4.1 Rivieren

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H4 Wateroverlast

Paragraaf 1: rivieren

dimensies

dimensies:

politiek

sociaal-cultureel

economisch

demografisch

natuur

Functies van
rivieren?

4.1 Rivieren

Van hoeveel begrippen weet je de betekenis? Er staan 22 begrippen genoemd.

waterscheiding-stroomstelsel-stroomgebied

lengteprofiel-boven/midden/benedenloop

gletsjerrivier-regenrivier-gemengde rivier

debiet-regiem-verval-verhang

vertragingstijd-verstening-ontbossing

doodtij-springtij

erosie-transport-sedimentatie

Van hoeveel begrippen ken je de betekenis?

Fluviaal schaalniveau

Stroomgebied

Een stroomgebied (1) wordt begrensd door de waterscheiding (2).

De neerslag wordt afgevoerd door het stroomstelsel (3).

Lengteprofiel

1. Bovenloop

2. Middenloop

3. Benedenloop

Maas

Rijn

Waterscheiding

Middenloop

Benedenloop

Bovenloop

Gemengde rivier

Regenrivier

Verval en verhang

Verval: Hoogteverschil tussen twee plaatsen aan een rivier.

Verhang: Het verval per kilometer

Verval=

hoogteverschil=

2500-2000= 500 m

Verhang

Het verhang (of helling) van de rivier bereken je door het hoogteverschil(verval) te delen door de lengte langs de rivier.

Wat is het verval van een rivier?

1. hoeveelheid water (m³/s)
2. stroomsnelheid (m/s)
3. verticaal hoogteverschil langs de rivier (m)
4. helling van de rivier (m/km)

In de bovenloop is het verhang groot. Welk proces treedt hier op?

Regiem:

Het verschil in waterafvoer van een rivier gedurende het jaar 

(hoog=groot verschil)

Debiet:

De totale hoeveelheid water die een rivier op een bepaald punt afvoert

Hoe noem je de hoeveelheid water die een rivier afvoert op een bepaald moment (in m3/s)?

Verklaring verschillen in debiet?

Welk type rivier (herkomst water) is de Maas?

1. Regenrivier
2. Gletsjerrivier
3. Smeltwaterrivier
4. Gemengde rivier

Type rivier (herkomst water)

1. Gletsjerrivier (=smeltwaterrivier)
2. Regenrivier
3. Gemengde rivier

Regenrivier

De rivier ontvangt niet het gehele jaar door smeltwater. De bron ligt dus niet hoog genoeg.

Gletsjerrivier

Hoog in de bergen bij de bron bestaat het rivierwater grotendeels uit smeltwater. Dit deel van de rivier mag je een gletsjerrivier noemen.

Gemengde rivier

De gletsjerrivier hoog in de bergen is inmiddels aangevuld met regenwater. Nu spreken we over een gemengde rivier.

In welke periode heeft een gletsjerrivier de hoogste afvoer (piekafvoer)?

1. januari-maart
2. april-juni
3. juli-september
4. oktober-december

Regiem

Het regiem van de rivier is de waterafvoer door het jaar heen.

Gletsjerrivier

Regenrivier

Gemengde rivier

Opvallend

De afvoer van de rivier is in de zomer het laagst terwijl de neerslag door het jaar heen constant is.

Geef een reden waarom de afvoer van de rivier in de zomer lager is terwijl dan de meeste neerslag valt?

Neerslagregiem

Gemiddeld zien we een toename van de hoeveelheid neerslag in NL

Daarnaast valt de neerslag onregelmatiger: in pieken en droge periodes

Het neerslagregiem (het verschil in neerslag in een jaar) verandert dus

Verstening

We bebouwen steeds meer. Er is hierdoor weinig ruimte meer voor groen in de stad.

Dit is verstening

Het regenwater zakt normaal door de bodem richting het grondwater --> naar de rivier.

Door de verstening kan dat niet meer

Vertragingstijd

Door de verstening + ontbossing loopt al het regenwater in stedelijke gebieden direct via het riool naar de rivieren.

Water wordt hierdoor snel naar de rivier afgevoerd.

Vertragingstijd

Neerslag in een stroomgebied komt in de rivier terecht en er treedt een piekafvoer op ==> vertragingstijd

Wat gebeurt er met de piekafvoer wanneer verstedelijking/verstening/ ontbossing optreedt?

Vertragingstijd

Door de verstening neemt de vertragingstijd af. Water komt dus sneller in de rivier.

Gevolg: debiet neemt toe -->  grotere piekafvoer.

Na verstening/ontbossing zal de piekafvoer in de rivier.....

1. Later komen en groter zijn
2. Eerder komen en kleiner zijn
3. Later komen en kleiner zijn
4. Eerder komen en groter zijn

Vertragingstijd

Bij verstedelijking/verstening/ ontbossing: 

- piekafvoer komt eerder

- piekafvoer is hoger

Het water dreigt!

Extra gevaar bij een combinatie van:

- springtij

- storm

- piekafvoer rivieren

waterstand zee > rivier

Gevolg: rivieren kunnen water niet meer op zee lozen

Hoe op te lossen?

Stroomgebied van de rivieren vergroten zodat ze meer water aankunnen

Meer groen in de stad en eromheen om de vertragingstijd te vergroten en de piekafvoer te verkleinen

Tegengaan bodemdaling --> bv minder water uit de bodem halen

Welk begrip hoort bij de volgende definitie:

de hoeveelheid water die een rivier afvoert gemeten in m3/s

1. Regiem
2. Debiet

Wat is de vertragingstijd?

1. Bij meer water in de rivier stroomt het water langzamer
2. Bij meer regen doet de neerslag er langer over om de rivier te bereiken
3. Bij meer begroeiing doet de neerslag er langer over om de rivier te bereiken
4. De tijd die het regenwater nodig heeft om de rivier te bereiken

Sleep de cijfers van de maatregelen (bron 25)+ voordelen en nadelen (van die maatregelen) naar de juiste plek in de mindmap

kribverlaging

1

zomerbedverdieping

2

natuurlijke oever

3

verwijderen zomerkade (-dijk)

4

aanleg nevengeulen

5

uiterwaardverlaging

6

natuurontwikkeling

7

verwijderen hoogwatervrije terreinen / obstakels verwijderen

8

dijkversterking

9

dijkverplaatsing

10

binnendijkse retentie (=wateropvang) via inlaat

11

stopzetten zijdelings toestroom uit beken en rivieren

12

Toename biodiversiteit

Ruimte voor recreatie + landschap

Verlies landbouwgrond

Verlies ruimte voor bebouwing

Verlies biodiversiteit

Scheepvaart gaat makkelijk

Hoge kosten

Landschap ontsierd

Behoud bebouwing

Behoud landbouwgrond