Woorden 2.5 voor- en achtervoegsels

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Woorden 2.5

Voor- en achtervoegsels 

(morfemen)

Lesdoelen

• Aan het eind van de les weet je wat wat morfologie is
• Aan het eind van de les weet je wat morfemen zijn en welke functie die hebben
• Aan het eind van de les wat oude naamvallen zijn

Theorie 

Morfologie= studie naar de bouw van woorden.

Veel woorden kun je verdelen in stukjes: morfemen

Toevoeging van morfemen verandert de betekenis van het woord en soms ook de woordsoort.

Bijvoorbeeld: "Talentjes" kun je splitsen in:

talent (=gave) + je (=verkleinwoord) + s: (=meervoud) 

Theorie 

Grondwoord: Het belangrijkste woord. Bijvoorbeeld talent. 

Samenstelling: Combineren van twee woorden: deurbel.

Afleiding: Toevoegen van voor- of achtervoegsel: onschuldig, 

ONSCHULDIG

voorvoegsel (prefix): on-

grondwoord: schuld

achtervoegsel (suffix) -ig.

Uit hoeveel delen bestaat....?

banaan

kastje

leerplichtwet

spinazie

gevaarlijk

Voorvoegsel / prefix

Bij sommige woorden kun je een stukje voor het woord toevoegen; een voorvoegsel.

De betekenis van het woord verandert door een voorvoegsel.

Voorbeelden van voorvoegsels: her- : herexamen

                                                                    in- : informeel

                                                                    on- : onjuist

Een voorvoegsel heeft vaak wel een betekenis: on-/in-  = niet; her- = opnieuw

Door te kijken naar een voorvoegsel kun je de betekenis van een woord beter achterhalen.

Wel of geen voorvoegsel 'her'....?

herdenken

hersenen

herstellen

herlezen

herder

hertjes

Welke voorvoegsels ken jij nog meer? En wat is hun betekenis?

Achtervoegsel / suffix

*Kan de betekenis en/of de woordsoort van een woord veranderen 

Voorbeelden: - loos, -je, -achtig

WaardeLOOS (zonder waarde / van zn naar bijv nw)

BusJE(kleine bus)

JongensACHTIG (een beetje als een jongen / van zn naar bijv. nw)

Welke achtervoegsels ken jij nog meer?

In het Nederlands vind je nog sporen van oude naamvallen.

Bijvoorbeeld in ’s avonds 

dit is een verkorting van de tweede naamval des avonds (= in de avond).

Verbogen vorm van de en te

Oude naamvallen zijn vaak een verbogen vorm van de en te

den: op den duur, uit den boze, aan den lijve

der: in de naam der wet, in de loop der tijd

des: de plaats des onheils, de heer des huizes

ten: iemand ten huwelijk/dans vragen, heden ten dage

ter: ter verduidelijking, ter zake

Zo herken je oude naamvallen

In veel gevallen staat er een verbogen vorm van een ander woord bij: 

heden ten dage

in koelen bloede

met voorbedachten rade

ter grootte van

Deze vormen kun je het beste uit je hoofd leren. 

Aan het werk

Blok 2.5 Woorden 

Maak opdracht 1 t/m 6, 8, 9, 11, 12, 13 14 en 15

Herhaling afleiding en samenstelling

Een afleiding bestaat uit een kernwoord met een voorvoegsel en/of een achtervoegsel.  (versoepeling)

Een samenstelling bestaat uit twee of meer afzonderlijke woorden. (lesrooster)

> Schrijf eens voorbeelden op van voor- en achtervoegsels..

Herhaling voor- of achtervoegsel

Soms verandert de woordsoort door een voor- of achtervoegsel. 

bedenken = werkwoord

gebruik achtervoegsel -sel

bedenksel = zelfstand naamwoord

Specifieke betekenis geven

- Ze kunnen het tegenovergestelde of iets negatiefs aangeven. (onevenwichtig)

- Ze kunnen een verandering of proces aangeven. (verrijking, automatiseren)

- Ze kunnen een einde van een proces aangeven. (uitmaken)