2.1 Idee en oorsprong van de rechtsstaat 5V

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

2.1 Idee en Oorsprong van de rechtsstaat 
blz. 28 t/m 33 lesboek 

Leerdoelen §2.1

• Je kan uitleggen wat een rechtsstaat inhoudt, waar het idee vandaan komt en welke beginselen erbij horen
• Je kan het verschil uitleggen tussen een dictatuur en een rechtsstaat  
• Je kan beargumenteren waarom het goed is dat NL een rechtsstaat heeft 

Meerkeuze vragen over de rechtsstaat

1. In een rechtsstaat moet ook de overheid zich aan de wet houden

1. Waar
2. Niet waar

2. De wetten in Nederland worden gemaakt door de rechters

1. Waar
2. Niet waar

3. In een rechtsstaat kan je veroordeeld worden tot de doodstraf

1. Waar
2. Niet waar

4. Sommige grondrechten zijn belangrijker dan andere grondrechten

1. Waar
2. Niet waar

5. Iedere burger is voor de wet gelijk

1. Waar
2. Niet waar

6. De koning moet zich altijd aan de wet houden

1. Waar
2. Niet waar

7. In een rechtsstaat mag een journalist alles schrijven wat hij/zij wil

1. Waar
2. Niet waar

Laatste vraag: bij een rechtsstaat horen ook verplichtingen van de burger

1. Waar
2. Niet waar

Rechtsstaat 

Rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur.

Grondbeginselen rechtsstaat

• Het beginsel van grondrechten --> Grondwet 
• Het soevereiniteits- en democratiebeginsel.
• Het legaliteitsbeginsel.
• Het beginsel van de trias politica.

Kerntaken overheid

Rechtsbescherming

Wetten beschermen ons tegen machtsmisbruik van de overheid - ook de overheid moet zich aan de wet houden

Rechtszekerheid

Legaliteitsbeginsel

Rechtshandhaving 

Staat moet ervoor zorgen dat wij ons aan de wet houden

Geweldsmonopolie

Idee is onstaan vanuit de Verlichting

De Verlichting

vanaf ±1700

• Een periode waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand (rede, ratio)
• Ze hadden de hulp van God niet meer nodig

• Hierdoor krijgen mensen ook meer kritiek op de koning, de Kerk en de adel.
  
• Mensen waren de willekeur van de koning, de uitbuiting en machtsmisbruik zat 
• Koningen alleenheersers

Hoe ontstond een veranderings-idee?

• De wetenschappelijke revolutie 1650-1800 (H3!)

• Als gevolg van de wetenschappelijke revolutie
• Zelf nadenken, niet alles zomaar geloven (ratio gebruiken)

De Verlichting

De ideeën van de Verlichting

1. Mensen horen vrij te zijn en mensenrechten te hebben.
2. Meer macht voor het volk (meer democratie en een grondwet)
3. Scheiding van kerk, staat en rechtspraak
4. Het verstand is belangrijk en moet goed gebruikt worden door iedereen

Franse Revolutie 

Amerikaanse Revolutie 

Amerikaanse Revolutie (1775)

Franse Revolutie (14 juli 1789)

Bataafse Revolutie (1794)

Verklaring van de rechten van de mens en de burger (1789)

Onafhankelijksheidsverklaring VS (1776)

Declaration of Independence (1776)

Verklaring voor de Rechten van de mens en de burger (1789)

Staatsregeling voor het Bataafsche volk (1798)

Op een onbewoond eiland

Op een onbewoond eiland

Je komt aan op een onbewoond eiland met 500 onbekenden en jullie moeten daar gaan samenwonen voor een hele lange tijd.

Wat moet er allemaal op jullie eiland geregeld worden om ervoor te zorgen dat er een goede samenleving is met regels? Oftewel dat een goede rechtsstaat kan ontstaan? Beantwoord hiervoor de volgende vragen: 

1)Welke wetten, regels, waarden en normen uit onze samenleving zouden jullie daar beslist niet en welke beslist wel willen hebben en waarom niet/wel? Welke nieuwe regels zouden jullie willen invoeren en waarom?
 

2) Hoe verdelen jullie de eigendommen op het eiland?
 

3) Wat voor systeem van rechtspraak en straffen willen jullie en waarom?

4) Hoe moeten beslissingen genomen worden en door wie (wie heeft er macht/gezag en hoe is dat verkregen)?

Filosofie achter de Grondwetten....

Sociaal contract 

Afspraken tussen burgers en overheid om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven 

Wat is de rol van de overheid in het kader van het beperken van de staatsmacht? 

Wat is de rol van de burger? 

Thomas Hobbes 
(1588-1679) 

John Locke (1632-1704)

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)

Contractfilosofen 

Hobbes 

• Natuurstaat
• Ieder voor zich --> wrede wereld 
• Mens is van nature slecht
• Oorlog van allen tegen allen
• Contract afsluiten en hiermee een deel van onze vrede en veiligheid opgeven 
• Overheid zou angst in moeten boezemen Leviathan 

Locke 

• Aangeboren rechten bestaan niet  
• Mens is van nature goed 
• Overheid moet de burgers beschermen en respecteren
• Individuele vrijheid groot
• Staatsmacht beperkt 

Rousseau

• Mens wordt vrij en onafhankelijk geboren  
• Mens wordt bedorven door verplichtingen vanuit de maatschappij en de wil om luxe
• Landen moeten worden bestuurd door de algemene wil van het volk - volkssoevereiniteit
• Het volk gaat vrijwillig een contract aan - individualiteit gaat op in de gemeenschap
• Gemeenschap als doel, niet het individu 

Wat zou Locke hebben gevonden van de blokkade van de A12?

Grondbeginselen rechtsstaat in NL  

• Het beginsel van grondrechten --> Grondwet
• Het soevereiniteits- en democratiebeginsel.
  
• Het legaliteitsbeginsel.
  
• Het beginsel van de trias politica.
  

Het recht is in beweging, oftewel: de rechtsstaat is nooit af. Wat zou dat betekenen?

Homohuwelijk (sinds 2001)

Niet met je telefoon in je handen fietsen (juli 2019)

Legaliteitsbeginsel

De overheid moet zich aan de wet houden  

Etnisch profileren 

Etnische minderheden worden in Nederland vaker onderworpen aan (extra) controles dan witte Nederlanders (...)

bron: amnesty.nl 

Mag dit volgens het legaliteitsbeginsel? 

Trias politica

Charles de Montesquieu

Machtenscheiding

Checks and balances 

Land zonder rechtsstaat 

• Dictatuur
• Autoritaire staat 
• 1 persoon of een kleine groep mensen heeft alle macht in handen 
• Geen trias politica 
• Geen Grondwet 
• enz. 

Noord-Korea 

Kim Jong-un 

Info

• Noord- en Zuid-Korea
• Noord: communistisch en een dictatuur
• Zuid: democratisch --> meer Westers
• Jaren 50 van de vorige eeuw Korea-oorlog
  Noord kreeg steun van Rusland, Zuid van Amerika 
• Officieel nog steeds oorlog --> wapenstilstand  

SchoolTV Noord-Korea 

1. Hoe verschilt deze staat ten opzichte van Nederland?
2. Wat is volgens jou een beter systeem en waarom?  

SchoolTV Noord-Korea 

1. Hoe verschilt deze staat ten opzichte van Nederland?
2. Wat is volgens jou een beter systeem en waarom?  

Leerdoelen §2.1

• Je kan uitleggen wat een rechtsstaat inhoudt, waar het idee vandaan komt en welke beginselen erbij horen
• Je kan het verschil uitleggen tussen een dictatuur en een rechtsstaat  
• Je kan beargumenteren waarom het goed is dat NL een rechtsstaat heeft