Herhalingsles toets taalverzorging 3

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Herhalingsles toets taalverzorging 3

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je wat je nog moet oefenen voor de toets.

Aan het einde van de les ben je voorbereid voor de toets.

Lesprogramma

Uitleg

Zelfstandig oefenen

Pauze

Toets

Waarom leren we dit?

Bedenk in tweetallen waarom we taalverzorging leren. Waarom is dit belangrijk? Doe dit in 2 minuten. 

Hierna bespreek je jullie antwoorden met een ander tweetal (voor of achter je) 

Per 4-tal wil ik een antwoord die een van jullie klassikaal deelt.

Trema, apostrof, accent en cedille

Om uitspraakproblemen te voorkomen gebruik je trema’s, apostrofs, accenttekens en soms een cedille.

Het trema gebruik je:

om te voorkomen dat twee klinkers in één woord samen worden uitgesproken: kopiëren, beëindigen, Azië, ideeën;

er is dus geen trema nodig in: gekopieerd, video, buiig;

• in sommige leenwoorden: fröbelen, conciërge. In Duitse leenwoorden noemen we het trema umlaut.

Let op: in samenstellingen gebruik je geen trema, maar een koppelteken: radio-interview, mee-eten, opera-achtig, cd-speler.

Apostrof

• als weglatingsteken: ’s avonds, Lars’ scooter, ’s-Hertogenbosch;  

• om uitspraakproblemen te voorkomen als je een -s schrijft achter woorden op -a, -i, -o, -u en -y: kiwi’s, baby’s, Hanna’s fiets; 

er is dus geen apostrof nodig in: cadeaus, cowboys, Annes fiets;

• in afleidingen en meervouden van afkortingen: cc’en, dvd’tje, pc’s;

• in verkleinwoorden op -y voorafgegaan door een medeklinker: baby’tje (maar: displaytje).

accenten

Er zijn drie accenten; ze komen bijna alleen voor op de letter e.

• accent aigu: logé, decolleté, soirée

• accent grave: barrière, crèche, fin de siècle

• accent circonflexe: crêpe, moment suprême

cedille

De cedille onderaan de c (ç) zorgt ervoor dat een c als s klinkt, wanneer die voor een a, o of u staat: Curaçao, garçon, reçu. Normaal klinkt de c in die gevallen als k (caravan, cake, curieus).

Schrijf de volgende woorden op de juiste manier: etagere, besproeiing, BNer, cowboys, euros

Met of zonder -n?

Telwoorden als enkele, vele, weinige, sommige worden zelfstandig gebruikt als je achter het telwoord geen zelfstandig naamwoord uit de zin kunt invullen. Zo’n zelfstandig gebruikt telwoord schrijf je met -n als het personen aanduidt.

– Allen waren uitgenodigd, maar sommigen zijn vanwege het slechte weer thuisgebleven.

– Enkelen van de bezoekers waren vergeten hun ID-bewijs mee te nemen.

Als telwoorden geen personen aanduiden of niet-zelfstandig (maar bijvoeglijk) gebruikt worden, schrijf je ze zonder -n:

– Enkele van de voorgestelde oplossingen bleken niet uitvoerbaar. (geen personen)

– Vroeger hadden alle huisvrouwen een koffiemolen. (niet-zelfstandig)

Telwoorden als tientallen, honderden, (tien)duizenden en miljoenen hebben altijd een -n.

Zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden 

die personen aanduiden, eindigen in het enkelvoud op een -e en krijgen in het meervoud een -n:

– Als gepensioneerde heb je tijd om je vrijwillig in te zetten voor eenzame ouderen.

Zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden die zaken (dingen) aanduiden, eindigen altijd op een -e, behalve als het gaat om een stoffelijk bijvoeglijk naamwoord.

– In de etalage lagen vijf horloges: drie vrij goedkope zilveren en twee peperdure gouden.

1. De (1) eerste / eersten schepten ruim op van het buffet, zodat er voor de (2) laatste / laatsten helaas weinig overbleef.

2. De ouders van Sheira hebben een goede baan, hoewel ze geen van (1) beide / beiden hebben gestudeerd.

3. Op Texel zag ik heel veel verschillende vogels; wel (1) honderde / honderden!

4. Wegens tijdgebrek konden (1) sommige / sommigen van de dieren niet direct geholpen worden tijdens het spreekuur.

Uit (1) alle / allen reacties na de presentatie bleek dat (2) weinige / weinigen zich hadden verveeld.

Komma

Een komma geeft een rust in de zin aan. Je gebruikt een komma

• voor of na een aanspreking:

– Maud, wil je mij de boter aangeven, alsjeblieft?

• tussen de delen van een opsomming (maar niet voor en):

– In de oceaan leven o.a. kreeften, vissen en zoogdieren.

.

Komma (2)

• tussen twee persoonsvormen:

– Omdat de kraan al een tijdje lekt, heb ik de loodgieter gebeld.

• tussen de hoofdzin en een bijzin, als de delen lang zijn:

– Joppe gaat elk jaar naar Frankrijk op vakantie, omdat zijn ouders daar een vakantiehuisje hebben.

• voor en achter een bijstelling:

– Pablo Picasso, de beroemde Spaanse kunstschilder, overleed in 1973.

Dubbele punt

• een citaat (directe rede):

– De collectant vroeg: ‘Heb je iets over voor de Hartstichting?’

• een gedachte (let op: bij een gedachte gebruik je geen aanhalingstekens):

– Toen Luna naar buiten keek, dacht ze: ik wacht wel tot de bui over is.

Dubbele punt

• een opsomming:

– Alinda leest van alles: romans, thrillers en stripboeken.

Maar:

– Alinda houdt van romans, thrillers en stripboeken.

• een uitleg of toelichting:

– Helaas gaat de picknick morgen niet door: het wordt slecht weer.

Aanhalingstekens

• bij citaten (kijk goed naar de voorbeeldzinnen):

– ‘Ik kan vanavond niet mee’, zei Anton. ‘Ik moet werken.’

– ‘Als je meedoet met het toernooi,’ vertelde Colin, ‘moet je je wel opgeven.’

– ‘Fiets jij mee?’, vroeg Dieke aan Cas.

Let op: de komma na een citaat met een vraag- of uitroepteken is niet verplicht.

Je mag dus ook schrijven: ‘Fiets jij mee?’ vroeg Dieke aan Cas.

Aanhalingstekens (2)

• als het woord zelf bedoeld wordt en niet de betekenis:

– Het woord ‘gaarne’ klinkt ouderwets.

• als het woord op een speciale manier (bijvoorbeeld spottend) gebruikt wordt:

– De agent zei dat hij die ‘lieve’ jongen wel zou inrekenen.

Puntkomma

Een puntkomma gebruik je

• tussen hoofdzinnen die sterker met elkaar samenhangen dan losse zinnen:

– Sep heeft een bijbaantje in het zwembad; hij wil later badmeester worden.

• als afsluiting van de onderdelen van lange opsommingen die onder elkaar staan.

Als je naar Amsterdam gaat moet je echt de volgende bezienswaardigheden bezoeken het Rijksmuseum het Scheepvaartmuseum en het Anne Frank Huis

Zullen we in de zomer samen backpacken Kiara vroeg haar vriendin

Als u nog even aan de lijn blijft zei de receptionist dan verbind ik u zo door

Verwijzen

Verwijzen

Met een verwijswoord wijs je terug naar een of meer woorden die eerder genoemd zijn, het antecedent. Vaak is dit antecedent de kern van een zinsdeel.

Als je verwijst, houd je rekening met het geslacht en het getal van de kern.

Naar zelfstandige naamoorden         verwijs je met           en

in het enkelvoud, mannelijk                   hij, hem, zijn          deze, die

in het enkelvoud, vrouwelijk                   zij, ze, haar             deze, die

in het enkelvoud, onzijdig                      het, zijn                  dit, dat

in het meervoud zij, ze,                           hen, hun                   deze, die

Het-woorden zijn onzijdig. Namen van landen, provincies, steden en clubs en verkleinwoorden zijn ook onzijdig.

De-woorden zijn mannelijk of vrouwelijk. De volgende woorden zijn vrouwelijk:

• vrouwelijke personen en dieren: de bibliothecaresse, de wolvin

• de-woorden op de volgende uitgangen:

-heid (waarheid)

-nis (droefenis)

-ing (viering)

-schap (vriendschap)

-st (vondst – ww-vorm + st)

-te (verte)

-de (methode) -ie (televisie)

ie (televisie)

-ij (partij)

-iek (fabriek)

-theek (mediatheek)

-teit (kwaliteit)

-tuur (cultuur)

Als je van een woord niet kunt vaststellen of het mannelijk of vrouwelijk is, mag je het beschouwen als mannelijk.

Let op!

• Het verwijswoord hen gebruik je als lijdend voorwerp (lv) en na een voorzetsel (vz). Het verwijswoord hun gebruik je als meewerkend voorwerp (mv):

– Anita’s ouders wonen vlakbij en ze bezoekt hen vaak. Ze neemt dan iets lekkers voor hen mee en bezorgt hun een gezellige middag.

• Met het verwijswoord wat verwijs je naar dat en datgene, naar een onbepaald voornaamwoord (alles, iets, niets en het enige), naar een overtreffende trap (het beste) en naar een hele zin:

– Er stond een lange file voor de brug, wat behoorlijk tegenviel.

• Naar dieren en dingen verwijs je met daar/waar+voorzetsel (daarvan, waarover); naar mensen verwijs je met voorzetsel+wie (van wie, over wie):

– De SRV-man bij wie ik wekelijks boodschappen doe, beschikt over een luxe wagen, waarmee hij door het dorp rijdt.

Incongruentie

Bij een enkelvoudig onderwerp hoort een enkelvoudige persoonsvorm en bij een meervoudig onderwerp een meervoudige persoonsvorm. Dat heet congruentie.

Als het getal (= enkelvoud of meervoud) van onderwerp en persoonsvorm ongelijk is, heet dat incongruentie.

Incongruentie is een taalfout, die de volgende oorzaken kan hebben (* betekent ongrammaticaal):

 

• Het onderwerp is meervoud, maar wordt voor enkelvoud aangezien:

– *In Nederland wordt

softdrugs (ow) al heel lang gedoogd.

Onderwerp lijkt meervoud

• Het onderwerp (ow) lijkt meervoud, maar is enkelvoud, omdat de kern enkelvoud is:

– *Een aantal (kern v.h. ow; enkelvoud) bezoekers (meervoud) van het pretpark vonden (meervoud) het heel vervelend dat de wachtrijen zo lang waren.

– *Minder dan de helft (kern v.h. ow; enkelvoud) van de aanwezigen (meervoud) stemden (meervoud) voor het voorstel.

Verwarring door afstand pv en ow

• De persoonsvorm en het onderwerp staan ver uit elkaar en daartussen staan andere zinsdelen met een ander getal dan het onderwerp:

– *Uit de gegevens van het waterleidingbedrijf bleek dat de heer (kern v.h. ow; enkelvoud) Jansen, net als zijn buren en veel andere inwoners van de stad, veel minder water hadden (pv; meervoud) verbruikt dan in de jaren ervoor.

Mw als ow

• Het meewerkend voorwerp wordt ten onrechte voor het onderwerp aangezien:

– *Omdat de hulpverleners nauwelijks ruimte kregen om hun werk te doen, werden de omstanders (meewerkend voorwerp) verzocht <allemaal een stapje achteruit te doen (onderwerp)>.

(Aan de omstanders (meewerkend voorwerp) wordt <dat> verzocht.)

Zelfstandig oefenen

Je mag nu over de net besproken onderwerpen zelfstandig oefenen op Nieuw Nederlands via je iPad.

Dit doe je zelfstandig en in stilte.

Als je vragen hebt, vraag of je buurman jou uitleg kan geven. Weet die het ook niet, steek dan je hand op!

Fictietaak eigen boek

Je hebt een eigen boek mee. 

Kies een opdracht uit en maak die voor volgende week. 

Dit is onderdeel van je fictiedossier.

Fictiedossier?!

In je fictiedossier zitten 2 boekopdrachten, de poepopdracht, je leesautobiografie en een schrijfopdracht die we nog gaan doen!

Volgende week meer, maar zorg dat je tweede boekverslag dan af is. Inleverbox komt straks online. 

En? Ben je goed voorbereid voor de toets?

1. Ja
2. Nee
3. Een beetje
4. Ik hoef niets meer te oefenen, ik ga voor een 10!

Pauze