les 9 veredelen en recombinant DNA-techniek

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Doelen (8.8 en 8.9)

Je kunt uitleggen hoe in de loop van de geschiedenis organismen zijn gekweekt met voor de mens wenselijke eigenschappen:

• klassiek veredelen en kloneren
• merker-geassisteerde veredeling
• mutatie inductie
• recombinant DNA technologie (volgende les)

klassieke veredeling

gericht kruisen en selecteren van organismen met gewenste eigenschappen (H7 in SE1)

gewassen

landbouwdieren

huisdieren

wilde appel

In je schrift: Beschrijf met behulp van de evolutietheorie hoe veredelaars een steeds grotere en zoetere appel hebben gekweekt. 

nadelen klassieke veredeling

"Gewone" dihybride kruising: Een kip met een lange kam (heterozygoot) en witte veren (heterozygoot) wordt gekruist met een haan met een korte kam en zwarte veren.
Wat is de verhouding fenotypen in de F1?

Merker-geassisteerde veredeling

1. bestudeer bij verschillende rassen welke het gewenste kenmerk hebben en welke niet.
2. Vergelijk het DNA van al die rassen: Waarin verschillen álle rassen met het kenmerk van álle rassen zonder dit kenmerk?
3. (eventueel) schakel het gen/genen uit om te bestuderen of dit echt het kenmerk veroorzaakt. 
4. Ontwerp een primer, zodat je het gewenste gen kunt vermeerderen (geschikt voor alle varianten).
5. Maak het gen zichtbaar op een gel

bv: droogte-resistentie bij tomaten

Vraag: Waarom denk je dat bij sommige planten 2 bandjes zichtbaar worden, en bij anderen 1?

welk voordeel heeft het werken met DNA-markers ten opzichte van klassieke veredeling?

mutatie-inductie

Als er onvoldoende (interessante) genetische variatie is binnen de natuurlijke populatie of bij de beschikbare rassen wkken telers extra mutaties op.

vraag: noteer 3 voorbeelden van mutagene factoren, waarmee ze dit zouden kunnen doen.

transformeren van planten (genetische modificatie)

transgeen (gen van andere soort gebruikt)

cisgeen (gen van zelfde soort, maar bv ander ras gebruikt)

vermeerderen

kloneren

-planten

-dieren

Andere technieken

-dieren (KI & Embryotransplantatie)

planten (F1 hybriden)

Kloneren

Vermeerderen van cellen of organismen die genetisch identiek zijn

-natuurlijk (ongeslachtelijke voorplanting)

-kunstmatig

Ongeslachtelijke voortplanting

parthenogenese

ongeslachtelijke voortplanting bij dieren

Noteer een voordeel en een nadeel van ongeslachtelijke voortplanting bij het vermeerderen van aardappels?

Stekken

Enten

Weefselkweek

Weefselkweek

Vraag: voor weefselkweek zijn cellen nodig die nog kunnen delen. Leg uit op welke plekken van een plant je die verwacht te vinden.

dieren kloneren

dolly: 1996

sindsdien vaker gelukt

vraag: waarom is gekozen voor verschillende rassen voor de kern- en celdonor?

• Zijn de nakomelingen ook identiek aan de moeder? 
• Met welk natuurlijk proces kun je embryosplitsing vergelijken?

Andere technieken

gunstige eigenschappen doorgeven zonder kloneren

F1 hybriden

Combineren vaak gunstige eigenschappen van beide inteeltlijnen in de F1

inteeltlijnen zijn vrijwel homozygoot voor alle eigenschappen

Verklaar dat hobby-boeren die F1 zaden kopen de planten die ze opkweken beter niet kunnen gebruiken om zelf nieuw zaad uit te winnen.

KI

Kloneren lastig

kunstmatige inseminatie (KI)

insemineren van koeien met sperma van een "topstier"

embryotransplantatie

koe met hormonen behandelen tot 

superovulatie om meer eicellen te krijgen

Welk hormoon is dit? Leg uit.

combinatie met welke kloneringstechniek is dit?

Delen van organismen kloneren

cellen kloneren

selectie

fusie

weefselkweek

oogsten

bv tegen hondsdolheid, tumoren

organoiden kweken

toepassingen

• vervanging proefdieren
• testen persoonlijke medicijnen
• vervangen beschadigd weefsel

stamceltherapie

https://www.bnnvara.nl/dewerelddraaitdoor/videos/266127