HAVO 5 Thema 2 DNA B5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Thema 5 DNA

B5 Mutaties

https:

Lesprogramma B5

• Herhaling B4
• Leerdoel B5 (2 minuten)

• Uitleg B3 deel 1 Typen mutaties en effecten (10 minuten)

• Zelfstandig opdracht 42 t/m 44 maken (5 minuten)

Uitleg B3 deel 2 Effecten en kanker (10 minuten)

• Zelfstandig opdracht 45 t/m 49 maken (10 minuten)

Eerder klaar? Context Leefwereld 'Muteren om behandeling te omzeilen'

• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf

• Lesafsluiter B5 (5 minuten)

Nog even herhalen...

DNA --> bestaat uit nucleotiden, 

Nucleotide (DNA) --> bestaat uit stikstofbase, desoxyribose en fosfaatgroep.

Nucleotide (RNA) --> bestaat uit stikstofbase, ribose en fosfaatgroep.

De volgorde van basen vormen een code

Codon (3 basen) --> codeert voor één aminozuur.

- Ribosoom leest de codons (in mRNA) en zet de aminozuren in de juiste volgorde --> Productie van eiwitten

Bij weefselkweek worden hormonen toegevoegd waardoor de cellen andere organen vormen, zoals wortels.
Op welke wijze veroorzaken plantenhormonen differentiatie van cellen tot wortelcellen?

1. Ze beïnvloeden in cellen de expressie van bepaalde genen.
2. Ze bevorderen de deling van cellen.
3. Ze laten cellen de benodigde voedingsstoffen opnemen.
4. Ze stimuleren de cellen tot opslag van reservestoffen.

1. DNA
2. Eiwit
3. RNA

1. Deze bevat een unieke nucleotidenvolgorde
2. Deze bevat unieke codons
3. Deze bevat unieke nucleotiden

Leerdoel B5

9.5.1 Je kunt verschillende typen mutaties en hun werking beschrijven

Je kunt dus benoemen....

..... wat een mutatie is.

..... welke mutaties voorkomen.

..... wat de oorzaken van mutaties kunnen zijn.

..... wat de gevolgen van mutaties kunnen zijn.

Mutaties

Mutatie: 

spontane verandering in nucleotidenvolgorde in DNA.

Aantal nucleotiden dat is betrokken kan verschillen van één of enkele nucleotidepaar, een lange sequentie van DNA of een heel chromosoom.

Vaak nadelig, maar door mutaties neemt ook de genetische variatie in de nakomelingen toe.

Veranderende omstandigheden voordeel?

Typen mutaties

• Puntmutaties --> 

verandering één nucleotidepaar

1. Vervanging (substitutie)
2. Verwijdering (deletie)
   
3. Toevoeging (insertie)

• Chromosoommutaties  -->

chromosoom wordt korter/langer een stukje chromosoom wordt verplaatst

• Genoommutaties -->
• aantal chromosomen verandert

Genoommutatie

Effecten mutaties

Mutant: een organisme waarbij een mutatie in het fenotype te zien is.

> Geen gevolg (neutrale mutatie)

> Positief gevolg (nieuwe eigenschap)

> Negatief gevolg (verlies van eigenschap)

Effecten:

- eiwit werkt niet meer (bv. bij albinisme)

- stoornissen (syndroom van Down)

- embryo niet meer levensvatbaar (miskraam)

- variatie in genotype van een soort (voordeel in veranderlijk milieu)

Geen merkbare 

gevolgen, want...

• De mutatie heeft plaatsgevonden in een lichaamscel.

  

• De mutatie heeft plaatsgevonden in een gen dat uitstaat.

• De mutatie verandert de werking van het eiwit niet.

• Door de mutatie ontstaat een recessief allel en op het andere chromosoom van een paar is een dominant allel aanwezig waarvan de nucleotidenvolgorde niet is veranderd.

Mutaties in lichaamscellen zijn niet erfelijk, maar kunnen soms wel leiden tot kanker.

Oorzaken van mutaties

Mutagene factoren vergroten de kans op mutaties:

• Mutagene straling (radioactieve, röntgen- , UV-straling)
• Mutagene stoffen (tabaksrook, asbest)
• Virussen (HPV)

DNA-reparatie

Enzymen sporen beschadigingen op en repareren deze.

• Wel DNA-replicatie, maar nog geen reparatie? 
• Tumorsupressorgen legt de celcyclus stil

Bij teveel of onherstelbare schade: apoptose (celdood) gestart

Ontstaan van kanker

Proto-oncogenen coderen voor eiwitten die celgroei en -differentiatie stimuleren.

• Door mutatie in proto-oncogenen en tumorsuppressorgenen kan een cel zich ongeremd gaan delen.
• Proto-oncogen wordt een oncogen en zet de cel aan tot abnormaal snelle groei. Een tumor ontstaat.

Tumoren

Goedaardige tumor

• Wel hele snelle celgroei, geen verstoring van weefsels, geen uitzaaiingen.

Kwaadaardige tumor

• Hele snelle celgroei, verstoring van weefsels, uitzaaiingen

Maak opdracht 45 t/m 49

Klaar?

Check of je de leerdoelen hebt gehaald met de flitskaarten en Test Jezelf

Klaar?

Lees de context 'Muteren om behandeling te omzeilen' en 

maak de opdracht 50

Lesafsluiter

Wat is het verschil tussen een modificatie en een mutatie?

Wat is geen mutatie?

1. albinisme
2. obesitas
3. dwerggroei
4. pigmentvlekken

Zijn pigmentvlekken erfelijk of niet?

1. Ja, erfelijk
2. neen, niet erfelijk

1. beide mutaties kunnen kwaadaardig zijn
2. enkel links is kwaadaardig
3. enkel rechts is kwaadaardig
4. beiden zijn niet kwaadaardig