe
  planten groeien
  - bijv. aardbeien
  
  
• Wortelstokken > lange stengels onder de grond
  - uit verdikkingen op de wortelstokken groeien nieuwe plantjes
  - lelietjes-van-dalen en bamboe

10.5 Voortplanting zonder bevruchting

Hoe lang leven planten?

• Eenjarige planten
  - ontkiemen, groeien en bloeien maar één jaar, daarna sterven ze af
  - zaden blijven in leven in de winter en ontkiemen in het voorjaar
• Tweejarige planten
  - in het eerste jaar ontkiemt de plant en groeit hij
  - plantendelen boven de grond sterven af en wortel onder de grond blijft leven
  - in het tweede jaar bloeit de plant en vormt zaden, na tweede jaar sterft de hele plant (zie volgende dia voor afbeelding)
• Overblijvende planten
  - kruidachtige planten > groeien en bloeien elk jaar, in de winter sterven bovengrondse delen af,
  in het voorjaar groeit de plant weer
  - houtachtige planten > laten hun bladeren vallen, krijgen in het voorjaar weer nieuwe bladeren

10.5 Voortplanting zonder bevruchting

Levenscyclus tweejarige plant

                       Jaar 1:                                                                Jaar 2: